Sau đại dịch, chuỗi cung ứng gián đoạn và lạm phát tăng phi mã, kinh tế toàn cầu lại phải đối mặt với thử thách mới – cuộc khủng hoảng tại Ukraine. Ngày 22/2, Tổng thống Mỹ Joe Biden tuyên bố áp đặt đợt trừng phạt đầu tiên lên ngân hàng và giới tinh hoa Nga, đồng thời cam kết sẽ còn nhiều lệnh trừng phạt hơn. Tin tức này khiến giá vàng và dầu thô tăng nhẹ.
Kể cả trước khi Nga công nhận hai vùng ly khai của Ukraine hôm 21/2, việc Mỹ đe dọa trừng phạt và khả năng Nga trả đũa cũng đã khiến chứng khoán toàn cầu chao đảo, đẩy giá khí đốt lên cao. Vì thế, nếu Nga thực sự tấn công Ukraine, giá năng lượng và thực phẩm sẽ rơi vào vòng xoáy tăng giá không hồi kết, châm ngòi cho nỗi lo lạm phát và khiến nhà đầu tư đứng ngồi không yên. Sự kết hợp này sẽ đe dọa tăng trưởng và đầu tư tại nhiều nền kinh tế trên thế giới.
Dù vậy, tác động tức thì của việc này sẽ không thể khủng khiếp như đại dịch năm 2020. Nga có tới 146 triệu người, là nước cung cấp chính dầu mỏ, khí đốt và nguyên liệu thô cho thế giới. Tuy nhiên, không như Trung Quốc, Nga không phải là cường quốc sản xuất và đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu.
Một kho khí đốt ngầm của Nga ở Kasimov. Ảnh: Bloomberg
Italy có số dân bằng nửa Nga và ít tài nguyên thiên nhiên hơn, nhưng GDP lại gấp đôi Nga. Ba Lan - một quốc gia châu Âu khác - cũng xuất khẩu nhiều hàng hóa sang Liên minh châu Âu (EU) hơn so với Nga.
"Nga không đóng vai trò quá quan trọng với kinh tế toàn cầu, trừ dầu mỏ và khí đốt", Jason Furma – nhà kinh tế học từng là cố vấn cho Tổng thống Mỹ Barack Obama cho biết, "Về cơ bản, họ là một trạm xăng khổng lồ".
Dĩ nhiên, trạm xăng đóng cửa sẽ ảnh hưởng đến những người phụ thuộc vào nó. Tổn thất kinh tế vì vậy sẽ không đồng đều. Nước này chịu tác động nặng nề, trong khi nước kia hầu như không bị ảnh hưởng.
Khoảng 40% khí thiên nhiên và 25% dầu mỏ của châu Âu là lấy từ Nga. Họ vì thế có thể chịu tác động mạnh từ việc giá khí đốt và xăng dầu, vốn đang ở mức cao, tiếp tục tăng vọt. Mùa đông khắc nghiệt tại châu Âu đang đến gần. Các lãnh đạo khu vực này gần đây cũng cáo buộc Tổng thống Nga Vladimir Putin siết nguồn cung khí đốt vì mục đích chính trị.
Giá thực phẩm cũng vậy. Một báo cáo gần đây của Liên Hợp quốc cho biết giá thực phẩm đang ở mức cao nhất hơn một thập kỷ, chủ yếu do rối loạn chuỗi cung ứng trong đại dịch. Nga hiện là nước cung cấp lúa mì lớn nhất thế giới. Cùng với Ukraine, họ đóng góp gần 25% tổng xuất khẩu lúa mì toàn cầu. Một số nước phụ thuộc khá lớn vào hai quốc gia này. Ví dụ, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ nhập khẩu tới 70% lúa mì từ Nga và Ukraine.
Việc này sẽ khiến Thổ Nhĩ Kỳ càng khó khăn, khi vẫn đang quay cuồng trong khủng hoảng kinh tế và lạm phát gần 50%. Cả giá thực phẩm, nhiên liệu và điện tại đây đều đang tăng vọt. Và dĩ nhiên, "những người nghèo dành phần lớn thu nhập cho thức ăn và sưởi ấm" sẽ gánh hậu quả nặng nhất, Ian Goldin – Giáo sư Toàn cầu hóa và Phát triển tại Đại học Oxford cho biết.
Ukraine từ lâu được coi là "vựa lúa mỳ của châu Âu". Nước này xuất khẩu 40% lúa mỳ và ngô sang Trung Đông và châu Phi. Việc này làm dấy lên lo ngại thiếu thốn lương thực và giá cả tăng cao hơn nữa có thể gây ra bất ổn xã hội.
Ví dụ, Lebanon – quốc gia đang trải qua một trong những cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất hơn 100 năm qua – nhập khẩu nửa số lúa mỳ từ Ukraine. Ukraine cũng là nước xuất khẩu dầu hạt hướng dương và dầu hạt nho lớn nhất thế giới.
Hôm 21/2, Nhà Trắng cho biết sẽ áp đặt các lệnh trừng phạt hạn chế lên hai vùng ly khai của Ukraine. Giới phân tích đang theo dõi xung đột để lên kịch bản các tình huống.
Theo đó, tác động lên các gia đình thuộc tầng lớp lao động và các trader tại Wall Street sẽ phụ thuộc vào việc vụ tấn công sẽ diễn ra như thế nào: Liệu quân đội Nga vẫn duy trì gần biên giới hay tấn công thủ đô Ukraine? Liệu cuộc tấn công sẽ kéo dài vài ngày hay vài tháng? Phương Tây sẽ trừng phạt Nga như thế nào và Tổng thống Putin sẽ đáp trả bằng cách cắt nguồn cung khí đốt hay tấn công mạng?
"Hãy nghĩ theo hướng những điều này sẽ diễn ra lần lượt", Julia Friedlander – Giám đốc nghiên cứu chính sách kinh tế tại Atlantic Council nhận định, "Đây có thể sẽ là quá trình kịch tính có diễn biến chậm".
Trong đại dịch, thế giới đã chứng kiến những sự gián đoạn nhỏ tại một khu vực cũng có thể gây ra thách thức lớn ở một nơi rất xa. Từ sự việc đơn lẻ, như thiếu hụt hàng hóa và giá cả tăng vọt, dù là khí đốt, lúa mỳ, nhôm hay nickel, tình hình cũng có thể trở nên nghiêm trọng trên toàn cầu, trong bối cảnh thế giới vẫn đang chật vật phục hồi trong đại dịch.
"Anh phải nhìn vào bối cảnh", Gregory Daco – kinh tế trưởng tại EY – Parthenon cho biết, "Lạm phát đang cao, chuỗi cung ứng đang căng thẳng và người ta chưa rõ các ngân hàng trung ương sẽ làm gì để kiềm chế lạm phát và kích thích kinh tế".
Thêm một thách thức nữa nghe có vẻ nhỏ, nhưng nó lại diễn ra trong bối cảnh các nền kinh tế vẫn đang gượng dậy, với một cơ thể tổn thương khắp nơi vì đại dịch. Một điều khác cũng rất dễ nhận thấy là "bất ổn chính trị và biến động sẽ gây sức ép lên hoạt động kinh tế".
Điều này có nghĩa một cuộc tấn công vào Ukraine sẽ có tác động kép – làm chậm lại hoạt động kinh tế và khiến giá cả tăng vọt.
Tại Mỹ, Cục Dự trữ liên bang Mỹ (Fed) đang đối mặt với lạm phát cao nhất gần 40 năm và được dự báo nâng lãi tháng tới. Giá năng lượng tăng cao do tình hình châu Âu có thể chỉ là tạm thời, nhưng sẽ thổi bùng lo ngại về vòng xoáy tăng lương – tăng giá.
"Chúng ta có thể chứng kiến một đợt lạm phát mới", Christopher Miller tại Đại học Tufts nhận định.
Các kim loại thiết yếu như palladium, aluminum và nickel cũng có thể thiếu hụt, gây thêm gián đoạn với chuỗi cung ứng toàn cầu trong bối cảnh đại dịch, tài xế đình công ở Canada và thiếu chip.
Ví dụ, giá palladium – kim loại dùng trong công nghiệp ôtô, điện thoại và cả nha khoa – đã tăng vọt vài tuần qua do lo ngại Nga cắt nguồn cung. Nga hiện là nước xuất khẩu kim loại này lớn nhất thế giới. Giá nickel – dùng trong ngành thép và pin xe điện – cũng tăng vọt.
Hiện tại còn quá sớm để đo lường ảnh hưởng chính xác của một cuộc xung đột quân sự, Lars Stenqvist – Giám đốc Công nghệ của Volvo cho biết hôm 21/2. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh "Đây là vấn đề rất nghiêm trọng. Chúng tôi đã lên nhiều kịch bản và đang theo dõi diễn biến hàng ngày".
Phương Tây đã thực hiện nhiều biện pháp để giảm thiểu tác động lên châu Âu nếu Nga trả đũa. Mỹ đã tăng tốc giao khí đốt và đề nghị các nhà cung cấp khác, như Qatar làm điều tương tự.
Mỹ đang cân nhắc một số biện pháp trừng phạt Nga, như không cho tiếp cận các hệ thống thanh toán quốc tế hoặc cấm các công ty bán hàng có thành phần của Mỹ cho Nga. Tuy nhiên, đó là vì họ ít chịu thiệt hại hơn EU – đối tác thương mại lớn nhất của Nga.
Người Mỹ có thể phải chịu giá xăng tăng cao. Nhưng vì bản thân Mỹ cũng là nước sản xuất khí đốt lớn, phần tăng này không gây ra tác động mạnh. Trong khi đó, châu Âu có mối quan hệ chặt chẽ hơn với Nga và cũng tham gia vào nhiều giao dịch tài chính hơn, như trả tiền mua khí đốt Nga chẳng hạn.
Các hãng dầu như Shell và Total đều có liên doanh tại Nga. Airbus lấy titan từ Nga. Các nhà băng châu Âu, đặc biệt là Đức, Pháp, Italy, đều cho khách hàng Nga vay hàng tỷ USD.
"Các lệnh trừng phạt nghiêm khắc sẽ khiến cả Nga và châu Âu chịu thiệt", Adam Tooze – Giám đốc Viện nghiên cứu châu Âu tại Đại học Columbia cho biết.
Tùy thuộc vào diễn biến sự việc, tác động lên kinh tế toàn cầu có thể sẽ chỉ hiện rõ trong dài hạn. Một trong những kết quả là Nga sẽ bị đẩy gần về Trung Quốc hơn, xét về quan hệ kinh tế. Hai quốc gia này gần đây đàm phán hợp đồng cung cấp khí đốt kéo dài 30 năm thông qua một đường ống mới.
"Nga có thể sẽ chuyển hướng xuất khẩu nhiên liệu và hàng hóa sang Trung Quốc", Carl Weinberg – kinh tế trưởng tại High Frequency Economics cho biết.
Cuộc khủng hoảng này đang khiến các nước phải đánh giá lại cấu trúc kinh tế toàn cầu và khả năng tự chủ nguồn cung. Trước đó, đại dịch cũng đã đặt ra vấn đề này.
Hiện tại, sự phụ thuộc của châu Âu vào khí đốt Nga đang làm dấy lên câu hỏi về việc mở rộng nguồn nhiên liệu. Việc này có thể càng làm giảm tầm quan trọng của Nga trong kinh tế toàn cầu. "Trong dài hạn, châu Âu sẽ phải đa dạng hóa thôi", Jeffrey Schott – nhà nghiên cứu chính sách ngoại thương tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson cho biết.
Hà Thu (theo New York Times)