Một đoàn xe quân sự cùng nhiều tay súng từ đêm 22/5 bất ngờ xuất phát từ tỉnh Kharkov, đông bắc Ukraine, vượt qua biên giới Nga, tiến vào tỉnh Belgorod và tấn công chốt kiểm soát biên phòng Kozinka, khiến một sĩ quan tại đây thiệt mạng. Họ sau đó tiến sâu vào lãnh thổ tỉnh Belgorod, giao tranh với lực lượng Nga trong hai ngày, trước khi bị đẩy lùi trở lại biên giới.
"Các tòa nhà dân cư, hành chính và cơ sở hạ tầng dân sự đã phải hứng chịu hỏa lực của súng cối và pháo binh. Do những hành động tội ác này, một số dân thường đã bị thương", Ủy ban Điều tra Nga thông báo về cuộc tấn công trên Telegram.
Vị trí các khu vực ở tỉnh Belgorod của Nga bị nhóm vũ trang từ Ukraine tấn công. Đồ họa: FT
Đây là vụ tấn công trực diện nhất và quy mô lớn nhất bằng lực lượng bộ binh được tiến hành từ lãnh thổ Ukraine qua biên giới Nga, gây ra nhiều xáo trộn nhất với dân thường ở Belgorod, khi hàng trăm người phải sơ tán khỏi làng Glotovo và Kozinka.
Nga ban đầu cáo buộc lực lượng Ukraine đưa quân tấn công qua biên giới nhằm "đánh lạc hướng dư luận" khỏi thất bại ở thành phố Bakhmut thuộc tỉnh Donetsk. Kiev nhanh chóng bác bỏ, khẳng định họ không liên quan trực tiếp tới vụ tấn công và chỉ có công dân Nga tham gia cuộc tập kích táo bạo này.
Hai nhóm dân quân vũ trang Nga ủng hộ Ukraine gồm Binh đoàn Tình nguyện Nga (RVC) và Quân đoàn Tự do nước Nga (FRL) sau đó đã lên tiếng nhận trách nhiệm về vụ tấn công, khiến dư luận chú ý tới hành tung bí ẩn của lực lượng này.
FRL và RVC là hai nhóm vũ trang được thành lập vào năm ngoái, sau khi Nga phát động chiến sự ở Ukraine, nhưng trong hoàn cảnh không rõ ràng. Cả hai nhóm trước đây được mô tả là một phần của quân đoàn quốc tế tham gia bảo vệ lãnh thổ Ukraine.
Dù ra đời cùng thời điểm, hai lực lượng lại khác nhau về tổ chức và hệ tư tưởng. FRL hỗn loạn hơn và được cho là có liên hệ với Tổng cục Tình báo Bộ Quốc phòng Ukraine. RVC có kỷ luật tốt hơn nhưng lại mang khuynh hướng cực hữu.
RVC nổi lên hồi tháng ba, khi tham gia cuộc tấn công xuyên biên giới nhằm vào thành phố Bryansk, cách thủ đô Moskva, Nga, khoảng 400 km về phía tây nam.
Các thành viên của Binh đoàn Tình nguyện Nga (RVC) chụp ảnh tại Kozinka. Ảnh: Reuters
Truyền thông Nga nói rằng RVC đã nổ súng gây thương vong và bắt cóc con tin trong cuộc tấn công này. Nhưng nhóm cho biết họ chỉ vượt biên giới để kêu gọi người Nga phản đối cuộc chiến ở Ukraine, không bắt con tin và đã rút lui về Ukraine an toàn sau đó.
Lãnh đạo RVC được cho là Denis Nikitin, một người theo chủ nghĩa dân tộc Nga, và nhóm này công khai tán thành nhà nước Nga đơn sắc tộc.
Fortuna, một thành viên của nhóm, hồi tháng 11 năm ngoái nói với truyền thông Ukraine rằng RVC có khoảng 120 thành viên. "Chúng tôi là một đơn vị tình nguyện, chúng tôi không phải lính nghĩa vụ hay quân nhân hợp đồng như công dân Ukraine", người này cho hay.
Theo Michael Colborne, chuyên gia về cực hữu Ukraine, các thành viên của RVC có thể bắt nguồn từ phong trào tân phát xít Nga. Truyền thông Nga cũng cho rằng các phần tử "tân phát xít" đã tham gia vào cuộc tấn công.
Một chỉ huy RVC có biệt danh White Rex thừa nhận nhóm của ông có tư tưởng cực hữu, nhưng không nghiêng về phía phát xít. Những người có tư tưởng cực hữu thường đề cao chủ nghĩa dân tộc cực đoan và bài ngoại.
Theo White Rex, mục đích của RVC khi phát động chiến dịch tấn công qua biên giới là nhằm hỗ trợ Ukraine trong cuộc chiến với Nga, đồng thời kích động phong trào gây rối loạn ngay bên trong lòng nước Nga. "Chúng tôi không quan tâm việc Nga bôi nhọ chúng tôi thế nào", White Rex nói.
Chỉ huy này cho hay quân đội Ukraine đã biết trước về ý định tấn công của nhóm, giúp họ lên kế hoạch và cung cấp xăng dầu cho phương tiện, cứu chữa những người bị thương, nhưng không trực tiếp tham gia vào chiến dịch.
"Tất cả những gì chúng tôi làm trong biên giới Ukraine đều được phối hợp với quân đội Ukraine", ông nói. "Nhưng khi vượt qua biên giới, tất cả hành động đều do chúng tôi tự quyết định".
Theo lời kể của White Rex, quân đội Ukraine đã "chúc chúng tôi may mắn", nhưng không cùng vượt qua biên giới vào Nga. Giới chức Ukraine trước đó cũng khẳng định điều này.
Andrei Chernak, phát ngôn viên Tổng cục Tình báo Quân đội Ukraine, cho hay họ "không thể quá kén chọn" trong việc hợp tác với ai, khi phải đối mặt với mối đe dọa từ Nga. "Sự tồn vong của Ukraine là mối quan tâm duy nhất. Chúng tôi sẵn sàng làm việc với bất kỳ ai", ông nói.
Nhóm vũ trang khác mà tình báo Ukraine đang phối hợp cùng là FRL, tổ chức vũ trang rất khác so với RVC.
Các thành viên của Quân đoàn Tự do nước Nga (FRL). Ảnh: Liberty of Russia Legion
Quân đoàn Tự do nước Nga (FRL) được thành lập vào tháng 3/2022 sau khi Tổng thống Ukraine Zelensky kêu gọi các tình nguyện viên ngoại quốc tới nước này tham chiến.
"FRL cũng giống như bất cứ đơn vị nào trong quân đoàn quốc tế chiến đấu cho Ukraine, chỉ có điều họ toàn là người Nga", Glen Grant, chuyên gia phân tích tại Quỹ An ninh Baltic, cho hay.
FRL ban đầu có khoảng 100 thành viên, nhưng quy mô dần được mở rộng với thêm nhiều người gia nhập, trong đó đáng chú ý có Igor Volobuev, cựu phó chủ tịch ngân hàng Gazprombank của Nga. "FRL hiện có khoảng hai tiểu đoàn với quân số gần 2.000 người", Stephen Hall, chuyên gia về Nga tại Đại học Bath, Anh, nhận định.
Hoạt động của FRL luôn được giữ bí mật. Các thành viên mặc quân phục và đeo băng tay màu trắng, xanh sọc trắng của phe đối lập Nga, vừa mang băng màu xanh và vàng của Ukraine.
"Phần lớn thành viên FRL không có xuất thân từ quân đội, nhưng họ được huấn luyện khá tốt và có kinh nghiệm chiến đấu vì từng tham chiến ở vùng Donbass và xung quanh thành phố Bakhmut", Huseyn Aliyev, chuyên gia về an ninh Nga và Ukraine tại Đại học Glasgow, Scotland, cho hay.
Theo trang web của FRL, lực lượng này tuyên bố họ "phối hợp chiến đấu với lực lượng vũ trang Ukraine, dưới chỉ đạo của Bộ chỉ huy Ukraine".
Một chỉ huy FRL có tên Caesar, người được cho là tay súng nổi tiếng nhất của quân đoàn, nhấn mạnh "không thành viên nào trong lực lượng bị buộc phải gia nhập" và tất cả họ đều là lính hợp đồng với quân đoàn quốc tế của Ukraine.
Nghị sĩ lưu vong Nga Ilya Ponomarev hồi tháng 8 năm ngoái cho biết FRL, RVC và một nhóm khác với tên gọi Quân đội Cộng hòa Quốc gia đã ký một tuyên bố chung về mục tiêu của họ là đưa nước Nga thoát khỏi ảnh hưởng của Tổng thống Putin.
Caesar cho hay trong cuộc tấn công qua biên giới, các thành viên FRL đã lái thiết giáp do Mỹ sản xuất, nhưng họ đã tự mua chúng từ nguồn không được công bố chứ không phải do quân đội Ukraine cung cấp. Chỉ huy này thừa nhận FRL hứng chịu tổn thất trong cuộc tấn công, nhưng từ chối tiết lộ bao nhiêu tay súng thiệt mạng hoặc bị thương.
Bộ Quốc phòng Nga ngày 23/5 thông báo quân đội nước này đã đẩy lùi lực lượng tấn công về phía Ukraine, tiêu diệt 70 "phần tử khủng bố", phá hủy nhiều xe bọc thép, xe bán tải của nhóm vũ trang.
Trong cuộc họp báo ngày 24/5 trong một khu rừng ở miền bắc Ukraine, đại diện của hai nhóm FRL, RVC xác nhận đợt tập kích đã kết thúc, nhưng cảnh báo họ sẽ tiếp tục tiến hành các cuộc tấn công vào biên giới Nga. "Biên giới Nga - Ukraine rất dài", White Rex nói. "Sẽ có những nơi trở nên rất nóng".
Chuyên gia phân tích quốc phòng Anh Michael Clarke nhận định cuộc tấn công Belgorod không tạo ra tác động đáng kể trong xung đột Nga - Ukraine, nhưng mang lại giá trị tuyên truyền cho Kiev.
Ukraine có thể lấy đây làm bằng chứng cho thấy họ vẫn đủ khả năng tấn công vào lãnh thổ Nga, Clarke cho hay. "Nhưng về phía Moskva, họ cũng có thể tuyên bố rằng đất nước đang bị người Ukraine tấn công và họ muốn phá hủy Nga".
Vũ Hoàng (Theo CNN, BBC, Economist)