Khoảng 30.000 lính Nga ngày 10/5 vượt biên tấn công tỉnh Kharkov ở đông bắc Ukraine, mở ra một mặt trận mới và gây thêm áp lực cho phòng tuyến vốn đã căng thẳng của đối phương. Lực lượng Ukraine khi đó ở trong thế đặc biệt yếu sau nhiều tháng thiếu đạn dược và nhân sự.
Khoảng 4 tuần sau, cố vấn an ninh quốc gia Mỹ John Kirby tuyên bố chiến dịch Kharkov của Nga đã bị đình trệ và gần như kết thúc, dù nhận định tỉnh đông bắc Ukraine "vẫn bị đe dọa".
Theo chuyên gia Patrick Bury tại Đại học Bath ở Anh, lực lượng Nga "tới nay đạt được rất ít thành tựu" trong chiến dịch Kharkov. Thậm chí chiến dịch này phản tác dụng về mặt chiến lược khi buộc Mỹ cho phép Ukraine dùng vũ khí nước này viện trợ tập kích mục tiêu trên lãnh thổ Nga giáp Kharkov.
Một tháng trước, Nga đứng trước "cơ hội vàng" ở Kharkov, khi tình hình của Ukraine rất ảm đạm. Tranh cãi nhiều tháng trời tại quốc hội Mỹ làm trì hoãn viện trợ quân sự khiến quân đội Ukraine cạn đạn dược. Bất đồng giữa các nghị sĩ Ukraine khiến quân đội nước này không thể tuyển thêm tân binh và bổ sung lực lượng cho tiền tuyến.
Trong khi đó, Nga thay đổi lãnh đạo quân sự và chọn một nhà kinh tế học làm Bộ trưởng Quốc phòng, động thái cho thấy nước này nghiêm túc đối với kịch bản xung đột kéo dài.
Lực lượng Nga gây sức ép lên thành trì Chasov Yar ở tỉnh Donetsk và thăm dò lỗ hổng trên khu vực đối phương đã kiệt sức, trong khi Ukraine cố gắng xây dựng công sự phòng thủ.
Khi các đơn vị Nga tràn qua biên giới vào Kharkov ngày 10/5, hệ thống phòng thủ ở khu vực kém đến mức một chỉ huy Ukraine phàn nàn rằng "lính Nga thản nhiên tiến vào" tỉnh này. Binh sĩ Ukraine còn than phiền hệ thống liên lạc của họ sử dụng kết nối qua dịch vụ Starlink bị gây nhiễu tại tỉnh Kharkov khi Nga tiến công.
Lực lượng Nga nhanh chóng giành được nhiều ngôi làng gần biên giới và áp sát Vovchansk, thành phố nằm trên một tuyến đường trọng yếu, tuyên bố kiểm soát khoảng 40% đô thị này.
Tuy nhiên, Nga đã không tung đủ lực lượng để tiến được xa hơn tại tỉnh Kharkov. Chuyên gia Ann Marie Dailey thuộc hãng RAND nhận định lực lượng Nga "có thể chưa bao giờ đủ phương tiện để giành thành phố Kharkov", thủ phủ của tỉnh cùng tên và đô thị lớn thứ hai Ukraine.
Tổng thống Vladimir Putin cho biết mục tiêu của chiến dịch Kharkov là tạo vùng đệm nhằm bảo vệ tỉnh Belgorod khỏi các đợt tập kích xuyên biên giới của Ukraine. Tuy nhiên, Bury nhận định Nga có khả năng đặt ra những mục tiêu khác và có thể lực lượng nước này đã đạt được một số.
"Chiến dịch Kharkov có động lực là gây hoảng loạn khi mở mặt trận mới tại tỉnh đông bắc Ukraine", Bury nhận định. "Nga có thể muốn thử và đánh giá xem chiến dịch có thành công hay không. Nếu chiến dịch gây ra sự sụp đổ nào đó cho đối phương, họ sẽ tăng viện".
Nga cũng có thể muốn Ukraine phải rút bớt lực lượng từ các mặt trận khác để cứu viện Kharkov. Theo Rob Lee, chuyên gia thuộc Viện Nghiên cứu Quốc phòng và An ninh Hoàng gia Anh (RUSI), Ukraine đã phải điều các đơn vị tinh nhuệ đang phòng thủ tại Chasov Yar tới Kharkov sau khi Nga mở chiến dịch.
Nick Reynolds, chuyên gia về tác chiến trên bộ tại RUSI, nhận định nếu Nga đợi tới khi có thể đưa các đơn vị được huấn luyện tốt hơn tới tham gia chiến dịch Kharkov, lực lượng nước này có thể kiểm soát các tuyến đường quan trọng và thậm chí bắt đầu bao vây thủ phủ của tỉnh.
Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ nhận định Nga có thể đã quá vội vàng mở chiến dịch tại Kharkov trước khi viện trợ phương Tây tới Ukraine, do đó họ phải triển khai lực lượng không đủ mạnh cho hoạt động tác chiến.
Lô vũ khí viện trợ mới từ phương Tây dường như tới Ukraine vào giữa tháng 5, trong đó có lượng lớn đạn pháo giúp giải quyết tình trạng thiếu hụt mà quân đội nước này gánh chịu trong nhiều tháng.
Giới chuyên gia phương Tây cho rằng mục tiêu tạo vùng đệm để bảo vệ tỉnh Belgorod của Nga khi mở chiến dịch Kharkov đã phản tác dụng. "Về mặt chiến lược, chiến dịch Kharkov cho phương Tây hiểu rõ hơn về mức độ nguy hiểm của tình hình", Bury nói.
Mỹ cùng một số nước phương Tây thay đổi quan điểm và cho phép Ukraine sử dụng vũ khí viện trợ để tập kích mục tiêu trên lãnh thổ Nga. Dù Mỹ chỉ nới hạn chế cho nỗ lực phòng thủ của Ukraine tại Kharkov, Dailey nhận định đây là một trong những lằn ranh đỏ quan trọng nhất mà Washington đã vượt qua từ trước tới nay.
Bury cho rằng mục tiêu lập vùng đệm để bảo vệ Belgorod trong chiến dịch Kharkov đã phản tác dụng, khi quyết định của Mỹ khiến tỉnh giáp biên của Nga bị Ukraine pháo kích mạnh hơn. Tuy nhiên, chuyên gia này cho rằng dù Nga không dự tính đạt đột phá lớn trong chiến dịch Kharkov, họ vẫn giữ thế chủ động.
"Nga sẽ lặp đi lặp lại các đợt tiến công cho tới khi có điều gì đó xảy ra", Bury nói. "Cơ hội sẽ không đóng lại đối với họ trong một thời gian".
Chuyên gia Dailey dự đoán Nga có thể phát động chiến dịch lớn hơn vào cuối mùa hè, do đó hoạt động tại Kharkov "rất có thể là nhằm thăm dò hoặc thiết lập chiến trường cho một cuộc tấn công lớn hơn vào cuối năm nay".
Lực lượng Nga cuối tuần trước tấn công một số khu vực ở tỉnh Sumy, miền bắc Ukraine, cách Kharkov khoảng 160 km về phía tây và tuyên bố kiểm soát một ngôi làng gần biên giới. Các chuyên gia phương Tây nhận định chiến dịch tại Sumy là dấu hiệu cho thấy Nga sẽ mở thêm nhiều đợt tấn công mới.
"Chiến dịch Kharkov, dù có thể không đạt được mục tiêu mà Nga kỳ vọng, rốt cục vẫn có kết quả theo cách này hay cách khác", Reynolds nói. "Chiến dịch này gây áp lực ngày càng tăng cho Ukraine, khiến tình hình của họ trở nên rất đáng lo ngại".
Nguyễn Tiến (Theo BI, AFP, Reuters)