Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2024 hiện đã tiếp nhận 97 hồ sơ, gồm 76 hồ sơ thuộc lĩnh vực khoa học kỹ thuật và công nghệ, 21 hồ sơ thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn. Năm nay có tối đa năm giải thưởng chính, nhưng không quá ba giải ở mỗi lĩnh vực, cùng với đó là ba giải thưởng dành cho nhà khoa học trẻ (dưới 35 tuổi).
Đại diện Quỹ Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (Nafosted) cho biết năm 2024 giải thưởng Tạ Quang Bửu có nhiều đổi mới về cơ cấu và phương thức đề xuất. Lần này, để nâng cao tính khách quan và sự tôn trọng đối với nhà khoa học được đề cử, các tổ chức và cá nhân tự giới thiệu các ứng viên tiềm năng cho hội đồng xét tặng giải thưởng.
GS.TS Đoàn Như Hải. Ảnh: TTTT
GS.TS Đoàn Như Hải, thành viên Hội đồng xét tặng Giải thưởng, đánh giá số lượng hồ sơ đề cử năm nay nhiều và nhìn chung có chất lượng cao. Các thành viên của hội đồng xét tặng giải thưởng đều có quyền truy cập các hồ sơ nên có thể xem xét tất cả hoạt động đánh giá trên từng hồ sơ. "Số lượng hồ sơ nhiều là tín hiệu đáng mừng, vì chỉ những hồ sơ có chất lượng công bố quốc tế cao, đóng góp ý nghĩa cho nghiên cứu khoa học của Việt Nam mới được đề cử", ông nói.
Điểm mới giải thưởng năm nay ở chỗ mở rộng xét duyệt lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, GS Hải nhìn nhận là điểm mới và đáng mừng. Song điều này cũng là thách thức với Hội đồng trong quá trình xét duyệt do tính chất đa ngành của hội đồng giải thưởng. Theo ông, các hồ sơ của lĩnh vực khoa học xã hội chưa nhiều so với lĩnh vực khoa học tự nhiên, song có nhiều hồ sơ chất lượng cao, đề cập đến các lĩnh vực khó nhưng hấp dẫn, thể hiện ở việc đăng tải trên các tạp chí quốc tế có uy tín.
Thông tin từ Nafosted, Hội đồng sẽ đánh giá các cá nhân được đề cử thông qua một đến ba công trình nghiên cứu trong bảy năm, mở rộng so với một công trình duy nhất trong 5 năm theo quy định cũ. Điều này nhằm mang tới cơ hội ngang bằng giữa nhóm nhà khoa học trẻ và nhóm nhà khoa học kỳ cựu.
GS Hải nhìn nhận, số lượng công trình đưa vào để xét giải thưởng tăng lên là điểm mới vì điều này cho phép hội đồng nhìn nhận đóng góp của nhà khoa học một cách toàn vẹn hơn, chẳng hạn xem xét nhà khoa học giải quyết một vấn đề dựa trên cụm công trình thay vì chỉ một công trình như trước đây. Ông nhấn mạnh "có nhiều thuận lợi hơn khi xét cụm công trình như vậy. Và trong tương lai, việc xem xét không giới hạn cụm công trình nên được quan tâm vì phản ảnh tốt hơn sự đóng góp của nhà khoa học trong lĩnh vực nghiên cứu của mình. "Việc đánh giá sẽ mất nhiều công sức hơn nhưng sẽ đáng giá hơn", ông nói.
Chuyên gia cho rằng cơ cấu giải thưởng ở thời điểm hiện tại là hợp lý. Về cách thức xét duyệt, GS Hải nói các nhà khoa học đang chuyển đến xu hướng chung là nghiên cứu có tính đa ngành nên việc xem xét các ngành gần với chuyên môn không còn là thách thức quá lớn. Bên cạnh đó, mỗi hồ sơ đều được đánh giá và bỏ phiếu ở các hội đồng ngành - nơi cung cấp đánh giá sát thực nhất. Các hồ sơ sau đó tiếp tục được gửi đánh giá bởi các chuyên gia quốc tế, có uy tín và đầu ngành. Mỗi hồ sơ có thể có đến 3 nhận xét từ các chuyên gia quốc tế và các thành viên hội đồng xét tặng đều được truy cập tất cả các đánh giá và hồ sơ của ứng viên.
Dù có những đổi mới trong cách thức và cơ cấu xét tặng, Giải thưởng Tạ Quang Bửu vẫn xoay quanh mục tiêu tôn vinh các nhà khoa học đóng góp kiến thức khoa học cho Việt Nam và thế giới. GS Hải kỳ vọng ngày càng có nhiều hơn các công trình chất lượng được đề xuất.
Được tổ chức từ năm 2013, Giải thưởng mang tên cố giáo sư Tạ Quang Bửu - một trong những người đặt nền móng trong việc xây dựng và phát triển các lĩnh vực khoa học cơ bản ở Việt Nam. Sau 10 năm tổ chức, Giải thưởng Tạ Quang Bửu đã có 18 nhà khoa học là tác giả của các công trình khoa học xuất sắc và 4 nhà khoa học trẻ được vinh danh. Riêng năm 2021, không có nhà khoa học nào được nhận Giải thưởng này. Năm 2022, Hội đồng giải thưởng Tạ Quang Bửu không trao giải dành cho nhà khoa học trẻ.
Lễ trao Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2024 sẽ được tổ chức ngày 15/5 tại Hà Nội, trong chuỗi sự kiện kỷ niệm Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam (18/5 và 65 năm thành lập Bộ Khoa học và Công nghệ. Chương trình được phát trực tiếp trên VnExpress.
Như Quỳnh