Năm ngoái, Nga cung cấp hơn một nửa lượng khí đốt tự nhiên và khoảng một phần ba lượng dầu mà Đức sử dụng. Gần 50% lượng than nhập khẩu của Đức, vốn rất cần thiết cho ngành sản xuất thép của nước này, cũng đến từ Nga.
Đường ống dẫn khí đốt tự nhiên đầu tiên nối Tây Đức với Siberia được hoàn thành vào đầu những năm 1980. Di sản của thời kỳ Chiến tranh Lạnh này vẫn còn hiện hữu trong các cơ sở hạ tầng năng lượng ở phía đông nước Đức và được kết nối trực tiếp với Nga, khiến việc đưa năng lượng từ các nhà cung cấp khác vào khu vực trở nên khó khăn hơn.
Ngày nay, mối liên kết đó càng trở nên lớn hơn, trong bối cảnh các lãnh đạo châu Âu đang tranh luận liệu có nên áp thêm trừng phạt đối với ngành năng lượng Nga nhằm gây sức ép buộc Moskva từ bỏ chiến dịch quân sự ở Ukraine hay không.
Công nhân tại công trường xây dựng đường ống dẫn khí đốt Nord Stream 2, gần thị trấn Kingisepp, vùng Leningrad, Nga, hồi tháng 6/2019. Ảnh: Reuters.
Đức, nền kinh tế lớn nhất châu Âu, đang phải đối mặt một quyết định khó khăn trước những lời kêu gọi từ các đồng minh nhằm thể hiện lập trường cứng rắn hơn với Nga.
Phát biểu tại cuộc họp báo ở thủ đô Warsaw hôm 4/4, Thủ tướng Ba Lan Mateusz Morawiecki đã lên tiếng chỉ trích Đức vì các mối giao thương với Nga và cáo buộc Berlin cản trở trừng phạt Moskva.
"Việc Đức trở nên phụ thuộc quá nhiều vào năng lượng nhập khẩu từ Nga là một sai lầm", Bộ trưởng Tài chính Đức Christian Lindner hôm qua nói trước khi tham dự cuộc họp của Liên minh châu Âu (EU) tại Luxembourg.
Ông ngụ ý rằng Đức sẽ ủng hộ gói trừng phạt thứ 5 nhằm vào Nga, trong đó có đề xuất về lệnh cấm nhập khẩu than của Nga, được Chủ tịch Liên minh châu Âu Ursula von der Leyen công bố cùng ngày. Đây là một bước thay đổi đáng chú ý, khi Berlin trước đó kiên quyết cho rằng các biện pháp trừng phạt nhằm vào ngành năng lượng sẽ gây tổn hại cho Đức nhiều hơn là Nga.
Nhưng Đức hiểu rất rõ rằng nếu lập tức từ bỏ khí đốt, dầu mỏ hay than đá Nga, những hệ lụy mà nước này phải hứng chịu sẽ là rất lớn, giới quan sát đánh giá.
Khí đốt
Các nhà kinh tế tại Học viện Khoa học Quốc gia Leopoldina cho biết trong một báo cáo hồi tháng trước rằng Đức có thể ngừng nhập khí đốt của Nga trong thời gian ngắn nếu chuyển hướng sang những nguồn cung năng lượng khác.
Bộ trưởng Năng lượng Đức Robert Habeck đang cố gắng làm điều này khi ông đến Qatar và Mỹ gần đây, nhằm củng cố mối quan hệ đối tác năng lượng với các nước này. Bộ Năng lượng Đức cho hay nước này đã giảm 15% mức độ phụ thuộc vào khí đốt Nga, xuống còn 40% trong ba tháng đầu năm nay.
Tuy nhiên, các lãnh đạo ngành công nghiệp lại cực lực phản đối áp trừng phạt đối với khí đốt tự nhiên Nga, cảnh báo rằng nếu không có nguồn cung cấp khí đốt, dầu và than ổn định, hoạt động sản xuất của họ sẽ bị đình trệ.
Gần một nửa số hộ gia đình ở Đức sưởi ấm bằng khí đốt tự nhiên. Loại khí này cũng được dùng để tạo ra điện trong ngành công nghiệp nặng. Các liên đoàn lao động hùng mạnh của Đức trong lĩnh vực hóa chất, khai thác mỏ và dược phẩm lưu ý việc giảm mạnh và đột ngột lượng khí đốt nhập khẩu có thể dẫn tới tình trạng hàng loạt lao động thất nghiệp.
Martin Brudermuller, giám đốc điều hành nhà sản xuất hóa chất BASF ở phía tây nam Đức, cho rằng việc khóa đường ống khí đốt với Nga sẽ gây ra "thiệt hại không thể phục hồi".
"Quá trình chuyển đổi từ khí đốt tự nhiên Nga sang các nhà cung cấp khác hoặc chuyển sang các nguồn năng lượng thay thế sẽ cần 4-5 năm, chứ không phải vài tuần", ông nói thêm.
"Chúng ta muốn mù quáng phá hủy toàn bộ nền kinh tế đất nước sao? Phá bỏ những gì chúng ta đã gây dựng suốt nhiều thập kỷ?", Brudermuller nói trong một cuộc phỏng vấn với báo Frankfurter Allgemeine Zeitung hồi tuần trước. "Tôi nghĩ thực hiện một bước đi mang tính thử nghiệm như vậy là vô trách nhiệm".
Các nhà sản xuất bánh kẹo và đồ ngọt Đức cũng cảnh báo tình trạng thiếu khí đốt sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động của họ.
"Khí đốt là nguồn năng lượng quan trọng nhất với hầu hết các công ty bánh kẹo Đức", Hiệp hội Công nghiệp Bánh kẹo Đức (BDSI) cho biết trong một tuyên bố. "Các công ty thuộc ngành công nghiệp bánh kẹo sản xuất thực phẩm và do đó có tầm quan trọng đặc biệt đối với người dân Đức, nhất là vào thời kỳ thiếu lương thực hay các tình huống khẩn cấp khác".
Litva cuối tuần trước thông báo ngừng nhập khẩu khí đốt từ Nga bắt đầu từ tháng 4. Nhưng khí đốt chỉ chiếm 11% năng lượng tiêu thụ tại quốc gia vùng Baltic này, trong khi Đức sử dụng tới 27% khí đốt cho nhu cầu năng lượng của mình.
Ngoài cung cấp một lượng lớn khí đốt, Nga còn sở hữu và vận hành hàng nghìn km đường ống và một số bể chứa quan trọng ở Đức thông qua các công ty con của tập đoàn năng lượng nhà nước Gazprom, trong đó có Astora, công ty sở hữu bể chứa khí đốt tự nhiên dưới lòng đất lớn nhất Tây Âu.
Bộ trưởng Năng lượng Đức Habeck hôm 4/4 thông báo nước này sẽ kiểm soát Gazprom Germania, công ty mẹ của Astora, ít nhất cho đến tháng 9. Động thái này được coi là một bước quan trọng trong nỗ lực của Đức nhằm giành lại quyền cung cấp khí đốt từ tay Nga.
Dầu thô
Không chỉ phụ thuộc về khí đốt, Đức còn nhập hơn 1/3 lượng dầu của mình từ Nga, phần lớn chảy trực tiếp đến các cơ sở lọc dầu ở những bang miền đông thông qua hệ thống đường ống có từ thời Chiến tranh Lạnh.
Vì vậy, nếu muốn cấm dầu Nga, Đức sẽ phải tìm nguồn cung thay thế, nhất là khi nước này đã nhập 27 tỷ tấn dầu của Nga năm 2021. Ngoài ra, họ cũng phải tìm cách vận chuyển số dầu nhập khẩu này đến các nhà máy lọc dầu của mình, bởi toàn bộ hệ thống đường ống dẫn dầu của Đức đều nằm ở miền đông.
Đức đã bắt đầu đa dạng hóa nguồn cung dầu của mình, đưa tỷ trọng dầu của Nga từ 35% xuống 25% trong ba tháng đầu năm nay.
Từ giữa tháng 4, nhà máy lọc dầu Leuna ở phía đông đất nước sẽ chỉ xử lý lượng dầu thô Nga bằng một nửa so với những năm trước. Dầu thô nhập từ các nước khác sẽ được vận chuyển từ cảng ở phía tây đến nhà máy bằng xe tải và tàu hỏa, Bộ Kinh tế Đức cho hay.
Tuy nhiên, nhà máy lọc dầu PCK ở thị trấn Schwedt phía đông Đức lại do công ty năng lượng Nga Rosneft nắm quyền kiểm soát. Công ty này được cho là sẽ không sẵn sàng chấp nhận cắt hợp đồng nhập dầu từ Nga trong tương lai.
Truyền thông Đức đưa tin Bộ Năng lượng đang xem xét liệu chính phủ có nên kiểm soát nhà máy này trên danh nghĩa đảm bảo an ninh năng lượng hay không.
Một mỏ than ở Nga. Ảnh: Reuters.
Than đá
Than là thứ dễ thay thế nhất trong ba nguồn năng lượng Đức nhập từ Nga. Tuy nhiên, Đức hiện vẫn nhập khẩu một nửa lượng than antraxit từ Nga, sau khi đóng cửa mỏ than cuối cùng của mình vào năm 2018.
Bộ Kinh tế Đức cho biết trong 6 tuần qua, nước này đã có thể chuyển đổi chuỗi cung ứng và ký kết các hợp đồng than mới, nhằm giảm mức phụ thuộc vào Nga xuống một nửa. Hiện nay, Nga đáp ứng 25% nhu cầu than của Đức. Berlin đang có kế hoạch ngừng nhập khẩu than hoàn toàn từ Nga vào mùa hè này.
Tuy nhiên, cho đến lúc đó, Bộ trưởng Kinh tế Habeck khẳng định Đức vẫn cần một nguồn cung cấp năng lượng ổn định để duy trì vai trò là đầu tàu kinh tế của châu Âu.
Điều này đặc biệt cấp bách trong bối cảnh hiện nay, khi châu Âu đang được kêu gọi cung cấp năng lượng và các nguồn hỗ trợ khác cho Ukraine, quốc gia tháng trước đã kết nối với lưới điện châu Âu nhằm đảm bảo duy trì lưới điện ổn định giữa xung đột với Nga.
Đức, sau những miễn cưỡng ban đầu, cũng đã cung cấp vũ khí cho Ukraine. Nhưng Bộ trưởng Habeck chỉ ra rằng số vũ khí này được sản xuất từ thép tại các nhà máy Đức sử dụng nguồn than nhập phần lớn từ Nga. Chưa rõ Đức sẽ thay thế nguồn này như thế nào, trong trường hợp đề xuất cấm nhập than Nga của EU được thông qua.
"Chúng tôi đang được yêu cầu cung cấp nguyên liệu thô cho Ukraine", ông Habeck nói với kênh truyền hình ZDF hồi tuần trước. "Nhưng để làm được điều đó, chúng tôi cần cơ sở hạ tầng sản xuất ổn định".
Vũ Hoàng (Theo NY Times, Economist)