Khí đốt từ Nga là nguồn sưởi ấm và năng lượng công nghiệp cho phần lớn châu Âu. Nước này cũng là bên cung cấp dầu mỏ then chốt cho toàn châu lục.
Đây là thực tế khiến giới chức phương Tây phải tính toán kỹ lưỡng kịch bản Moskva dùng lá bài khí đốt và dầu mỏ để gây sức ép trong bối cảnh căng thẳng giữa Nga và NATO leo thang liên quan đến cuộc khủng hoảng Ukraine. Nếu lá bài này được Nga tung ra, châu Âu có thể bị đẩy vào tình thế hiểm nghèo giữa mùa đông.
Khủng hoảng Ukraine nổ ra đúng thời điểm bất lợi nhất với phương Tây. Giá năng lượng thế giới đang tăng vọt vì nguồn cung dầu mỏ lẫn khí đốt không bắt kịp nhu cầu hồi phục kinh tế, trong khi phần lớn thế giới đẩy mạnh mở cửa sau giai đoạn phong tỏa vì đại dịch Covid-19.
Châu Âu phải chấp nhận trả giá cao để mua khí đốt hóa lỏng từ Mỹ, Qatar và nhiều nơi trên thế giới. Giới chuyên gia cảnh báo nếu mất nguồn cung từ Nga, châu Âu sẽ bị đẩy vào tình thế khó khăn chưa từng thấy. Nhà Trắng ngày 25/1 thông báo chính phủ Mỹ đang xem xét tăng xuất khẩu khí đốt hóa lỏng tới châu Âu, trong nỗ lực đón đầu kịch bản xấu nhất.
Giá khí đốt và điện ở châu Âu tăng vọt từ năm ngoái, khi mức dự trữ khí đốt xuống thấp hơn bình thường. Người châu Âu đang mua khí đốt với giá cao gấp năm lần so với cùng kỳ năm ngoái và cao hơn 7 lần so với người Mỹ. Giá khí đốt cao đẩy chi phí của các nhà máy nhiệt điện tăng lên, dồn áp lực giá lên người tiêu dùng. Nhiều nhà máy tiêu thụ nhiều điện năng như sản xuất phân bón hay kim loại lâm vào tình cảnh tạm ngưng hoạt động.
An ninh năng lượng châu Âu đã nguy càng thêm khó. Khi căng thẳng biên giới với Ukraine leo thang, Nga bắt đầu xuất khẩu khí đốt sang châu Âu ít hơn thường lệ. Dự trữ ở các cơ sở khí đốt đặt tại châu Âu của Gazprom, tập đoàn khí đốt Nga, thường xuyên cạn đáy. Động thái này khiến châu Âu ngày càng lo ngại không đủ khí đốt qua mùa đông.
"Nếu tình hình ở Ukraine tệ hơn nữa, châu Âu sẽ rơi vào tình thế rất nguy cấp", Thane Gustafson, chuyên gia về thương mại khí đốt giữa Nga và châu Âu, cảnh báo.
Một đơn vị phòng không Nga diễn tập tại Kursk, gần biên giới Ukraine vào tháng 12/2021. Ảnh: Reuters.
Nga cung cấp khoảng 1/3 tổng lượng khí đốt của châu Âu. Vai trò của Nga càng lớn khi sản lượng khí đốt của các nước trong châu lục ngày một giảm thời gian qua.
Hà Lan từng là nhà sản xuất khí đốt trọng yếu của Liên minh châu Âu (EU). Tuy nhiên, sản lượng từ nước này đã giảm đáng kể sau khi chính phủ quyết định từng bước đóng cửa mỏ khí đốt Groningen. Hoạt động khai thác khí đốt được cho là nguyên nhân dẫn đến nhiều trận động đất nguy hiểm ở vùng này.
Khí đốt còn đóng vai trò quan trọng đối với an ninh năng lượng châu Âu khi nhiều nước, trong đó có Anh và Đức, quyết định từ bỏ điện than hay nhà máy điện hạt nhân.
Dù châu Âu đang đầu tư mạnh tay cho các nguồn năng lượng tái tạo như điện gió và điện mặt trời, các nước vẫn cần nguồn năng lượng truyền thống phục vụ sản xuất và dân sinh. Khi chia tay điện than và hạt nhân, nhà máy điện chạy bằng khí đốt là một trong số những phương án hiếm hoi còn lại giúp châu Âu đạt mục tiêu môi trường lẫn kinh tế.
Phương Tây gần đây liên tục đe dọa trừng phạt và cảnh báo Nga phải trả giá đắt nếu tấn công nước láng giềng, bất chấp Điện Kremlin nhiều lần khẳng định mọi động thái quân sự ở biên giới chỉ nhằm mục tiêu phòng thủ. Trong trường hợp Mỹ và đồng minh áp lệnh trừng phạt kinh tế, Nga hoàn toàn có thể tung vũ khí cắt nguồn cung khí đốt cho châu Âu.
"Nếu chúng ta đóng cánh cửa với Nga ở thị trường vốn, họ sẽ đánh thẳng vào điểm gây nhiều đau khổ nhất của chúng ta. Đó chính là năng lượng", Helima Croft, giám đốc ngân hàng đầu tư RBC Capital Markets, cảnh báo.
Tuy nhiên, một số nhà quan sát cho rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin không mấy mặn mà với phương án này. Cắt khí đốt của khách hàng quan trọng nhất sẽ là lựa chọn không mấy sáng suốt, bởi Nga có nguy cơ tự tước đi nguồn doanh thu chủ chốt.
"Dù châu Âu phụ thuộc rất nhiều vào khí đốt Nga, bản thân Nga cũng phụ thuộc vào thị trường châu Âu và khó tìm được khách hàng thay thế", David Goldwyn, cựu đặc phái viên Mỹ về các vấn đề năng lượng quốc tế dưới thời tổng thống Barack Obama, nhận định.
Theo Goldwyn, Tổng thống Putin dường như đang tìm hướng cân bằng giữa hai hình ảnh: vừa là nhà cung cấp đáng tin cậy như cách Nga đang thể hiện với Đức, vừa nhắc nhở châu Âu rằng họ lệ thuộc rất lớn vào khí đốt của Nga.
Cựu đặc phái viên Mỹ nhận định cách tư duy này có thể lý giải những sách lược của Điện Kremlin trong vấn đề dầu mỏ, vốn là nguồn thu béo bở hơn cả khí đốt. Nếu Nga cắt xuất khẩu dầu mỏ sang châu Âu, các nước trong khu vực có thể tìm đến Arab Saudi để bù đắp nguồn cung bị thiếu hụt.
Điểm khiến Goldwyn lo ngại là những tín hiệu thời gian qua từ Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) cùng đồng minh. Họ thường xuyên trễ hẹn tăng sản lượng dầu mỏ cung cấp cho thế giới, cho thấy OPEC có khả năng sắp chạm ngưỡng năng lực sản xuất.
Đường ống dẫn khí đốt Nord Stream 2 ở vùng Leningrad, Nga hồi tháng 7/2021. Ảnh: TASS.
Nga đã thử thách sức chịu đựng của châu Âu trong nhiều tháng qua, siết nguồn cung khí đốt để đạt nhiều mục tiêu chiến lược quan trọng, trong đó có Dòng chảy Phương Bắc 2. Dự án đường ống dưới biển trị giá 11 tỷ USD nối giữa Nga và Đức vẫn đang chờ bước phê duyệt cuối cùng từ Berlin.
Gazprom khẳng định họ không ban hành chính sách nào bất thường. Người phát ngôn tập đoàn nhấn mạnh khí đốt vẫn được cung cấp theo đúng yêu cầu của khách hàng và tuân thủ đúng các nội dung trong hợp đồng.
Dù dự trữ khí đốt thường xuyên ở mức thấp và giá cả tăng, châu Âu chưa cạn nhiên liệu. Những chuyến tàu chở khí đốt hóa lỏng (LPG) từ Mỹ liên tục đổ về châu lục do mức giá hấp dẫn và nỗ lực vận động của chính quyền Biden. Mỗi tàu chở LPG có thể mang gấp ba lần lượng khí đốt được chuyển trong một ngày từ Nga sang Ukraine.
Riêng trong tháng này, khí đốt hóa lỏng nhập khẩu vào châu Âu đã vượt nguồn cung từ Nga. Các chuyến hàng ổn định, cộng với mùa đông năm nay không quá lạnh, đã xoa dịu phần nào nỗi lo về thiếu hụt năng lượng cho khu vực.
"Rủi ro hết khí đốt không còn lớn. Viễn cảnh mất điện không đáng lo như trước", Massimo Di Odoardo, phó chủ tịch chuyên trách mảng khí đốt tại hãng nghiên cứu thị trường Wood Mackenzie, chia sẻ.
Theo Di Odoardo, còn một lý do khác khiến kho dự trữ khí đốt châu Âu suy kiệt, đó là các công ty điện lực đã quyết định bán bớt số khí đốt đang có với mức giá cao hiện nay, thay vì mua thêm từ Nga.
Dù vậy, các chuyên gia cảnh báo triển vọng châu Âu tìm mua đủ khí đốt hóa lỏng để bù đắp thiếu hụt từ Nga trong kịch bản xấu nhất vẫn còn rất mơ hồ. Tàu chở LPG cần hệ thống cảng đặc biệt và châu Âu không sở hữu đủ hạ tầng thiết yếu để đáp ứng lượng tàu lớn đến vậy.
"Năng lực nhập khẩu của châu Âu đang chịu thách thức. Châu lục này nếu muốn mua nhiều hơn cũng khó", Laura Page, nhà phân tích cho hãng nghiên cứu thị trường Kpler, cảnh báo.
Giới chuyên gia cảnh báo tình hình căng thẳng hiện nay làm dấy lên nhiều hoài nghi về hình ảnh của Moskva, cũng như các cam kết từ Tổng thống Putin rằng Nga có thể làm nhà cung cấp năng lượng đáng tin cậy. Bên cạnh đó, cục diện an ninh đang tạo áp lực tăng tốc chuyển đổi mô hình kinh tế ở châu Âu, thoát ly năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo, ảnh hưởng nền kinh tế Nga về dài hạn.
"Cuộc khủng hoảng này sẽ khuếch đại các động cơ địa chính trị về chấm dứt lệ thuộc vào khí đốt nói chung và khí đốt Nga nói riêng", Goldwyn dự báo.
Trung Nhân (Theo NY Times)