Tổng thống Volodymyr Zelensky hôm 10/6 phát đi tín hiệu mạnh mẽ nhất cho thấy Ukraine đã phát động chiến dịch phản công được chờ đợi từ lâu, xác nhận rằng "các hoạt động tiến công và phòng thủ" đang diễn ra.
Một ngày sau, Valeryi Shershen, người phát ngôn quân khu miền nam Ukraine, phát biểu trên truyền hình rằng "chúng tôi đang nhìn thấy những kết quả cục bộ đầu tiên từ chiến dịch phản công".
Suốt nhiều tháng qua, đã có nhiều đồn đoán về thời điểm và cách thức quân đội Ukraine tiến thành cuộc phản công lớn trên khắp chiến tuyến miền nam và miền đông đất nước. Giới phân tích cho rằng chiến dịch của Ukraine đang diễn ra trên ba mặt trận chính: mũi phía đông quanh khu vực Bakhmut và hướng tới Lugansk, mũi đông nam nhắm vào Donetsk, mũi phía nam nhắm vào các khu vực ở Zaporizhzhia mà Nga kiểm soát và hướng về Biển Azov.
Các trận đánh đã diễn ra trên cả ba mũi này, nhưng giới phân tích cho rằng hướng tấn công ở Zaporizhzhi có thể là trọng điểm của chiến dịch phản công và sẽ gây ra tác động rất lớn với Nga nếu quân đội Ukraine đạt được thành công lớn.
"Cánh đồng bằng phẳng của Zaporizhzhia từ lâu đã được coi là vị trí đầy tiềm năng cho chiến dịch phản công. Khi khoét sâu vào đây, Ukraine có thể cắt đôi hành lang trên bộ giữa lục địa Nga và bán đảo Crimea, đồng nghĩa cắt đứt tuyến tiếp tế quan trọng của Nga", Ruby Mellen và Samuel Granados, hai nhà phân tích của Washington Post, nhận định.
Nga từ giữa năm ngoái đã củng cố phòng tuyến ở vùng Donbass nhằm xây dựng hành lang trên bộ nối lục địa nước này với Crimea, đi qua 4 tỉnh mà Moskva vừa sáp nhập. Hành lang trên bộ này giúp Nga có thể vận chuyển hàng tiếp tế và binh sĩ cho bán đảo Crimea một cách thuận lợi, tránh phụ thuộc vào cầu bắc qua eo biển Kerch, vốn rất dễ bị tấn công.
Cầu Kerch từng bị đánh bom hồi năm ngoái, khiến hai nhịp bị sập, làm đình trệ lưu thông và tiếp tế qua tuyến đường này trong thời gian dài.
Xe tăng quân đội Ukraine gần thành phố Bakhmut ngày 12/5. Ảnh: Reuters
Một bài bình luận về đợt phản công của Ukraine trên Economist ngày 9/6 cũng chỉ ra bất kỳ cuộc tấn công nào vào trung tâm chiến tuyến ở khu vực Zaporizhzhia cũng có thể khiến lượng lớn binh sĩ Nga bị mắc kẹt ở phía tây tỉnh Kherson. Tình thế sẽ trở nên nghiêm trọng hơn với Nga nếu Ukraine có thể sử dụng các loại vũ khí tầm xa tập kích cầu bắc qua eo biển Kerch, khiến toàn bộ lực lượng Nga trên bán đảo Crimea mắc kẹt.
"Nếu Nga mất hành lang tới bán đảo Crimea, đó sẽ là đòn giáng rất nghiêm trọng. Mọi người đều hiểu tầm quan trọng của nó đối với Tổng thống Putin", Tatiana Stanovaya, nhà sáng lập công ty phân tích chính trị R-Politik ở Nga, nói.
Kiev và các đồng minh hy vọng hỏa lực vượt trội cùng các lữ đoàn mới được huấn luyện và trang bị vũ khí phương Tây có thể giúp lực lượng Ukraine chọc thủng các phòng tuyến vững chắc của Nga. Tuy nhiên, giới chuyên gia nhận định cuộc giao tranh lần này sẽ giống với chiến dịch tiêu hao mà Ukraine từng tiến hành ở Kherson năm ngoái hơn mà cuộc phản công chớp nhoáng ở Kharkov.
"Chiến dịch phản công có thể diễn ra trong vài tuần, thậm chí nhiều tháng", Michael Kofman, giám đốc nhóm nghiên cứu Nga tại Trung tâm Phân tích Hải quân (CNA) ở Mỹ, nhận định.
Mục tiêu lớn nhất đối với Ukraine là giành được vị thế tốt hơn trong cuộc chiến. "Nếu chiến dịch phản công thành công, Ukraine không chỉ giành lại nhiều vùng lãnh thổ Nga đang kiểm soát, mà còn có thể khiến Moskva phải thừa nhận đây là cuộc chiến họ không thể thắng và thuyết phục phương Tây tiếp tục cung cấp hỗ trợ cho Kiev trong thời gian dài", bình luận viên Max Boot của Washington Post cho hay.
Đây cũng là mục tiêu mà các lãnh đạo Ukraine nhắm đến. Trong bối cảnh lo ngại phương Tây mệt mỏi vì xung đột, đặc biệt là sự suy giảm ủng hộ của Mỹ khi cuộc bầu cử tổng thống đến gần, Kiev rất muốn chứng minh những hỗ trợ lớn của Mỹ và châu Âu trong cuộc xung đột này là có giá trị và đáng để duy trì.
"Không ai mong đợi cuộc phản công này nhiều hơn chúng tôi đâu. Tôi có thể nói thẳng rằng tôi không chắc tất cả các đối tác tin chúng tôi có thể đánh bại Nga", Tổng thống Zelensky nói trong cuộc phỏng vấn tháng trước.
Tương lai an ninh và chính trị Ukraine sẽ là trọng tâm của các cuộc thảo luận tại hội nghị thượng đỉnh NATO ở Litva tháng tới, với những tranh cãi về khả năng kết nạp Kiev vào liên minh và các đảm bảo an ninh khác cho Ukraine. Châu Âu cũng có nhiều quan điểm trái chiều về việc chiến dịch của Ukraine có thể tiến xa tới đâu trước khi họ có thể ngồi vào bàn đàm phán với Nga.
"Tôi biết một số đối tác hoài nghi khả năng Ukraine có thể giải phóng hoàn toàn các vùng lãnh thổ. Nhưng tôi tin khi chúng tôi giành được càng nhiều chiến thắng trên chiến trường, mọi người sẽ càng tin tưởng chúng tôi. Điều đó đồng nghĩa chúng tôi sẽ nhận thêm nhiều giúp đỡ", ông Zelensky nói.
Tuy nhiên, giới quan sát không loại trừ kịch bản cuộc phản công của Ukraine thất bại, khi họ đối mặt với phòng tuyến Nga đã được xây dựng và củng cố kỹ lưỡng suốt nhiều tháng qua.
Lữ đoàn Cơ giới Độc lập số 47 của quân đội Ukraine là đơn vị đầu tiên nếm trải thách thức này. Lữ đoàn 47 hôm 8/6 tham gia đợt tiến công quy mô lớn nhằm vào phòng tuyến Nga gần làng Malaya Tokmachka thuộc tỉnh Zaporizhzhia, nhưng bãi mìn dày đặc cùng hỏa lực từ trực thăng và pháo binh Nga đã khiến họ chịu thiệt hại nặng nề.
Một binh sĩ cho hay Lữ đoàn 47 bị phá hủy 6 trên 9 xe thiết giáp Bradley trong biên chế, ba xe còn lại bị hỏng. Lữ đoàn phải rút về thành phố Orekhov ở tuyến sau để ổn định lực lượng, nhưng khẳng định sẽ sớm trở lại mặt trận.
"Nếu cuộc phản công không mang lại bất kỳ kết quả nào, lực lượng Nga sau đó có thể phát động cuộc tấn công mới và kiểm soát thêm nhiều vùng lãnh thổ", Alexandra Prokopenko, nhà phân tích của The Bell, cảnh báo.
Các mũi phản công tiềm năng của Ukraine. Đồ họa:Times
Andriy Zagorodnyuk, cựu bộ trưởng quốc phòng Ukraine và hiện là thành viên Trung tâm Chiến lược Quốc phòng, cũng không quá lạc quan về kết quả cuộc phản công.
"Tôi nghĩ đây là cơ hội của Ukraine, song không phải cơ hội cuối cùng. Chúng ta không nên mong đợi đây là kết thúc của xung đột. Chúng ta phải nhìn nhận thực tế rằng cuộc chiến không thể kết thúc bằng một chiến dịch phản công", ông nói.
Thanh Tâm (Theo Washington Post, The Bell, Financial Review)