Thảo luận về kết quả phát triển kinh tế xã hội sáng 4/11, Phó chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Mai Thị Phương Hoa nói vấn đề chống lãng phí trong bộ máy công quyền được Đảng và Nhà nước rất quan tâm. Trong các bài viết, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh lãng phí còn khá phổ biến dưới nhiều dạng thức, đã và đang gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho phát triển.
"Đây là một thông điệp mạnh mẽ, sâu sắc, khuyến khích mọi người dân, đặc biệt là cán bộ trong bộ máy công quyền cần xem xét lại cách thức sử dụng và quản lý các nguồn lực trong xã hội", đại biểu Hoa nói.
Phân tích sâu hơn về thực trạng này, bà Hoa chỉ ra bốn nguyên nhân chính. Thứ nhất, bộ phận cán bộ có tâm lý coi nhẹ việc chống lãng phí, xem đây là "hành vi cần khắc phục nhưng chưa đến mức nghiêm trọng, chưa nguy hiểm cho xã hội".
Thứ hai, một số cán bộ còn quan niệm lãng phí chỉ là việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản nhà nước không hiệu quả, nhưng trên thực tế còn có lãng phí về cơ hội và thời gian. Dẫn các nghiên cứu, đại biểu Hoa nhận định lãng phí cơ hội và thời gian là sự lãng phí tài sản vô hình lớn nhất của con người và "trôi qua sẽ không bao giờ quay trở lại".
Bà nói thủ tục hành chính rườm rà, làm lãng phí thời gian của người dân, doanh nghiệp. Bệnh sợ trách nhiệm, đùn đẩy trong công việc sẽ lãng phí cơ hội phát triển của địa phương và đất nước.
Đại biểu Mai Thị Phương Hoa phát biểu sáng 4/11. Ảnh: Media Quốc hội
Nguyên nhân thứ ba là bệnh thành tích và tư duy nhiệm kỳ. Do tư duy chủ quan, một số cán bộ muốn thực hiện dự án ở địa phương, bộ, ngành trong nhiệm kỳ để chứng tỏ năng lực lãnh đạo, sự năng động.
"Nhưng cách làm nóng vội, sự tính toán chủ quan, sự không tuân thủ đầy đủ quy trình, thủ tục nên một số dự án đã đem lại hiệu quả không mong muốn", Phó chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp nêu. Một số dự án trong số đó đã được Ban chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí điểm mặt chỉ tên.
Nguyên nhân cuối cùng được bà Hoa chỉ ra là chế tài xử lý lãng phí đã có, nhưng tính răn đe chưa cao. Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí đã quy định trách nhiệm của cá nhân, người đứng đầu nếu để xảy ra tình trạng lãng phí. Tuy nhiên, các quy định này chủ yếu có tính chất cảnh báo, nhắc nhở.
Bộ luật Hình sự cũng mới có hai điều đề cập đến các hành vi phạm tội dẫn đến hậu quả lãng phí. Đó là Điều 179 tội Thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và Điều 219 tội Vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản nhà nước gây thất thoát, lãng phí.
Trên thực tế các điều luật này ít khi được áp dụng để xử lý hành vi lãng phí mà thường được xử lý bằng các tội danh khác như Vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng, tội Vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng.
Với cách xử lý này, đại biểu Hoa cho rằng tội phạm vẫn bị trừng trị nhưng tính răn đe, giáo dục về chống lãng phí chưa cao. Bà đề nghị Quốc hội nghiên cứu, tìm giải pháp "chống lãng phí thành công như chống tham nhũng" để đưa đất nước vững vàng bước vào kỷ nguyên mới.
Phát biểu về nội dung này tại thảo luận tổ hôm 26/10, Tổng Bí thư Tô Lâm yêu cầu các dự án chậm tiến độ, gây lãng phí phải được làm rõ trách nhiệm. Tài sản quốc gia cần được sử dụng hiệu quả để tạo ra lợi ích cho cộng đồng.
Dẫn chứng về sử dụng tài sản công lãng phí, Tổng Bí thư nói có đất vàng để hàng chục năm trời cho cỏ mọc; dự án chống ngập lụt tại TP HCM trị giá 10.000 tỷ đồng trải qua hai nhiệm kỳ, nhưng không phát huy hiệu quả. Dự án xây dựng hai bệnh viện Bạch Mai và Việt Đức cơ sở 2 tại Hà Nam đã kéo dài hàng chục năm chưa đưa vào sử dụng.
Những công trình này nếu do tư nhân làm thì có thể đã thu hồi vốn xong, nhưng công trình của Nhà nước vẫn để không mà không ai chịu trách nhiệm. "Để mãi như vậy là vi phạm, dù không tham ô tham nhũng cũng là tội lãng phí", Tổng Bí thư nói.
Trong bài viết của mình, người đứng đầu Đảng đề ra giải pháp đấu tranh với hành vi lãng phí như: Nâng cao ý thức của cán bộ, cơ quan, đơn vị; hoàn thiện và tổ chức triển khai có hiệu quả thể chế phòng, chống lãng phí; giải quyết triệt để các nguyên nhân dẫn đến lãng phí tài sản công, tài nguyên thiên nhiên, nguồn lực và cuối cùng là xây dựng văn hóa phòng, chống lãng phí trở thành "tự giác", "tự nguyện", "cơm ăn nước uống, áo mặc hàng ngày".