Ngay từ khi tranh cử, ông Donald Trump đã tuyên bố Mỹ sẽ từ bỏ vai trò dẫn dắt nỗ lực hỗ trợ Ukraine, coi đây là vấn đề của châu Âu và các nước ở châu lục này phải đảm nhận trách nhiệm chính. Các lãnh đạo châu Âu đã lường trước điều đó khi ông Trump nhậm chức, nhưng khi nó xảy ra, quy mô và tốc độ của kế hoạch vẫn khiến họ bất ngờ và bối rối.
Chính quyền Trump ngày 12/2 tuyên bố sẽ thúc đẩy ngay lập tức các cuộc đàm phán với Tổng thống Nga Vladimir Putin và đề xuất Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky từ bỏ hy vọng giành lại toàn bộ lãnh thổ mà Nga đang kiểm soát trong ba năm qua.
Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth là người đầu tiên công bố lập trường này tại hội nghị lãnh đạo quốc phòng các nước NATO ở Brussels, Bỉ ngày 12/2, nhấn mạnh mục tiêu của Ukraine đẩy lùi hoàn toàn Nga khỏi bán đảo Crimea và vùng Donbass chỉ là "ảo tưởng khiến chiến tranh kéo dài và gây thêm đau khổ".
Hegseth cũng cảnh báo rằng Mỹ có thể giảm cam kết đối với an ninh châu Âu, từ bỏ vai trò lịch sử mà nước này đã duy trì kể từ sau Thế chiến II. Ông vạch ra một viễn cảnh mới, trong đó các chính phủ châu Âu phải tự gánh vác trách nhiệm an ninh khu vực.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng ngày 7/2. Ảnh: AP
Vài tiếng sau đó, ông Trump thông báo về kết quả cuộc điện đàm dài một tiếng rưỡi với Tổng thống Putin, đồng ý khởi động đàm phán ngay lập tức. Ông sau đó gọi điện cho Tổng thống Zelensky để thông báo kết quả.
Trong cuộc điện đàm, Tổng thống Zelensky đã nhấn mạnh với ông Trump rằng xung đột Nga - Ukraine phải kết thúc bằng "hòa bình công bằng" và Kiev sẽ không thỏa thiệp về "độc lập, toàn vẹn lãnh thổ và chủ quyền" của nước mình.
"Đã đến lúc phải chấm dứt cuộc chiến lố bịch này, nó đã gây ra sự chết chóc và tàn phá khổng lồ hoàn toàn không cần thiết", ông Trump sau đó viết trên mạng xã hội.
Tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng sau hai cuộc điện đàm, ông Trump bác bỏ viễn cảnh Ukraine gia nhập NATO và ủng hộ tuyên bố từ Bộ trưởng Hegseth rằng Ukraine khó khôi phục lại được đường biên giới trước năm 2014, thời điểm Nga sáp nhập bán đảo Crimea.
Các quan chức châu Âu tỏ ra bối rối trước loạt tuyên bố từ Mỹ. Một quan chức Liên minh châu Âu (EU) tiết lộ rằng cả NATO lẫn EU đều không được Washington báo trước về cuộc điện đàm Trump - Putin, đồng nghĩa với việc châu Âu gần như đã bị gạt ra bên lề trong nỗ lực tìm kiếm giải pháp hòa bình cho Ukraine.
Cao ủy EU về chính sách đối ngoại Kaja Kallas sau đó đăng thông điệp nhấn mạnh "châu Âu phải giữ vai trò trung tâm trong mọi cuộc đàm phán" về an ninh khu vực, đồng thời khẳng định "độc lập và toàn vẹn lãnh thổ cho Ukraine là vấn đề không thể thương lượng".
Quan chức một số nước châu Âu thể hiện quan điểm mạnh mẽ hơn trước phát biểu của ông Trump, đặc biệt là việc lãnh đạo Mỹ thương thảo với Nga mà không tính đến những quan ngại từ Ukraine.
"Không thể có quyết định nào về Ukraine mà không có sự tham gia của Kiev. Hòa bình chỉ có thể đạt được khi tất cả các bên liên quan cùng tham gia", Ngoại trưởng Đức Annalena Baerbock khẳng định.
Ngoại trưởng Latvia Baiba Braze cũng đồng quan điểm, nhấn mạnh Ukraine phải có vai trò quyết định trong mọi cuộc đàm phán về tương lai của mình.
Trong khi đó, Ngoại trưởng Ba Lan Radosław Sikorski nhận định Kiev cần được nhận thêm hỗ trợ quân sự trước khi có thể ngồi vào bàn đàm phán với Nga. Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk kêu gọi một nền "hòa bình công bằng," với sự tham gia của cả Ukraine, châu Âu và Mỹ.
Bộ trưởng châu Âu của Ba Lan, Adam Szlapka, chia sẻ với đài TVN24 mối lo ngại sau thông điệp của Tổng thống Trump. Ông so sánh cuộc điện đàm giống như cuộc mặc cả giữa những nước lớn vào thế kỷ 19, khi họ tự thỏa thuận các điều khoản với nhau và buộc phần còn lại của thế giới tuân theo.
Bộ trưởng Quốc phòng Anh John Healy phát biểu trước trụ sở NATO tại Brussels ngày 13/2. Ảnh: AP
Bộ trưởng Quốc phòng Thụy Điển Pal Jonson kêu gọi NATO không đóng sập cánh cửa gia nhập cho Ukraine, mà cân nhắc lại vấn đề này một khi Kiev đáp ứng đủ điều kiện. Giới lãnh đạo Pháp cũng phản đối quan điểm của Tổng thống Trump, nhấn mạnh rằng NATO cần để ngỏ cánh cửa gia nhập cho Ukraine.
"Chúng tôi coi trọng con đường Ukraine gia nhập NATO. Nếu có hòa bình, chúng ta cần những phương án đảm bảo an ninh để có thể chắc chắn rằng đó là một nền hòa bình công bằng và lâu dài", Ngoại trưởng Pháp Jean-Noel Barrot tuyên bố.
Khi chủ trì cuộc họp Nhóm Công tác Quốc phòng Ukraine của NATO ngày 12/2, Bộ trưởng Quốc phòng Anh John Healy khẳng định Ukraine là "tiền tuyến" của phương Tây và NATO cần đảm bảo nước này "đạt được vị thế vững chắc nhất trước khi bước vào đàm phán".
Bộ trưởng Quốc phòng Đức Boris Pistorius cho rằng nếu Nga thực sự nghiêm túc về hòa đàm thì điều đầu tiên cần làm là đình chiến. Ông cũng nhấn mạnh châu Âu phải tham dự mọi cuộc đàm phán, đặc biệt nếu Washington mong đợi các đồng minh châu Âu đóng vai trò gìn giữ hòa bình tại Ukraine sau khi các bên ký hiệp ước hòa bình.
Tuy nhiên, không phải lãnh đạo châu Âu nào cũng phản đối kế hoạch của Tổng thống Trump. Ngoại trưởng Hungary Peter Szijjarto hoan nghênh cuộc điện đàm giữa lãnh đạo Nga và Mỹ, lưu ý rằng châu Âu đã phải "sống dưới bóng đêm chiến tranh suốt ba năm qua" và mọi nỗ lực tiến đến hòa bình đều đáng hoan nghênh.
Trả lời họp báo bên lề phiên họp NATO hôm nay, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Hegseth tiếp tục nhấn mạnh lập trường từ Washington về "trách nhiệm của châu Âu" trong tình hình an ninh hiện nay. Ông nói các nước châu Âu cần "thức tỉnh" trước mối đe dọa cấp bách và tham gia củng cố sức mạnh toàn thể liên minh.
Bộ trưởng Hegseth nhấn mạnh Tổng thống Trump là "nhà đàm phán giỏi nhất hành tinh" vì đã đưa cả Moskva và Kiev đến bàn đàm phán để tìm kiếm hòa bình, đồng thời bác bỏ quan điểm cho rằng Mỹ đang "phản bội" Ukraine.
"Không có sự phản bội nào cả. Chúng tôi chỉ đang thừa nhận rằng cả thế giới và Mỹ đều mong muốn hòa bình, một nền hòa bình thông qua đàm phán", ông nhấn mạnh.
Thanh Danh (Theo Politico, AFP, Business Times)