Đề nghị này được ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường nêu khi thẩm tra dự thảo Nghị quyết cơ chế đặc thù phát triển dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, sáng 14/2.
Việt Nam khởi động lại dự án điện hạt nhân Ninh Thuận, dự kiến vận hành (phát điện) năm 2030 để đảm bảo cho phát triển kinh tế, xã hội.
Thừa ủy quyền Thủ tướng, Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên đọc tờ trình, kiến nghị cho phép Thủ tướng giao chủ đầu tư thực hiện dự án. Chính phủ đề nghị được áp dụng hình thức chỉ định thầu hợp đồng "chìa khóa trao tay", chọn nhà thầu có tên trong Hiệp định liên Chính phủ theo quy trình rút gọn ngay sau khi Quốc hội chấp thuận điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án (dự kiến tại kỳ họp tháng 5/2025).
Hợp đồng này gồm lập dự án đầu tư, thiết kế, cung cấp thiết bị công nghệ, thi công và được mua bảo hiểm cho thiết bị, vật tư từ doanh nghiệp nước ngoài. Ngoài ra bản hợp đồng còn có điều kiện về cung cấp nhiên liệu hạt nhân cho khối lượng nạp đầu tiên.
Việc chỉ định nhà thầu có thể áp dụng với các gói thầu tư vấn trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư, thực hiện dự án, như tư vấn đàm phán, quản lý hợp đồng, thẩm tra dự án đầu tư (FS), công nghệ... cũng như cung ứng nhiên liệu hạt nhân, bảo dưỡng và vận hành nhà máy trong 5 năm từ ngày dự án đưa vào sử dụng.
Thẩm tra nội dung này, ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cho rằng việc áp dụng chỉ định gói thầu "chìa khóa trao tay" là hợp lý. Song hình thức này có thể dẫn đến hạn chế cạnh tranh, nguy cơ lợi ích nhóm và thiếu minh bạch trong quá trình thực hiện.
Ông Lê Quang Huy, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường trình bày báo cáo thẩm tra, ngày 14/2. Ảnh: Giang Huy
Để giảm thiểu rủi ro, ông đề nghị nghiên cứu, đánh giá kỹ hiệu quả hình thức hợp đồng này. Cụ thể, Chính phủ cần bổ sung quy trình giám sát chặt chẽ các điều khoản hợp đồng, nhất là cam kết về công nghệ, bảo trì và chuyển giao công nghệ sau khi hoàn thành dự án. Ngoài ra, danh sách, tiêu chí chọn nhà thầu cần được công khai để tăng minh bạch và có chế tài nghiêm ngặt nếu phát hiện dấu hiệu tiêu cực...
Cũng theo Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên, Chính phủ đề nghị Quốc hội cho phép đàm phán đồng thời với các đối tác đã thực hiện để ký Hiệp định liên Chính phủ, thỏa thuận hợp tác và tín dụng xuất khẩu Nhà nước tài trợ xây nhà máy này. Quá trình này cũng thực hiện song song với phê duyệt điều chỉnh chủ trương đầu tư, dự án đầu tư.
Điện hạt nhân là dự án quy mô lớn, Việt Nam chưa từng triển khai trước đây nên ông Lê Quang Huy cũng đề nghị Chính phủ rà soát kỹ các rủi ro tiềm ẩn để có biện pháp phòng ngừa, giảm rủi ro, với mục tiêu "đảm bảo lợi ích quốc gia dân tộc lên trên hết".
Việt Nam ước tính cần khoảng 2.400 nhân lực cho dự án điện hạt nhân này, nhưng hiện dự thảo Nghị quyết chưa có chính sách đặc thù cho đào tạo, đãi ngộ, thu hút nhân lực. Theo cơ quan thẩm tra, đây là ngành đòi hỏi chuyên môn, trình độ cao, tiềm ẩn nguy hiểm, nếu không có chính sách nhân lực phù hợp sẽ khó chủ động thực hiện và vận hành dự án trong trước mắt và dài hạn.
"Cần nghiên cứu, bổ sung cơ chế ưu tiên tối đa cho các doanh nghiệp trong nước đáp ứng yêu cầu thực hiện và nhanh chóng hình thành đội ngũ khoa học công nghệ, tiến đến làm chủ từng khâu, công nghệ trong thời gian sớm nhất", cơ quan thẩm tra lưu ý.
Về phương án tài chính và thu xếp vốn, Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên cho biết Chính phủ muốn được phép đàm phán với chính phủ các đối tác thực hiện để có vốn theo nhu cầu, cam kết của nhà tài trợ nước ngoài. Việc di dân, tái định cư của dự án điện hạt nhân được lấy từ nguồn ngân sách.
Chủ đầu tư được vay, vay lại theo điều kiện ưu đãi. Nguồn tăng thu, tiết kiệm chi của ngân sách trung ương và vốn hợp pháp khác được dùng cho dự án khi đàm phán hiệp định vay không thành công hoặc khoản vay nhỏ.
Nguồn lực huy động từ vốn vay, trái phiếu (Chính phủ, Chính phủ bão lãnh, trái phiếu công trình...) sẽ được dùng làm vốn đối ứng cho dự án. Ngân hàng Phát triển Việt Nam, các nhà băng trong nước được cho vay vượt giới hạn phần vốn đối ứng dự án. Khoản này không tính vào tổng dư nợ tín dụng của ngân hàng với chủ đầu tư, tránh ảnh hưởng tới thu xếp vốn các dự án khác.
Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên đọc tờ trình dự thảo Nghị quyết cơ chế đặc thù điện hạt nhân Ninh Thuận, sáng 14/2. Ảnh: Giang Huy
Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) được giao làm chủ đầu tư nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận 1. Tại đề xuất lần này, Chính phủ đề nghị cho họ được đánh giá lại tài sản của các nhà máy điện đã hết khấu hao (nhà máy điện BOT nhận bàn giao từ chủ đầu tư, thủy điện đa mục tiêu). Chi phí này được tính vào phương án giá bán lẻ điện, để bổ sung vốn tự có của tập đoàn này cho dự án.
Với Tập đoàn Công nghiệp năng lượng quốc gia (PVN) - chủ đầu tư nhà máy Ninh Thuận 2, họ có thể được giữ lại 32% lãi được chia cho nước chủ nhà của các hợp đồng dầu khí và toàn bộ lãi từ hoạt động hàng năm của Liên doanh Việt - Nga Vietsovpetro.
Chủ đầu tư dự án điện hạt nhân cũng được giữ lại toàn bộ lợi nhuận sau thuế còn lại để bổ sung vốn đối ứng trong thời gian làm dự án.
Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường khi thẩm tra nội dung này đề nghị Chính phủ làm rõ việc đánh giá tài sản, giữ lại lợi nhuận sau thuế để bổ sung vốn tự có hay đối ứng là hoàn toàn phục vụ cho triển khai dự án điện hạt nhân, chứ không phải mục đích khác. Có ý kiến đề nghị cần có quy định chặt chẽ về hạn mức vay vốn, lãi suất, thời hạn trả nợ và các điều kiện ràng buộc khác có liên quan; giải pháp kiểm soát sử dụng vốn vay hiệu quả.
Các đại biểu Quốc hội nghe tờ trình dự thảo Nghị quyết cơ chế đặc thù cho dự án điện hạt nhân Ninh Thuận. Ảnh: Giang Huy
Hai nhà máy điện hạt nhân đầu tiên được đặt tại tỉnh Ninh Thuận, nên Chính phủ đề nghị hàng năm ngân sách trung ương bổ sung có mục tiêu cho tỉnh 70% nguồn tăng thu từ triển khai dự án điện hạt nhân. Tỉnh này cũng được vay lại vốn ODA, vốn vay ưu đãi nước ngoài với tổng dư nợ tối đa 90% số thu ngân sách địa phương được hưởng theo phân cấp.
Tỉnh có thể được áp dụng chỉ định thầu tư vấn, thi công các gói thầu dự án đền bù, tái định cư nhà máy điện hạt nhân.
Bên cạnh đó, tỉnh được áp dụng một số cơ chế đặc thù trong cấp phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng cung cấp cho dự án điện hạt nhân. Riêng mỏ khoáng sản cát, sỏi lòng sông đang hoạt động và còn hạn khai thác, sẽ được nâng công suất tối đa 50% mà không phải lập dự án điều chỉnh, đánh giá tác động môi trường. Sau khi cấp đủ vật liệu cho thi công dự án điện hạt nhân, các doanh nghiệp sở hữu mỏ được cấp phép tiếp tục khai thác với mức công suất được cấp trước đó.
Với cơ chế xử lý chồng lấn quy hoạch khoáng sản titan với dự án, tỉnh được đề nghị xử lý theo quy trình rút gọn, miễn thủ tục phê duyệt chủ trương điều chỉnh khu vực dự trữ khoáng sản. Tỉnh này cũng có thể được hưởng toàn bộ nguồn thu từ bán tín chỉ carbon.
Với các cơ chế đề xuất này, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường lưu ý cần quy định rõ mục tiêu dùng vốn, cơ chế giám sát để tránh mất cân đối ngân sách, rủi ro nợ công.
Việt Nam đặt mục tiêu tăng trưởng kinh tế trên 8% năm nay và hai chữ số từ 2026. Tức là nhu cầu tăng trưởng điện mỗi năm khoảng 12-14%. Điện hạt nhân là nguồn điện sạch, sẽ giúp Việt Nam đa dạng nguồn cung, bảo đảm an ninh năng lượng và đạt mục tiêu tăng trưởng kinh tế, phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050 theo cam kết tại COP26.
Tại dự thảo lấy ý kiến về điều chỉnh Quy hoạch điện VIII, hai nhà máy điện hạt nhân tại Ninh Thuận dự kiến có tổng công suất 4 tổ máy 4.800 MW. Bộ Công Thương đề xuất hai kịch bản về cơ cấu nguồn điện.
Theo đó, với kịch bản cơ sở, nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận I (2x1.200 MW) vận hành giai đoạn 2031-2035, Ninh Thuận II (2x1.200 MW) vận hành giai đoạn 2036-2040. Còn kịch bản cao, cả hai nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận I, II cùng vận hành giai đoạn 2031-2035.
Dự thảo Nghị quyết cơ chế đặc thù cho dự án điện hạt nhân Ninh Thuận sẽ được Quốc hội thảo luận ở tổ, hội trường trước khi quyết nghị vào ngày 19/2.
Anh Minh