Theo bác sĩ Lưu Kính Khương, Trưởng khoa Gây mê - Hồi sức, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM, gây mê là phương pháp vô cảm, đưa thuốc mê qua đường tĩnh mạch hay đường hô hấp. Thuốc tác động lên hệ thần kinh trung ương, làm cho người bệnh mất cảm giác toàn thân, thông qua việc gây ngủ làm mất ý thức có kiểm soát. Gây mê được sử dụng phổ biến ở những cuộc phẫu thuật lớn.

Có nhiều cách để gây mê cho bệnh nhân. Trong đó, gây mê qua mặt nạ (mask) là đưa thuốc mê qua đường tĩnh mạch hay đường hô hấp của người bệnh. Thuốc tác động lên não lúc đó bác sĩ gây mê sẽ kiểm soát hô hấp cho bệnh nhân bằng mặt nạ. Còn gây mê tĩnh mạch là tiêm thuốc qua đường tĩnh mạch, có thể tiêm ngắt quãng hoặc truyền liên tục vào tĩnh mạch thông qua bơm tiêm điện. Người bệnh tự thở hay được giúp thở bằng mask với oxy hoặc đặt ống nội khí quản và kiểm soát hô hấp bằng máy thở.

Gây mê cũng được thực hiện qua nội khí quản, dùng ống nội khí quản đặt qua miệng hay mũi vào khí quản người bệnh. Thuốc mê sử dụng qua đường hô hấp hay thuốc mê tĩnh mạch.

Cuối cùng là gây mê cân bằng, được dùng phổ biến hiện nay. Bác sĩ sẽ đặt nội khí quản kiểm soát hô hấp, phối hợp nhiều loại thuốc như an thần, thuốc mê tĩnh mạch, hô hấp, thuốc giảm đau, giãn cơ... để đạt được độ mê thích hợp cho phẫu thuật. Với phương pháp này mang lại nhiều lợi ích cho bệnh nhân nhờ tác dụng hiệp đồng của các loại thuốc trên với liều lượng thấp nhất nhưng đạt hiệu quả cao nhất tránh tình trạng quá liều thuốc và giảm tác dụng phụ khi dùng liều cao một loại thuốc đơn độc.

Trong khi đó, gây tê là phương pháp vô cảm, sử dụng thuốc tê để ức chế tạm thời dẫn truyền xung động thần kinh nhằm làm mất cảm giác đau nhưng không mất ý thức. Người được gây tê vẫn tỉnh táo, nghe được, nói chuyện được với bác sĩ. Gây tê dùng trong trường hợp phẫu thuật nhỏ, phẫu thuật ở tứ chi, dùng cho người không thể gây mê, giúp giảm đau sau phẫu thuật...

Các phương pháp gây tê có gây tê tại chỗ, áp dụng cho những vùng phẫu thuật nhỏ như vết thương cạn, nhỏ, ngoài da, vết thương ở da đầu, vết thương ngón tay, ngón chân... Phương pháp gây tê ngoài màng cứng là tiêm thuốc tê vào khoang ngoài màng cứng để làm tê các rễ thần kinh. Tùy vị trí phẫu thuật có thể gây tê ở đoạn ngực, thắt lưng hoặc vùng xương cùng. Còn với phương pháp gây tê tủy sống, bác sĩ sẽ tiêm thuốc tê vào khoang dưới nhện, thuốc hòa tan với dịch não tủy và làm tê các khoanh tủy vùng thắt lưng và các rễ thần kinh.

Lựa chọn gây tê, gây mê khi nào

Theo bác sĩ Lưu Kính Khương, thông thường bác sĩ sẽ tư vấn cho người bệnh sử dụng phương pháp vô cảm phù hợp, dựa trên tình trạng người bệnh hiện tại; tiền sử bệnh và bệnh lý kèm theo; cơ địa dị ứng, hen suyễn, nghiện rượu, thuốc lá... Bác sĩ còn dựa trên tiền sử vô cảm như có tai biến gây mê không; kết quả khám lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng; tính chất cuộc phẫu thuật như cắt bỏ nhiều tổ chức hay ít; vị trí phẫu thuật như đầu mặt, cổ, ngực, bụng, tay chân... Ngoài ra, còn phải xem xét loại phẫu thuật như lấy thai, phẫu thuật thẩm mỹ hay cắt khối u; thời gian phẫu thuật dự kiến; hình thức phẫu thuật nội soi hay phẫu thuật mở; người bệnh ở tư thế nằm ngửa, nghiêng hay sấp...

Trong một số trường hợp, thay vì gây tê, bác sĩ phải gây mê an toàn cho trẻ em nếu các bé không hợp tác; gây mê cho người lớn quá lo lắng, sợ hãi, phẫu thuật kéo dài, vị trí phẫu thuật cần kiểm soát tốt hô hấp như vùng đầu, mặt cổ, trong lồng ngực... hoặc trong một số phẫu thuật cần giãn cơ và phải hỗ trợ hô hấp.

Quá trình thực hiện gây mê, gây tê

Trong gây tê, với phẫu thuật nhỏ như nhổ răng khôn, đốt bỏ nốt ruồi, mụn cóc, khâu vết thương trên các chi... quy trình gây tê không cần chuẩn bị nhiều. Riêng thủ thuật gây tê ngoài màng cứng hay gây tê tủy sống, phải được chuẩn bị kỹ càng.

Cụ thể, người bệnh được thăm khám trước phẫu thuật, bác sĩ sẽ giải thích cho họ cùng hợp tác khi gây tê. Tiếp đó, bác sĩ vệ sinh vùng gây tê, cho người bệnh an thần tối hôm trước phẫu thuật (nếu cần). Bệnh nhân cũng được thử phản ứng thuốc tê bằng kỹ thuật test thuốc tê trong da, thường ở một phần ba trên trong da cẳng tay.

Gây mê sẽ chia thành nhiều giai đoạn gồm tiền mê, khởi mê, duy trì mê, tỉnh mê. Trong gây mê, giai đoạn khởi mê và tỉnh mê rất quan trọng, vì người bệnh đang chuyển từ trạng thái thức tỉnh sang trạng thái mê và ngược lại; có nhiều biến động sinh lý dẫn đến tai biến nguy hiểm xảy ra, nếu người bệnh không được theo dõi kỹ và xử lý kịp thời. Thuốc mê, thuốc giảm đau và thuốc giãn cơ giúp người bệnh ngủ đủ sâu, giảm đau tốt và hoàn toàn bất động để tránh các phản ứng có hại.

Ở giai đoạn tiền mê, trước ngày phẫu thuật và trước khi bắt đầu gây mê, bác sĩ sẽ thăm khám tổng trạng bệnh, đánh giá lượng máu trong cơ thể người bệnh, đánh giá chức năng của các cơ quan như tim, gan phổi thận... thông qua xét nghiệm cận lâm sàng. Nếu ổn định, bác sĩ tiếp tục trấn an tâm lý, giải thích tình trạng bệnh và những điều bệnh nhân sẽ trải qua trong phẫu thuật từ đó tạo niềm tin cho bệnh nhân giúp cuộc phẫu thuật được an toàn. Ngoài ra, bệnh nhân cần tuân thủ một số quy định như nhịn ăn, uống trước khi phẫu thuật để tránh tai biến hít sặc đảm bảo an toàn cho người bệnh.

Ở giai đoạn khởi mê, người bệnh được đưa thuốc mê, thuốc giảm đau, thuốc giãn cơ vào cơ thể. Lúc này, êkip gây mê sẽ theo dõi sát tình trạng của người bệnh để sớm xử lý những tai biến có thể xảy ra như dị ứng thuốc mê, tụt huyết áp, loạn nhịp tim, suy hô hấp...

Khi bệnh nhân đủ độ sâu gây mê để phẫu thuật, bác sĩ sẽ chuyển qua giai đoạn duy trì mê. Trong giai đoạn này, có thể dùng thuốc mê tĩnh mạch hay thuốc mê hô hấp để duy trì cho người bệnh ngủ đủ sâu; thuốc giảm đau, thuốc giãn cơ để người bệnh không thấy đau, nằm yên để bác sĩ tiến hành phẫu thuật. Cho đến khi bắt đầu giai đoạn kết thúc phẫu thuật, khi phẫu thuật viên đóng da thì bác sĩ gây mê mới cho ngưng thuốc ngủ.

Sau phẫu thuật, người bệnh sẽ được chuyển sang khu vực hồi tỉnh hoặc hồi sức tùy theo tình trạng bệnh, bước vào giai đoạn tỉnh mê. Bác sĩ gây mê và điều dưỡng hồi tỉnh sẽ phụ trách theo dõi, hồi sức người bệnh sau phẫu thuật. Người trẻ khỏe chỉ cần theo dõi hai tiếng, bệnh nhân lớn tuổi có thể theo dõi 4-6 tiếng; người có bệnh lý tim mạch, hô hấp có thể giữ lại phòng hồi sức đến 6 tiếng hoặc hơn

Cơ thể bệnh nhân sau gây tê, gây mê

Gây mê toàn thân sẽ ảnh hưởng đến độ thức tỉnh, phản xạ của người bệnh trong 24 giờ. Để đảm bảo an toàn, bệnh nhân không nên điều khiển xe cộ, vận hành máy móc, kể cả nấu nướng. Người bệnh cũng được khuyến cáo không đưa ra quyết định quan trọng, ký vào văn bản có tính pháp lý; không dùng các chất có thể ảnh hưởng đến tâm thần như rượu, thuốc lá đồng thời nên có người chăm sóc trong đêm đầu tiên sau gây mê phẫu thuật.

Quá trình gây mê, gây tê cũng có những rủi ro như làm tổn thương môi, răng, hầu họng, khàn tiếng... Nếu gây mê quá nông, người bệnh có thể thức tỉnh trong khi phẫu thuật. Cả gây mê và gây tê đều có tai biến về tim mạch, hô hấp, thần kinh, phản vệ... So với gây mê, gây tê có một số ưu điểm hơn, tuy nhiên cũng cần lưu ý các biến chứng có thể gặp của biện pháp này như ngộ độc thuốc tê, yếu liệt chi, tổn thương thần kinh, đau thắt lưng, bí tiểu, đau đầu.

Với tiêu chí an toàn trong gây mê, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh đã thành lập Trung tâm Gây mê - Hồi sức, điều trị đau và chăm sóc giảm nhẹ để phục vụ các kỹ thuật gây mê, hồi sức, giảm đau cho người bệnh. Bệnh viện còn xây dựng quy trình gây mê, gây tê và phác đồ cụ thể theo từng loại bệnh, với đội ngũ y bác sĩ chuyên gia đầu ngành cùng trang thiết bị, máy móc hiện đại hỗ trợ quá trình gây mê, gây tê, đảm bảo an toàn cho bệnh nhân trong phẫu thuật.

Hà Thanh