Giới chức Ukraine hôm 29/8 xác nhận một tiêm kích F-16 bị rơi khi ứng phó đợt tập kích bằng tên lửa và máy bay không người lái (UAV) của Nga trước đó ba ngày, khiến phi công thiệt mạng. Đây là chiếc F-16 đầu tiên của Ukraine bị phá hủy kể từ khi nước này tiếp nhận lô tiêm kích do đồng minh phương Tây viện trợ hồi đầu tháng.
Giới chuyên gia quân sự phương Tây cho rằng sự cố đã giáng đòn mạnh vào quân đội Ukraine, cả về mặt nhân sự, khí tài và sĩ khí. "Không quân Ukraine mất một tiêm kích F-16 quý giá để phục vụ chiến đấu, nhưng thời điểm xảy ra sự việc này không thể tồi tệ hơn", cây bút Thomas Newdick viết trên chuyên trang quân sự War Zone của Mỹ.
Tiêm kích F-16 Ukraine bay biểu diễn hôm 4/8. Ảnh: AP
Từ khi chiến sự với Nga bùng phát tháng 2/2022, Ukraine đã nhiều lần đề nghị đồng minh phương Tây cung cấp tiêm kích F-16 do Mỹ sản xuất. Ukraine hy vọng sự hiện diện của F-16 sẽ giúp nước này tăng cường năng lực phòng vệ trước các cuộc oanh tạc của Nga.
Lô máy bay đầu tiên được bàn giao cho Ukraine từ cuối tháng 7 và được Tổng thống Volodymyr Zelensky ra mắt ngày 4/8. Số lượng cụ thể không được Kiev tiết lộ, nhưng quan chức Mỹ nói lô này gồm 6 phi cơ. Mất một tiêm kích F-16 đồng nghĩa không quân Ukraine đã mất 16% phi đội hiện có và chỉ còn 5 máy bay để làm nhiệm vụ.
Hạn chế về số lượng tiêm kích có thể được bù đắp trong tương lai, do các nước phương Tây đã cam kết chuyển giao tổng cộng 85 chiếc F-16 cho Kiev, nhưng tổn thất phi công mới là vấn đề lớn với Ukraine.
Tờ Washington Post của Mỹ cuối tháng 7 cho biết Ukraine chỉ có 6 phi công đủ khả năng tham chiến trên F-16, và những người này đều là những phi công ưu tú, xuất sắc của đất nước. Sự cố khiến họ mất đi một phi công hàng đầu, đồng thời hạn chế đáng kể số lần xuất kích mỗi ngày.
Bộ Quốc phòng Ukraine không tiết lộ danh tính người điều khiển máy bay F-16 bị rơi, nhưng không quân Ukraine nói rằng trung tá phi công Oleksiy Mes đã thiệt mạng khi làm nhiệm vụ chiến đấu ngày 26/8.
Oleksiy Mes, còn có biệt danh Moonfish, được coi là gương mặt đại diện cho nỗ lực vận động phương Tây viện trợ tiêm kích F-16. Mes nằm trong nhóm phi công Ukraine đầu tiên được huấn luyện vận hành F-16 ở nước ngoài, sau khi Washington duyệt chuyển loại chiến đấu cơ này cho Kiev hồi năm ngoái.
"Cái chết của một trong những phi công đầu tiên được huấn luyện trên F-16, cũng là quân nhân dày dạn kinh nghiệm, là thiệt hại nặng nề với không quân Ukraine", Newdick nhận xét.
Oleksiy Mes trên buồng lái tiêm kích F-15D khi thăm Mỹ hồi năm 2019. Ảnh: Sprotyv
Newdick cho rằng sự cố còn là đòn giáng với sĩ khí của Ukraine, bởi tiêm kích F-16 được coi là biểu tượng cho cam kết hỗ trợ vững chắc của phương Tây với Kiev, nhằm giúp nước này bù đắp tổn thất lực lượng và hạn chế ưu thế áp đảo của không quân Nga.
Sự xuất hiện của tiêm kích F-16 và chiến dịch tấn công bất ngờ nhằm vào tỉnh Kursk, miền tây Nga, đã cải thiện đáng kể tinh thần binh sĩ và người dân Ukraine sau nhiều tháng chật vật chống đỡ đà tiến quân của Nga ở mặt trận miền đông.
Tuy nhiên, chiến dịch của Ukraine tại Kursk đang chững lại khi bước sang tuần thứ ba, do Nga bắt đầu củng cố phòng tuyến và điều động lực lượng dự bị đến mặt trận này. Moskva cũng chỉ rút một phần lực lượng nhỏ, nhiều khả năng là ở tỉnh Kharkov, tới chi viện cho Kursk và vẫn duy trì đà tấn công tại miền đông Ukraine, trái ngược với kỳ vọng của Kiev.
Trong bối cảnh đó, vụ rơi tiêm kích F-16 có thể tác động xấu hơn đến tinh thần quân đội Ukraine. "Thiệt hại trong chiến đấu là điều không thể tránh khỏi với phi đội F-16. Dù vậy, vụ rơi ngày 26/8 vẫn là sự kiện đặc biệt bi thảm với không quân Ukraine, khi họ để mất một trong những tiêm kích quý giá nhất ngay trong chuyến xuất kích đầu tiên", cây bút David Axe viết trên Forbes.
Vũ Anh (Theo War Zone, Forbes, Japan Times)