Chiến sự Ukraine làm dấy lên mối lo ngại khắp phương Tây rằng quân đội của họ không đủ đạn dược và vũ khí nếu nổ ra xung đột với cường quốc như Nga. Một số loại vũ khí quan trọng đang thiếu hụt một cách đáng lo ngại.
Dù ngành công nghiệp quốc phòng phương Tây đã tăng sản lượng, các chuyên gia cảnh báo điều này chưa đủ đáp ứng nhu cầu của chính họ lẫn hoạt động viện trợ quân sự cho Ukraine.
"Lượng đơn hàng vũ khí ở mức thấp trong thời gian dài, nhưng rồi nhu cầu đột nhiên tăng đột biến ở mức chưa từng có kể từ những năm 1940 hoặc ít nhất là những năm 1950, khi Chiến tranh Lạnh nổ ra", Jan Kallberg, chuyên gia tại Học viện Lục quân West Point của Mỹ, nói.
Ngân sách quốc phòng của phương Tây tăng vọt, các quốc gia Trung Đông cũng tăng chi tiêu quân sự trong lúc xung đột tại khu vực leo thang. Điều này khiến lượng đơn hàng vũ khí tăng lên, kể cả đối với các loại thiết bị đời cũ mà phương Tây đã ngừng sản xuất từ nhiều năm trước.
Tên lửa chống tăng FGM-148 Javelin tại nhà máy ở Troy, bang Alabama, Mỹ tháng 3/2022. Ảnh: Reuters
Hồi tháng 1, lục quân Mỹ ký hợp đồng trị giá 50 triệu USD nhằm tái khởi động dây chuyền chế tạo linh kiện của lựu pháo M777 để gửi cho Ukraine. Đây là đơn hàng mới đầu tiên liên quan đến lựu pháo M777 trong 5 năm qua. Na Uy cũng lên kế hoạch đầu tư rút ngắn thời gian giao tổ hợp phòng không NASAMS khi nhu cầu tại châu Âu gia tăng.
Lục quân Mỹ cũng đặt đơn hàng pháo phản lực HIMARS trị giá 1,9 tỷ USD. Lockheed Martin, hãng chế tạo HIMARS, đang tăng sản lượng mẫu pháo này lẫn tên lửa chống tăng. Đức lên kế hoạch chế tạo thêm tổ hợp phòng không IRIS-T, còn Pháp yêu cầu các công ty tham gia sản xuất tên lửa phòng không Aster ưu tiên chế tạo chúng.
Nhu cầu đối với tổ hợp tên lửa phòng không Patriot cũng tăng đáng kể, sau khi loạt quốc gia châu Âu đặt hàng tới 1.000 đạn tên lửa vào đầu năm nay. Sản lượng đạn tên lửa Patriot tăng từ 350 quả năm 2018 lên 500 quả năm ngoái.
Theo Timothy Wright, chuyên gia tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), mức tăng sản lượng vũ khí so với nhu cầu thực tế cho thấy ngành công nghiệp quốc phòng và các nước phương Tây chưa phản ứng đủ. "Chúng tôi có lẽ chưa rút ra được toàn bộ bài học", ông nói.
Giới chức Mỹ dường như nhận ra điều này và tháng trước quyết định ngừng nhận thêm đơn đặt hàng đạn tên lửa Patriot ở châu Âu để tập trung cải thiện nguồn cung cho Ukraine.
Chuyên gia Mark Cancian thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế cho biết phần lớn đơn hàng mới là tổ hợp phòng không. Phương Tây vốn dừng mua sắm loại vũ khí này sau Chiến tranh Lạnh "do cho rằng Nga không phải mối đe dọa chính nữa".
Tuy nhiên, sau khi chứng kiến sức công phá của tên lửa và máy bay không người lái (UAV) Nga, nhu cầu tên lửa phòng không tăng trở lại, Cancian nhận định.
Nòng pháo M777 tại nhà máy ở Barrow-in- Furness, Anh tháng 4/2011. Ảnh: Reuters
Các chuyên gia cho biết phương Tây trong nhiều thập kỷ qua không tích trữ vũ khí để đối phó với đối thủ như Nga, một trong những quốc gia có lực lượng quân sự lớn nhất thế giới.
Chiến dịch ở Ukraine cho thấy dù có thể phải chịu rất nhiều tổn thất, Nga vẫn có khả năng duy trì nguồn cung vũ khí bằng cách áp dụng chế độ sản xuất thời chiến, điều sẽ giúp ích cho họ cả trong xung đột với Ukraine lẫn tương lai.
Mattias Eken, chuyên gia tại hãng tư vấn RAND, nhận định phương Tây "sẽ an tâm khi thấy vũ khí của họ hiệu quả và đôi khi tạo nên những điều tương đối kinh ngạc". Tuy nhiên, ông cảnh báo vấn đề nằm ở số lượng vũ khí.
Các quốc gia ủng hộ Ukraine muốn có đủ vũ khí để viện trợ thêm cho Kiev và tích trữ trong kho. Nhu cầu kép này gây ra vấn đề cho Ukraine. Một số quốc gia châu Âu từ chối cung cấp thêm vũ khí cho Ukraine với lý do phải duy trì kho dự trữ.
Về các hệ thống phòng không, Cancian cho biết các bên đã đẩy nhanh sản xuất ở mức độ nào đó, "song vẫn tồn tại giới hạn về những gì họ có thể làm". "Mọi người đều đồng ý rằng không đủ hệ thống phòng không", Cancian nói.
Giorgio Di Mizio, chuyên gia tại IISS, nhận định vấn đề nằm ở chỗ nhu cầu tăng cao so với năng lực, không phải do các quốc gia không muốn chi tiền. Việc sản xuất vũ khí mới đòi hỏi thời gian và còn nhiều đơn hàng chưa hoàn tất.
Ngành công nghiệp quốc phòng phương Tây sẽ cần tăng đáng kể sản lượng để giải quyết các vấn đề. Tuy nhiên, Kallberg cho biết các doanh nghiệp quốc phòng cần nhận được đảm bảo từ chính phủ về việc số vũ khí họ sản xuất ra sẽ được bán hết.
"Giám đốc điều hành một công ty quốc phòng sẽ đặt câu hỏi nếu tăng toàn bộ sản lượng vào lúc này, liệu có chính phủ nào cam kết họ sẽ tiếp tục mua sản phẩm không?", Kallberg nói.
Theo Di Mizio, cách làm việc ngành công nghiệp quốc phòng phương Tây hiện nay phù hợp với thời bình hơn là thời chiến. "Chưa có bất cứ thay đổi nào", ông kết luận.
Nguyễn Tiến (Theo BI, Reuters, AFP)