Tình báo Mỹ gần đây nhận định Ukraine sẽ không đạt được mục tiêu chiến lược của cuộc phản công là giành lại thành phố Melitopol, trung tâm hậu cần và chỉ huy trọng yếu của Nga, cũng như chia cắt lực lượng Nga tại các tỉnh Kherson, Zaporizhzhia với vùng Donbass.
"Thay vì tập trung vào mục tiêu đó, các chỉ huy Ukraine lại phân tán binh sĩ, hỏa lực đồng đều ở mặt trận phía đông và nam. Kết quả là nhiều đơn vị Ukraine đang tập trung gần thành phố Bakhmut và các đô thị miền đông hơn là hướng Melitopol và Berdyansk, vốn là các mặt trận có ý nghĩa chiến lược lớn hơn nhiều", một quan chức Mỹ nhận định hôm 22/8.
Quan điểm này nhận được sự đồng tình của một số quan chức giấu tên am hiểu vấn đề tại Mỹ và châu Âu, những người cho rằng quân đội Ukraine đang bố trí lực lượng sai cách nên không đạt hiệu quả tác chiến như kỳ vọng.
Lính Ukraine triển khai ở mặt trận Bakhmut hồi đầu tháng 8. Ảnh: AFP
Giới chức Mỹ từng khuyến cáo quân đội Ukraine tập trung sức mạnh cho mũi tiến công nhắm tới Melitopol và dốc toàn lực để xuyên thủng phòng tuyến Nga tại khu vực này, ngay cả khi có nguy cơ hứng chịu thiệt hại nặng nề cả về người và khí tài.
Kiev hứng chịu tổn thất nặng trong hai tuần đầu phản công, khiến họ quyết định chuyển sang chiến thuật phân tán lực lượng, tiến công trên nhiều khu vực và hạn chế thương vong, khiến đà phản công diễn ra rất chậm chạp.
"Các đơn vị Ukraine đang quá phân tán, họ cần tập trung toàn bộ lực lượng chiến đấu vào một nơi duy nhất. Nhịp độ phản công chỉ có thể thay đổi khi Kiev điều chỉnh chiến thuật và áp dụng những biện pháp quyết liệt hơn", một quan chức Mỹ nói.
Ukraine tiến hành chiến dịch phản công lớn đã gần 3 tháng, nhưng vẫn chưa chạm tới "phòng tuyến Surovikin", tuyến phòng thủ đầu tiên của lực lượng Nga được xây dựng từ cuối năm 2022 theo lệnh của tướng Sergey Surovikin.
Trong cuộc điện đàm ngày 10/8, Chủ tịch Hội đồng Tham mưu trưởng Liên quân Mỹ Mark Milley, tư lệnh quân đội Anh Tony Radakin và chỉ huy Bộ tư lệnh Lực lượng Mỹ tại châu Âu (EUCOM) Christopher Cavoli đều hối thúc tư lệnh quân đội Ukraine Valery Zaluzhny tập trung vào một mặt trận. Hai quan chức am hiểu tình hình nói rằng tướng Zaluzhny đã đồng tình với đề xuất này.
Giới chức Mỹ nhận định có một số dấu hiệu cho thấy Ukraine bắt đầu điều động những đơn vị dày dạn kinh nghiệm từ phía đông xuống hướng nam. Tuy nhiên, các lữ đoàn thiện chiến nhất của họ cũng chịu thương vong nặng, đến mức phải thay quân nhiều lần. Số lượng sĩ quan chỉ huy có kinh nghiệm ngày càng thu nhỏ, trong khi nhiều trung đội chỉ có thể duy trì sức chiến đấu nhờ binh sĩ quay lại chiến tuyến sau khi điều trị thương tích.
Tuy nhiên, trong bài bình luận trên Forbes ngày 24/8, chuyên gia quân sự David Axe cho rằng những chỉ trích về việc Ukraine đã phân bổ sai binh lực là sai lầm. Sau 11 tuần phản công, các lữ đoàn Ukraine đã tấn công theo một số trục chủ lực ở miền nam và miền đông, trong đó có mũi tiến công từ làng Rabotino để thọc sâu tới thành phố Melitopol hiện do Nga kiểm soát.
Quân đội Ukraine cũng đăng video cho thấy Lữ đoàn 47 treo cờ trên nóc trường học đổ nát ở trung tâm làng Rabotino, cho thấy họ đã kiểm soát khu vực này.
Lực lượng Ukraine treo cờ trên trường học ở trung tâm làng Rabotino. Video: Twitter/MilitaryLand
Kiểm soát được Rabotino cho thấy chiến dịch phản công của Ukraine vẫn duy trì được động lực, bởi ngôi làng này chỉ cách Melitopol khoảng 80 km, theo quốc lộ T0408. Mục tiêu tiếp theo của lực lượng Ukraine sẽ là làng Tokmak và sau đó họ có thể tiến thẳng tới Melitopol cũng như bờ Biển Đen.
Hai đơn vị chủ lực của Ukraine đang tiên phong trên mũi tiến công này, gồm Lữ đoàn 47 và Lữ đoàn 82.
Lữ đoàn 47 là đơn vị đã mở đầu chiến dịch tiến công trên hướng Rabotino hồi đầu tháng 6, kết hợp tác chiến với Lữ đoàn 33, nhưng hứng chịu thiệt hại nặng, khi để mất nhiều xe tăng Leopard 2A6, xe chiến đấu bộ binh Bradley và xe quét mìn chuyên dụng Leopard 2R.
Nhưng Lữ đoàn 47 vẫn duy trì tiến công, chủ yếu vào ban đêm, tận dụng tính năng nhìn đêm vượt trội của xe tăng Leopard và thiết giáp Bradley. Khi áp sát chiến hào Nga, thiết giáp Bradley sử dụng pháo tự động 25 mm để bắn chế áp, tạo điều kiện cho bộ binh xông lên chiếm lĩnh trận địa.
Khi Lữ đoàn 47 hứng chịu thêm tổn thất và có nguy cơ mất đà tiến, Ukraine đã tung ra Lữ đoàn 82 tinh nhuệ để tiếp ứng từ tuần trước. Lữ đoàn này trang bị xe tăng chủ lực Challenger 2, thiết giáp Marder và Skyker, bổ sung nguồn hỏa lực quan trọng cho mũi tấn công.
Theo chuyên gia Axe, việc Ukraine chiếm được làng Rabotino chứng minh một thực tế: các đơn vị của Kiev vẫn đang chậm rãi đẩy lùi lực lượng Nga ra khỏi vùng kiểm soát. Các hoạt động phản kích của Nga trên trục Kreminna, đông bắc Ukraine, tới nay chưa thể ngăn được đà tiến của Kiev.
Axe cho rằng việc Ukraine có thể duy trì đà tiến được tới đâu không phải do phân tán binh lực thế nào, mà chất lượng của lực lượng dự bị ra sao. Quân đội Ukraine cho thấy họ đã bảo tồn được lực lượng dự bị chiến lược quan trọng để tung ra vào thời điểm phù hợp, thay vì dồn hết quân vào một mũi để "đánh tất tay".
Lữ đoàn 82 được tung ra để củng cố cho Lữ đoàn 47 vào tuần thứ 10 của chiến dịch phản công. Nếu chiến dịch kéo dài đến tuần thứ 20, họ vẫn còn một số đơn vị đang ém quân, trong đó có Lữ đoàn 61 cùng một số lữ đoàn vệ binh quốc gia và phòng vệ lãnh thổ. Các đồng minh phương Tây của Ukraine cũng chuẩn bị cung cấp thêm lượng lớn thiết giáp Skyker, Bradley, cũng như xe tăng Leopard 1.
Điều quan trọng hơn là các khẩu đội pháo binh Ukraine, được trang bị các loại pháo chuẩn NATO, vẫn duy trì được mật độ hỏa lực dọc chiến tuyến, yểm trợ trực tiếp cho các lữ đoàn tấn công cũng như chế áp pháo binh Nga.
Rob Lee, chuyên gia phân tích tại Viện Nghiên cứu Chính sách Đối ngoại ở Pennsylvania, Mỹ, cho hay pháo binh Ukraine đến nay đã phá hủy ít nhất 18 tổ hợp cối tự hành 2S4 Tyulpan trong tổng số 50 khẩu mà Nga triển khai ở Ukraine.
"Cối tự hành 2S4 Tyulpan nhiều khả năng là mục tiêu ưu tiên của Ukraine trong các đòn phản pháo", Lee viết.
Thiết giáp của Ukraine tại tỉnh Donetsk ngày 13/6. Ảnh: Reuters
Dù vậy, một số chuyên gia cho rằng tốc độ tiến quân của Ukraine hiện nay có thể không thay đổi được cục diện chiến trường. Binh sĩ Ukraine phải di chuyển trên địa hình bằng phẳng và trống trải, trong khi lực lượng Nga sở hữu phòng tuyến kiên cố và được ngụy trang kỹ. Những bãi mìn vẫn là trở ngại lớn, khi Nga có thể rải mìn ở những nơi công binh Ukraine đã rà phá trước đó vài giờ.
Nhiều quan chức tình báo và quân đội Mỹ tỏ ra khó hiểu khi Ukraine tiếp tục dồn lực vào thành phố Bakhmut, thay vì tập trung quân cho mũi tiến công ở miền nam. "Dường như Tổng thống Volodymyr Zelensky không muốn thể hiện rằng ông ấy đã từ bỏ nỗ lực giành lại những vùng lãnh thổ đã mất, nhưng giờ là lúc chính trị nên đứng sau một bên và nhường chỗ cho chiến lược quân sự phù hợp", một người nêu quan điểm.
Các nhà hoạch định chiến lược Mỹ cho rằng Ukraine chỉ cần duy trì lượng nhỏ binh lực gần Bakhmut để cầm chân quân đội Nga, ngăn họ biến thành phố này thành bàn đạp tấn công những khu vực lân cận. "Kiev đang bố trí quân số đủ để giành lại thành phố, nhưng động thái này sẽ gây thương vong lớn mà không đạt được nhiều lợi ích chiến lược", quan chức Mỹ nhấn mạnh.
Giới lãnh đạo Ukraine đã bảo vệ chiến thuật hiện nay, cho rằng cần gây áp lực tại Bakhmut và sẵn sàng đối phó với những cuộc tấn công hiệp đồng của Nga ở hướng đông bắc đất nước.
Họ cho rằng những chỉ trích của Mỹ bắt nguồn từ những sĩ quan chưa từng trải qua cuộc chiến cường độ cao và quy mô lớn như hiện nay. Học thuyết tác chiến của quân đội Mỹ cũng chưa bao giờ được thử lửa trong môi trường như Ukraine, trong đó lực lượng Nga không ngừng gây nhiễu liên lạc và hệ thống định vị vệ tinh GPS, đồng thời làm chủ hoàn toàn vùng trời tại tiền tuyến.
Các đô thị tại tỉnh Kharkov, Donetsk và Zaporizhia. Đồ họa: RYV
Các quan chức Mỹ nhận định Ukraine còn 4-6 tuần để tiến quân, trước khi mưa lớn khiến địa hình lầy lội và cản trở cuộc phản công. "Thời tiết luôn là một trong những yếu tố có tác động cơ bản đến các chiến dịch quân sự. Mùa thu và xuân không phù hợp cho hoạt động tác chiến hiệp đồng liên binh chủng", tướng Milley thừa nhận.
Dù vậy, chuyên gia Axe tin rằng việc lực lượng pháo binh Nga bị suy yếu có thể làm tổn hại khả năng phòng thủ của họ, đồng thời tạo động lực cho đà tiến của Ukraine.
"Thành quả ở làng Rabotino giúp lực lượng Ukraine tiến gần hơn tới tuyến phòng thủ thứ hai của Nga, vốn yếu hơn đáng kể so với tuyến thứ nhất", Viện Nghiên cứu Chiến tranh, trụ sở ở Washington, đánh giá.
Vũ Anh (Theo Hill, Seattle Times, Forbes)