"Lệnh đình chỉ viện trợ quân sự của Mỹ đã tác động đến nhiều hệ thống vũ khí của Ukraine, trong đó có tổ hợp tác chiến điện tử trên tiêm kích F-16. Điều này có thể khiến không quân Ukraine mất đi những năng lực tác chiến quan trọng nhất vào thời điểm then chốt của xung đột", biên tập viên David Axe của tạp chí Forbes cho biết cuối tuần trước.
Dưới thời chính quyền cựu tổng thống Joe Biden, Mỹ đã hỗ trợ mạnh mẽ để Ukraine vận hành tiêm kích F-16, trong đó có đào tạo phi công, cung cấp phụ tùng thay thế và đạn dược. "Washington còn điều động một nhóm chuyên gia làm nhiệm vụ lập trình cho hệ thống gây nhiễu AN/ALQ-131 trên F-16", Axe nói.
Tiêm kích F-16 Ukraine bay trong ảnh công bố tháng 8/2024. Ảnh: BQP Ukraine
Đan Mạch, Hà Lan, Na Uy và Bỉ năm 2023 cam kết viện trợ tổng cộng 85 tiêm kích F-16 do Mỹ sản xuất cho Ukraine. Gần 20 chiếc đã được bàn giao cho Kiev, một trong số đó bị rơi hồi tháng 8/2024, dường như do bị tổ hợp phòng không Patriot bắn nhầm.
Không rõ tổng số hệ thống AN/ALQ-131 được chuyển cho Ukraine. Hình ảnh được đăng trên mạng xã hội Ukraine hôm 17/2 cho thấy tiêm kích F-16 mang cụm AN/ALQ-131 dưới bụng, kèm theo cấu hình vũ khí cho nhiệm vụ tấn công mặt đất.
AN/ALQ-31 là khí tài mới và hết sức quan trọng với không quân Ukraine, do các tiêm kích nước này gần như không có hệ thống gây nhiễu nào khi xung đột bùng phát. Hạn chế này khiến chiến đấu cơ Ukraine rất dễ bị radar Nga phát hiện và bắn hạ từ khoảng cách rất xa.
Hệ thống AN/ALQ-131 được ví như "lá chắn điện tử", chuyên phát hiện tín hiệu radar của đối phương, sau đó thực hiện các biện pháp gây nhiễu và tạo giả mục tiêu để đối phó. Một quan chức không quân Mỹ cho biết thiết bị này giúp F-16 chiếm ưu thế trên không tại một khu vực nhất định trong thời gian ngắn, từ đó "hoàn thành những nhiệm vụ có tầm quan trọng và tác động chiến lược".
Mẫu tiêm kích này còn mang được Hệ thống Phóng mồi bẫy Tích hợp trên Giá treo (PDIS) và Giá treo Tích hợp Hệ thống Chiến đấu Điện tử (ECIPS). PDIS chuyên thả mồi bẫy đánh lừa tên lửa mang đầu dò radar hoặc hồng ngoại, trong khi ECIPS chứa các tổ hợp phòng thủ thụ động để bổ trợ cho mồi bẫy.
Nhóm Tình báo Xung đột (CIT), có trụ sở tại Gruzia và ủng hộ Ukraine, cho rằng Kiev đã tận dụng tối đa năng lực gây nhiễu của F-16 để bảo vệ các biên đội tiêm kích làm nhiệm vụ. "Chúng hoạt động như tổ hợp phòng thủ trên không với công nghệ cảnh báo tên lửa tiên tiến", CIT nhận định.
Hệ thống AN/ALQ-131 (khoanh đỏ) trên tiêm kích F-16 Mỹ huấn luyện tháng 3/2015. Ảnh: USAF
Tuy nhiên, quân đội Nga có nhiều phương án đối phó hệ thống gây nhiễu của F-16, như liên tục thay đổi tần số hoạt động của radar. Dưới thời ông Biden, nhóm chuyên gia của không quân Mỹ giúp Ukraine thích ứng với chiến thuật này bằng cách liên tục điều chỉnh tần số thu phát của hệ thống AN/ALQ-131.
"Quyết định ngừng viện trợ quân sự chính quyền Tổng thống Donald Trump khiến hoạt động này bị chấm dứt. Các hệ thống gây nhiễu trên F-16 Ukraine không còn được cập nhật và sẽ sớm trở nên lỗi thời, mất khả năng vô hiệu hóa radar Nga", Axe cho hay.
Viện Nghiên cứu Chiến tranh (ISW) có trụ sở tại Mỹ cũng đưa ra quan điểm tương tự, nhận định năng lực tác chiến của không quân Ukraine sẽ bị suy giảm sau khi Washington ngừng hỗ trợ cập nhật các hệ thống gây nhiễn. "Họ sẽ khó triển khai F-16 để chặn các cuộc không kích tầm xa của Nga và thực hiện những đợt tiến công vào khu vực do đối phương kiểm soát", ISW cho hay.
Axe chỉ ra rằng không quân Ukraine có thể khắc phục một phần tình trạng này bằng cách triển khai chiến đấu cơ Mirage 2000 do Pháp viện trợ.
"Pháp cam kết chuyển giao cho Ukraine hàng chục tiêm kích hạng nhẹ Mirage 2000, trong đó ít nhất 6 chiếc đã bắt đầu làm nhiệm vụ. Dòng máy bay này được trang bị hệ thống gây nhiễu mạnh mẽ và không liên quan đến Mỹ", cây bút của Forbes nói.
Phiên bản Mirage 2000-5F trong biên chế không quân Pháp được trang bị nhiều cơ chế phòng thủ, gồm thiết bị cảnh báo radar Serval, hệ thống gây nhiễu Sabre và thiết bị phóng mồi bẫy Eclair. Đây là những thiết bị điện tử tiên tiến bậc nhất vào những năm 1980, song đã trở nên lỗi thời.
Lính Mỹ bên cạnh các hệ thống AN/ALQ-131 tại căn cứ Spangdahlem ở Đức hồi tháng 3/2022. Ảnh: USAF
Nhận thức được điểm yếu này, Bộ Quốc phòng Pháp cam kết sẽ lắp đặt các tổ hợp đối phó điện tử mới cho Mirage 2000 trước khi bàn giao cho Ukraine. Cơ quan này không nêu cụ thể, song Axe cho rằng họ đề cập đến Hệ thống Ứng phó Tích hợp (ICS) Mark 2 hoặc Mark 3.
"Cả hai đều có tính năng vượt trội so với bộ ba Serval - Sabre - Ecflair cũ kỹ, cũng là giải pháp thay thế tiềm năng đối với hệ thống AN/ALQ-131", Axe nói.
Pháp cũng có thể hỗ trợ Ukraine lập trình tổ hợp gây nhiễu để theo kịp với chiến thuật thay đổi tần số radar của Nga, điều mà Mỹ không sẵn sàng làm.
"Về lâu dài, Ukraine có thể trang bị cho F-16 các hệ thống tác chiến điện tử không phải do Mỹ sản xuất. Bỉ từng làm điều tương tự vào những năm 1990, nên đây không phải là điều bất khả thi. Dù vậy, phương án này đòi hỏi thời gian và tiền bạc mà Ukraine hiện không có", Axe nêu quan điểm.
Phạm Giang (Theo Forbes, Newsweek)