Tổng thống Donald Trump ngày 22/10 thông báo Mỹ đã áp lệnh trừng phạt "nặng nề" với hai tập đoàn dầu mỏ Nga là Rosneft và Lukoil. Các lệnh trừng phạt bao gồm đóng băng tất cả tài sản của hai tập đoàn tại Mỹ, đồng thời cấm tất cả công ty Mỹ giao dịch với hai doanh nghiệp này.
Đây là lần đầu tiên Tổng thống Trump áp lệnh trừng phạt Nga sau hàng loạt nỗ lực ngoại giao nhằm tìm giải pháp hòa bình cho chiến sự Ukraine nhưng đều không thành công. Động thái phản ánh nỗi thất vọng ngày càng tăng của ông Trump khi chưa thể thuyết phục người đồng cấp Vladimir Putin chấm dứt xung đột.
Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Nhà Trắng ngày 22/10. Ảnh: AP
Chấm dứt chiến sự ở Ukraine là một trong những lời hứa trọng tâm mà ông Trump đưa ra khi tranh cử năm 2024. Sau khi nhậm chức, Tổng thống Trump đã đẩy mạnh nỗ lực trung gian, gây sức ép với cả Tổng thống Putin lẫn Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky.
Nỗ lực của ông Trump bắt đầu đi vào giai đoạn thực chất từ tháng 5, khi Nga và Ukraine bắt đầu nối lại đàm phán trực tiếp, nhưng ở cấp thấp và không đạt bước tiến nào quan trọng hướng tới lệnh ngừng bắn, chỉ dừng ở thỏa thuận trao đổi tù binh và trả thi thể quân nhân.
Các nguồn thạo tin cuối tháng 5 cho biết Tổng thống Trump bắt đầu phẫn nộ khi hòa đàm trì trệ, còn Nga vẫn tiếp tục tập kích Ukraine. Ông chủ Nhà Trắng cân nhắc đến biện pháp trừng phạt Nga, thậm chí là từ bỏ vai trò trung gian đàm phán của Mỹ.
"Tổng thống Trump đã nêu rõ rằng ông muốn thấy các bên đạt thỏa thuận hòa bình", thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt nói. "Tổng thống Trump khôn khéo khi ông không loại trừ phương án nào".
Đầu tháng 7, ông Trump tuyên bố "không hài lòng" sau một cuộc điện đàm với ông Putin. Đây được coi là đánh giá "tiêu cực khác thường" của Tổng thống Mỹ, bởi trong 5 cuộc điện đàm trước đó, ông đều lạc quan về tiến trình hướng đến lệnh ngừng bắn Nga - Ukraine.
Ông chủ Nhà Trắng bắt đầu đặt hạn chót để Nga ngừng bắn ở Ukraine, nếu không Mỹ sẽ gia tăng áp lực lên kinh tế nước này bằng một gói thuế quan trừng phạt, nhằm cả vào các nước đối tác của Moskva.
"Những tuyên bố của ông Trump về việc áp thêm lệnh trừng phạt là một phần chiến thuật đàm phán", Lev Sokolshchik, nghiên cứu viên tại Trung tâm Nghiên cứu châu Âu và Quốc tế Toàn diện thuộc Trường Kinh tế Cao cấp HSE, Nga, nhận định.
Tuy nhiên, ông Sokolshchik lưu ý Tổng thống Mỹ vẫn ưu tiên chiến lược đàm phán hòa bình để giải quyết xung đột, không muốn dồn ép Nga quá mức, vì điều này có thể làm Moskva từ chối đàm phán, đẩy mọi thứ vào bế tắc.
Ngày 15/8, ông Trump và ông Putin gặp thượng đỉnh ở bang Alaska, cuộc gặp đầu tiên giữa lãnh đạo hai nước kể từ tháng 6/2021. Cuộc gặp được kỳ vọng tạo ra đột phá cho nỗ lực hòa bình, nhưng những diễn biến sau đó cho thấy triển vọng hòa đàm rất mong manh.
Tổng thống Trump đầu tháng 9 từng phàn nàn việc chưa thể chấm dứt xung đột Ukraine là "nỗi thất vọng lớn nhất" của ông. Ông vốn cho rằng có thể dễ dàng giải quyết xung đột Ukraine nhờ mối quan hệ cá nhân với Tổng thống Putin, nhưng thực tế không như vậy.
Lần này, Tổng thống Trump thể hiện rõ quyết tâm gây áp lực lên Nga. Ông tuyên bố sẽ trừng phạt Moskva nếu các nước thành viên NATO hành động tương tự và ngừng mua dầu Nga. Ông còn nêu khả năng cung cấp tên lửa hành trình tầm xa Tomahawk cho Ukraine, loại vũ khí giúp Kiev tập kích sâu trong lãnh thổ Nga.
Nga dường như tìm được cách hâm nóng quan hệ với Mỹ bằng cuộc điện đàm giữa ông Putin và ông Trump tuần trước, trong đó Tổng thống Mỹ nói họ sẽ gặp nhau "trong khoảng hai tuần" tại Hungary. Ông Trump cũng chưa chấp thuận chuyển tên lửa Tomahawk cho Ukraine khi gặp người đồng cấp Zelensky tại Nhà Trắng.
Nhưng các nguồn thạo tin cho biết sự lạc quan của ông Trump về một giải pháp nhanh chóng cho chiến sự Ukraine đã biến mất sau cuộc điện đàm giữa Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và người đồng cấp Nga Sergei Lavrov ngày 20/10.
Ngoại trưởng Lavrov khi đó tỏ ra gay gắt với ông Rubio, một quan chức Mỹ nói với NBC News. Ông tái khẳng định quan điểm phía Nga là không ngừng bắn trước khi đàm phán bắt đầu, trong khi đây là lập trường của Ukraine và châu Âu, vốn được Mỹ ủng hộ.
Đến ngày 22/10, nỗi phẫn nộ và thất vọng của ông Trump được bộc lộ rõ hơn bao giờ hết.
"Mỗi lần thảo luận với Vladimir, tôi đều có những cuộc trò chuyện tốt đẹp nhưng rồi chúng không đi đến đâu", ông Trump nói tại Phòng Bầu dục, thông báo hủy cuộc gặp thượng đỉnh ở Hungary. "Tôi chỉ cảm thấy không ổn. Có vẻ chúng tôi sẽ không thể đạt được điều mong muốn, nên tôi quyết định hủy".
Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent thông báo Mỹ đã trừng phạt Rosneft và Lukoil "do Tổng thống Putin từ chối chấm dứt cuộc chiến vô nghĩa".
"Ông Putin đã không đàm phán một cách chân thành và thẳng thắn như chúng tôi mong đợi. Họ đã trao đổi ở Alaska và Tổng thống Trump rời đi khi nhận ra mọi thứ không tiến triển", ông Bessent nói với Fox Business. "Đã có những thương lượng ở hậu trường, nhưng tôi tin là Tổng thống Trump thất vọng về tình trạng đàm phán hiện tại".
Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent trả lời báo giới tại Nhà Trắng ngày 22/10. Ảnh: AFP
Mỹ áp trừng phạt Nga được coi là một thắng lợi cho Ukraine và các đồng minh châu Âu. Họ vốn lo ngại khi thấy ông Trump dường như bị thuyết phục bởi lập luận từ ông Putin rằng cách duy nhất để đạt được hòa bình là Ukraine phải nhượng lãnh thổ và hạn chế quan hệ quân sự, kinh tế với châu Âu và Mỹ.
Tuy nhiên, giới phân tích lưu ý rằng hiệu quả của các biện pháp trừng phạt còn tùy vào việc thực thi trên thực tế.
"Các biện pháp trừng phạt này là bước tiến lớn, nhưng Mỹ cần phải dùng đến, hoặc ít nhất là đe dọa sẽ sử dụng, lệnh trừng phạt thứ cấp đối với các bên thứ ba", Daniel Tannebaum, nhà nghiên cứu tại viện chính sách Hội đồng Đại Tây Dương, bình luận.
Như Tâm (Theo Reuters, AFP, Guardian)