Khi nghị sĩ Tom Rice bỏ phiếu ủng hộ luận tội cựu tổng thống Donald Trump với cáo buộc kích động đám đông xông vào Đồi Capitol hồi đầu tháng 1/2021, đó là khởi đầu cho sự kết thúc sự nghiệp chính trị của ông.
Sau khi Rice bỏ phiếu, Steve Scalise, khi đó là lãnh đạo phe thiểu số Cộng hòa ở Hạ viện, lập tức gọi điện cho ông. "Scalise nói 'Tom à, anh ấn nhầm nút rồi'. Tôi trả lời: 'không phải vậy. Tôi đã làm đúng như những gì mình muốn'", Rice kể lại.
Rice đã nhận hàng trăm email và tin nhắn thoại phẫn nộ sau cuộc bỏ phiếu, trong đó có cả những lời cảnh báo "hãy cẩn thận". Vài tuần sau, đảng Cộng hòa ở bang Nam Carolina lên tiếng chỉ trích ông. Ông Trump gọi Rice là "thảm họa" và "không đáng được tôn trọng". Ông cho biết tại một số sự kiện, cử tri gọi Rice là kẻ phản bội.
"Nếu bạn là người bảo thủ và ủng hộ Hiến pháp, bạn không thể ủng hộ những gì Donald Trump đã làm", Rice nói, bày tỏ ông không hối hận về quyết định đó.
Nghị sĩ đảng Cộng hòa Tom Rice. Ảnh: Reuters
Hậu quả nhanh chóng đến với những người quay lưng với Trump. Sau cuộc bỏ phiếu, Rice và 9 nghị sĩ Cộng hòa trong Hạ viện bị Steve Bannon, cựu chiến lược gia trưởng của Trump, nhắm tới. Trong chương trình podcast War Room của Bannon, cố vấn chiến dịch tranh cử Jason Miller chỉ trích Rice là "vô giá trị" và "không có cửa quay về".
Cựu tổng thống Trump tuyên bố ủng hộ đối thủ của Rice trong cuộc tranh cử nhiệm kỳ thứ 6 vào Hạ viện. Tại một cuộc mít tinh, ông Trump cảnh báo cử tri rằng nghị sĩ Rice đã "bắt tay với đảng Dân chủ để đâm sau lưng đảng Cộng hòa và cả đất nước chúng ta". Sau đó, Rice đã thất cử.
Ông nói rằng cảm thấy bị phản bội, khi những người Cộng hòa "thay vì giữ lời tuyên thệ bảo vệ Hiến pháp, đã quyết định coi trọng vị thế và quyền lực của chính họ hơn". Rice kể một số chính trị gia ở bang nói với ông rằng họ cũng muốn lên án cựu tổng thống, nhưng hiểu rằng động thái đó sẽ khiến cử tri quay lưng.
Trong nỗ lực nắm chắc đề cử tổng thống của đảng Cộng hòa lần thứ ba liên tiếp, ông Trump và những người ủng hộ trung thành nhất đã tìm cách thanh lọc những người mà họ cho không đủ trung thành với cựu tổng thống và chương trình nghị sự "Làm cho Mỹ vĩ đại trở lại" (MAGA).
Kể từ khi ra mắt nền tảng mạng xã hội riêng Truth Social đầu năm 2022, ông Trump đã đăng hơn 600 bài chỉ trích những "người Cộng hòa trên danh nghĩa" (RINO), chỉ đích danh hơn 100 quan chức, nhà hoạt động, người truyền cảm hứng của đảng, theo đánh giá của Reuters dựa trên 20.000 bài đăng từ đó đến nay.
Mục tiêu gần đây của cựu tổng thống là Brian Kemp, thống đốc đảng Cộng hòa ở bang chiến trường Georgia, nơi ông Trump từng thua trong cuộc bầu cử năm 2020. Ứng viên đảng Cộng hòa chỉ trích Kemp tại cuộc mít tinh ngày 3/8 vì từ chối giúp ông lật kèo bầu cử gần 4 năm trước.
"Ông ta là người xấu xa, không trung thành", ông Trump nói về Kemp.
Trước đó cùng ngày, ông viết trên mạng Truth Social rằng "chúng ta phải thanh lọc khỏi đảng những người chống lại ứng viên của chúng ta và khiến một tổng thống Cộng hòa nổi tiếng khó có thể đánh bại phe cánh tả cực đoan".
Thống đốc Georgia chưa lên tiếng về bình luận của cựu tổng thống.
Vũ khí tối thượng của ông Trump là sự ủng hộ khiến nhiều người thèm muốn. Kể từ đầu năm 2022, ông đã ủng hộ những người thách thức ít nhất 13 thành viên "phản bội" đảng Cộng hòa trong quốc hội. 10 người trong số đó đã mất chức hoặc từ bỏ nỗ lực tranh cử.
Reuters cũng phát hiện hơn 1/4 số mục tiêu bị chỉ trích trên mạng Truth Social là các nhà lập pháp bang, thẩm phán bang, quan chức bầu cử địa phương và các chính trị gia ít tiếng tăm.
Khi được hỏi về nỗ lực công kích của cựu tổng thống nhắm vào những người Cộng hòa, thư ký báo chí chiến dịch Karoline Leavitt nói rằng "Tổng thống Trump tiếp tục xây dựng phong trào chính trị thống nhất và mang tính lịch sử để đưa nước Mỹ trở nên hùng mạnh, giàu có và an toàn trở lại".
Cựu tổng thống Mỹ Donald Trump tại trường quay của CNN ở Atlanta, Georgia, ngày 27/6. Ảnh: AFP
Glenn Rogers, nhà lập pháp bảo thủ ở bang Texas, đã bị đe dọa sau khi tham gia bỏ phiếu luận tội tổng chưởng lý Ken Paxton, đồng minh của Trump, người bị cáo buộc lạm dụng chức vụ để giúp đỡ một nhà tài trợ. Paxton sau đó được tha bổng, nhưng cuộc bỏ phiếu luận tội đã làm dấy lên cơn thịnh nộ từ phe cánh hữu đảng Cộng hòa và từ cựu tổng thống.
Một bài đăng trên Facebook cảnh báo Rogers rằng ông nên chuẩn bị "trả giá". Những kẻ phá hoại đã phun sơn chữ RINO lên các biển hiệu vận động tranh cử của Rogers. Vài ngày trước cuộc bỏ phiếu đề cử của đảng Cộng hòa, ông Trump chỉ trích Rogers trên mạng xã hội, gọi ông là RINO và ủng hộ đối thủ của ông. Rogers sau đó đã thua cuộc.
"Hậu quả giống như sóng thần. Có những người tôn thờ Trump như một vị thần", Roger nói, thêm rằng ông vẫn dự định bỏ phiếu cho cựu tổng thống khi coi đảng Dân chủ là phe quá cực tả.
Reuters ghi nhận ít nhất 39 trường hợp quan chức Cộng hòa ở cấp bang và liên bang bị đe dọa hoặc quấy rối từ năm 2021 vì có hành động hoặc bày tỏ quan điểm được cho là trái ngược với Trump và chương trình nghị sự MAGA.
"Đe dọa là một phần của quyền lực", Sarah Longwell, cựu chiến lược gia đảng Cộng hòa và hiện là người điều hành nhóm hành động chính trị Cử tri Cộng hòa chống Trump, nói.
Khi Trump nhận đề cử tổng thống hôm 18/7, đảng Cộng hòa đã hoàn toàn ủng hộ ông. Hầu hết những người chỉ trích nổi tiếng của đảng Cộng hòa, trong đó có đối thủ cũ mạnh nhất Nikki Haley và cựu tổng tưởng lý Nam Carolina William Barr, đều tuyên bố ủng hộ cựu tổng thống.
Trong đảng Cộng hòa, những người ủng hộ bày tỏ lòng trung thành với Trump bằng cách chỉ trích những người không cùng quan điểm với ông.
Matt Fogal, cựu công tố viên hạt Franklin ở bang Pennsylvania, từng được xem là người không thể đánh bại ở khu vực bảo thủ này. Ông từng tranh cử ba lần mà gần như không có đối thủ cạnh tranh.
Khi Trump trở thành tổng thống, Fogal không đồng tình với những bình luận chỉ trích người nhập cư, Hồi giáo và phụ nữ của Trump. Nhưng ông không lên tiếng công khai về điều đó, tự nhủ rằng đất nước sẽ tồn tại trong 4 năm tới và sau đó những thiệt hại của Trump sẽ được khắc phục.
Nhưng vào tháng 5/2020, khi các cuộc biểu tình phản đối phân biệt chủng tộc sau vụ cảnh sát giết người da màu George Floyd lan rộng, Fogal đã công khai cắt quan hệ với Trump. Ông chỉ trích tổng thống Trump vì đã cho phép vệ binh quốc gia dùng vũ lực với người biểu tình.
Fogal nhanh chóng lọt tầm ngắm của những người ủng hộ Trump và cảnh sát. Mục sư tại một nhà thờ địa phương hỏi liệu ông có ủng hộ những kẻ cướp bóc và bạo loạn hay không. Vợ ông, người làm trong lĩnh vực làm đẹp, bị khách hàng tẩy chay. Fogal cho biết một số người thân thậm chí không còn nói chuyện với mình. Đảng Cộng hòa ở bang lên án ông.
"Đó là lần đầu tiên tôi thấy kiểu tôn thờ và sùng bái như vậy, đó là cách họ nói về Trump", ông nói.
Tháng 9/2020, Fogal lên tiếng ủng hộ ông Biden trong cuộc bầu cử tổng thống. Sau cuộc bạo loạn Đồi Capitol, ông tuyên bố đăng ký làm cử tri độc lập.
Khi nhiệm kỳ công tố viên sắp kết thúc, Fogal bắt đầu tìm việc trong lĩnh vực tư nhân, song ông phát hiện ra mình không được chào đón tại các công ty luật địa phương. Cho tới tháng 10/2023, Fogal mới tìm được việc làm tại một văn phòng cố vấn cho thống đốc Pennsylvania.
Nhưng Fogal cho biết người dân ở bang vẫn chưa tha thứ cho ông. "Tôi thực sự là kẻ bị ruồng bỏ. Mọi thứ rất khác trước đây", ông nói.
Người ủng hộ ứng viên tổng thống Donald Trump tại Đại hội toàn quốc đảng Cộng hòa ở Milwaukee, bang Wisconsin ngày 16/7. Ảnh: AFP
Tuy nhiên, một số chuyên gia chính trị cho rằng các đòn công kích của Trump nhằm vào thành viên Cộng hòa tiềm ẩn rủi ro rất lớn.
Phó tổng thống Kamala Harris trở thành ứng viên đảng Dân chủ thay Tổng thống Joe Biden và thu hẹp khoảng cách với ông Trump trong các cuộc thăm dò dư luận. Một số cuộc khảo sát cho thấy bà Harris đã vượt Trump ở các bang chiến trường quan trọng.
David Wasserman, biên tập viên cấp cao tại ấn phẩm chính trị Cook Political Report, cho rằng các cuộc tấn công của Trump trong nội bộ đảng Cộng hòa như việc chỉ trích Thống đốc Kemp là "tự lấy đá ghè chân". Ông nhấn mạnh trong một cuộc cạnh tranh sít sao, cựu tổng thống cần sự ủng hộ của những người Cộng hòa ôn hòa.
Tại Arizona, nơi ông Trump từng giữ vị thế dẫn đầu, bà Harris đã vượt qua ông và dẫn trước 7 điểm phần trăm trong nhóm cử tri độc lập, theo cuộc khảo sát cuối tháng 7, đầu tháng 8 của Doug Cole, chiến lược gia đảng Cộng hòa. Kết quả khảo sát cử tri nói chung cho thấy ông Trump và bà Harris đang nhận ủng hộ ngang nhau ở bang chiến trường này.
"Ông ấy gặp vấn đề với những người Cộng hòa ôn hòa. Tôi không biết chiến dịch thanh lọc này giúp ích gì cho ông ấy", Cole nói.
Thùy Lâm (Theo Reuters, Washington Post)