Thời điểm gần 200.000 binh sĩ Nga tiến theo nhiều hướng vào Ukraine sáng sớm 24/2/2022, lực lượng phòng thủ thành phố Sumy ở đông bắc Ukraine, cách biên giới Nga khoảng 30 km, chỉ có khoảng 50 lính dù chính quy đóng quân và không có một sở chỉ huy tác chiến cụ thể.
Trận đụng độ đầu tiên nổ ra bên ngoài trường đại học nghệ thuật ở ngoại ô thành phố. Một đội hình xe tăng Nga khi đó tiến gần đến ngôi trường, nơi đơn vị lính dù Ukraine đang phòng thủ.
Ban đầu, hai bên đều không nhận ra đối phương, binh sĩ Nga thậm chí còn xuống xe, tiến đến gần để hỏi đường, Ihor, 29 tuổi, nhân viên hội đồng thành phố Sumy, kể lại.
Sau giây phút ngỡ ngàng, lính dù Ukraine đã phản ứng trước, lập tức khai hỏa ở khoảng cách gần, tiêu diệt đoàn xe tăng, thiết giáp Nga. Ihor cho hay trận đánh này là một trong những yếu tố chính giúp thành phố duy trì khả năng phòng thủ trong những ngày sau đó.
Xe tăng Nga bị phá hủy ở ngoại ô Sumy trong giai đoạn đầu chiến sự. Ảnh: Reuters
Đến tối 24/2, hầu hết lực lượng cảnh sát cùng lãnh đạo thành phố đã rút khỏi Sumy. Đơn vị lính dù cũng nhận được lệnh hành quân đến địa điểm khác để bảo toàn lực lượng, nhưng trận đánh của họ đã khiến lực lượng Nga tin rằng quân đội chính quy Ukraine đang hiện diện và bảo vệ thành phố với lực lượng đông đảo.
Khi toàn bộ lực lượng chính quy rút đi, người dân Sumy bị sốc và bối rối, nhưng sau đó đã nhanh chóng thành lập lực lượng dân quân tự vệ để bảo vệ thành phố.
Ihor và người bạn Serhiy nằm trong số 400 người dân Sumy cầm vũ khí ngay trong ngày đầu chiến sự, dù chỉ 20 trong số này có kinh nghiệm quân sự. Họ lập các nhóm tuần tra đường phố bằng ôtô và xe tải, phối hợp hành động thông qua điện thoại và ứng dụng nhắn tin. Nhiều người dân khác tham gia lực lượng dân quân vài ngày sau đó.
"Về mặt hình thức, nhóm chúng tôi được gọi là lực lượng phòng vệ lãnh thổ, song trên thực tế chỉ là những dân thường nhận vũ khí từ một kho quân khí, sau đó chia ra thành lập các nhóm kháng cự", Ihor kể. "Tình hình lúc đầu rất hỗn loạn, chúng tôi không nhận được chỉ đạo nào từ Kiev và phải tự hành động".
Ihor và Serhiy cho biết lực lượng dân quân có một số vũ khí chống tăng cầm tay, còn lại chỉ được trang bị súng trường cá nhân và bom xăng tự chế. Cả hai đều không có áo giáp chống đạn hay những trang bị cơ bản khác.
Serhiy và Ihor, 29 tuổi, nhân viên hội đồng thành phố Sumy, từng là thành viên lực lượng tự vệ, hiện gia nhập quân đội chính quy Ukraine. Ảnh: Guardian.
Dù vậy, đông đảo người dân Sumy đã tham gia ủng hộ lực lượng dân quân. Serhiy cho hay trong khi các nữ sinh trường đại học chế tạo bom xăng, nhiều phụ nữ lớn tuổi sẵn sàng nhắn tin báo vị trí của lực lượng Nga cho họ.
"Chúng tôi đã gặp may khi lực lượng Nga nghĩ rằng đông đảo quân đội chính quy đang bảo vệ thành phố", Serhiy nói. "Nhờ vậy mà thành phố mới có thể chống chọi được".
Trong vài ngày đầu, lực lượng Nga chủ yếu đánh thăm dò, cử các nhóm nhỏ vào thành phố. Đội tự vệ biết rõ mọi ngóc ngách trong thành phố và bắt đầu tổ chức phục kích, với nhiệm vụ chính là phá hủy các xe chở nhiên liệu, khiến xe tăng, thiết giáp Nga hết xăng và không thể di chuyển.
Những trận phục kích như vậy khiến lực lượng Nga lo ngại khi tiến vào thành phố. Cơ quan tình báo Ukraine ngày 16/3 công bố ghi âm cuộc liên lạc của một lính Nga bị chặn thu, trong đó người này nói rằng "bất cứ đoàn xe nào tiến vào Sumy đều bị tiêu diệt".
Nga sau đó từ bỏ ý định tiến vào thành phố và lập các trạm kiểm soát, bao vây Sumy. Dù bị bao vây, lực lượng dân quân Sumy vẫn tiếp tục kháng cự vào bảo vệ thành phố trong khoảng 6 tuần tiếp theo.
Vị trí tỉnh Sumy và thành phố thủ phủ cùng tên. Đồ họa: Guardian.
Nỗ lực kháng cự của lực lượng tự vệ cũng như dân thường trong và ngoài thành phố đã góp phần làm gián đoạn đường tiếp tế của Nga từ biên giới đến Kiev, cản trở kế hoạch bao vây thủ đô Ukraine của Nga.
Đến ngày 6/4/2022, lực lượng Nga rời khỏi Sumy, khi Nga tuyên bố chấm dứt giai đoạn một của chiến dịch và rút quân về vùng Donbass. Hầu hết các thành viên lực lượng dân quân Sumy sau đó gia nhập quân đội.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã nhiều lần khen ngợi lực lượng này. Trong bài phát biểu đêm giao thừa hôm 31/12, ông vinh danh nỗ lực kháng cự của Sumy, mô tả cách những người dân bình thường bảo vệ thành phố trước đà tiến của lực lượng Nga, dù không có xe tăng, thiết giáp hay vũ khí hạng nặng nào.
Nga chưa bình luận về phát biểu của ông Zelensky về nỗ lực kháng cự tại thành phố Sumy.
Thiếu tướng Oleksandr Nesterenko, người từng tham gia chiến dịch phòng thủ tại Kiev và Kharkov, hiện phụ trách lực lượng phòng vệ ở Sumy, nói rằng khi cuộc chiến kéo dài, lực lượng Nga có thể tìm cách tiến vào thành phố một lần nữa, nhưng "họ chắc chắn sẽ thất bại".
"Những người này hồi đầu năm là kế toán và doanh nhân, nhưng giờ đã trở thành chiến binh thực sự sau 9 tháng huấn luyện và tham gia thực chiến", ông nói. "Chúng tôi giờ đây có nhiều nhân lực, vũ khí và động lực hơn. Mọi chuyện sẽ không như hồi tháng 2 nữa".
Đức Trung (Theo Guardian)