Chiều 6/11, tại phiên họp tổ của Quốc hội, Thứ trưởng Thường trực Bộ Khoa học và Công nghệ Vũ Hải Quân cho biết Luật Công nghệ cao hiện hành, ban hành từ năm 2008, đã thu hút đầu tư nước ngoài, hình thành hệ thống khu công nghệ cao và hạ tầng nghiên cứu. Ứng dụng công nghệ cao lan tỏa trên nhiều lĩnh vực kinh tế - xã hội, góp phần đào tạo nhân lực và phát triển khoa học công nghệ.
Tuy nhiên, luật cũng đã bộc lộ một số hạn chế. Hàm lượng công nghệ trong nước, tỷ lệ nội địa hóa và năng lực nghiên cứu phát triển còn thấp; ưu đãi thiếu đột phá; hệ thống phòng thí nghiệm xuống cấp, chưa được duy trì. Việc sửa luật lần này bám sát Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, trong đó có những khái niệm mới như "công nghệ chiến lược" hay "công nghệ lõi" cần được luật hóa.
"Quan trọng nhất là phải định nghĩa lại các ưu đãi để kiến tạo phát triển doanh nghiệp công nghệ, doanh nghiệp công nghệ cao và doanh nghiệp công nghệ chiến lược", Thứ trưởng nói. Các ưu đãi sẽ dựa vào tỷ lệ nội địa hóa và tỷ lệ chi cho R&D trên tổng doanh thu của doanh nghiệp, nhằm khuyến khích đầu tư nghiên cứu thực chất.
Thứ trưởng Thường trực Bộ Khoa học và Công nghệ Vũ Hải Quân. Ảnh: Hoàng Phong
Đại biểu Trần Hoàng Ngân (TP HCM) đề nghị làm rõ khái niệm "công nghệ lõi", "công nghệ mở", "công nghệ có hàm lượng cao" và xác định rõ tiêu chuẩn công nghệ cao được ưu tiên đầu tư, phát triển công nghệ chiến lược. Ông cho rằng dự luật cần định lượng cụ thể hơn, tránh dùng khái niệm định tính như "công nghệ có tác động lớn" hay "có lợi thế lớn". Danh mục công nghệ chiến lược nên được cập nhật định kỳ sáu tháng một lần, ưu tiên các lĩnh vực vi mạch bán dẫn, sinh học, y khoa, nông nghiệp và quốc phòng - an ninh.
Đại biểu Nguyễn Thị Lệ (Chủ tịch HĐND TP HCM) đồng tình với quy định Nhà nước coi phát triển công nghệ cao, đặc biệt công nghệ chiến lược, là đột phá để phát triển nhanh và bền vững, nâng cao năng lực tự chủ công nghệ quốc gia. Bà đề nghị bổ sung cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) cho các lĩnh vực mới như trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học - những công nghệ cần khung pháp lý thử nghiệm trước khi áp dụng rộng rãi.
Bà Lệ cũng kiến nghị Chính phủ làm rõ tiêu chí xác định công nghệ cao và công nghệ chiến lược, tránh tiêu chí định tính, khó lượng hóa như "có khả năng lan tỏa" hoặc "có ý nghĩa chiến lược". Bà đề nghị ban hành hệ thống chỉ số định lượng cụ thể, tránh tùy tiện trong thẩm định và lựa chọn.
Một điểm mới của dự luật là phát triển khu và đô thị công nghệ cao - các địa bàn được hưởng chính sách như vùng đặc biệt khó khăn, được hỗ trợ về đất đai, thuế, tín dụng, thủ tục hành chính. Bà Lệ cho rằng đây là chính sách cần thiết nhưng cần bổ sung cơ chế thu hút tư nhân, hợp tác công - tư (PPP) để phát triển hạ tầng số, hạ tầng nghiên cứu, gắn kết với các trung tâm đổi mới sáng tạo, đại học và viện nghiên cứu.
Dự luật Công nghệ cao sửa đổi cũng yêu cầu chuyển đổi số toàn diện trong quản lý, kiểm tra, giám sát, hướng đến mô hình quản lý hiệu quả thay vì quản lý quy trình. Thủ tục hành chính được đơn giản hóa, tăng hậu kiểm, khuyến khích đầu tư ngoài ngân sách cho hoạt động công nghệ cao.
Chuyển đổi số bao trùm, lấy người dân làm trung tâm
Thứ trưởng Vũ Hải Quân cho biết Luật Chuyển đổi số được xây dựng trên nền tảng Luật Công nghệ thông tin, kế thừa nội dung còn phù hợp và bổ sung quy định mới nhằm hoàn thiện khung pháp lý cho một "quốc gia số". Luật có vai trò thể chế hóa hoạt động chuyển đổi số trong toàn bộ hệ thống chính trị, từ Trung ương đến địa phương.
Theo ông Quân, điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là vốn đầu tư cho chuyển đổi số. Nhiều dự án, đặc biệt trong lĩnh vực công, đang thiếu kinh phí triển khai. Luật hướng tới tháo gỡ nút thắt này, thúc đẩy phát triển kinh tế số, xã hội số, văn hóa số; thu hẹp khoảng cách chuyển đổi số giữa các vùng miền, bảo đảm mọi người dân được tiếp cận bình đẳng với dịch vụ số.
Đại biểu Thái Thị An Chung (Nghệ An) đề nghị có chính sách chuyển đổi số riêng cho người cao tuổi - nhóm gặp nhiều khó khăn trong sử dụng thiết bị, truy cập dịch vụ công và bảo mật thông tin. Bà đề xuất duy trì song song kênh trực tuyến và kênh truyền thống, bố trí cán bộ hỗ trợ tại trung tâm dịch vụ công, thiết kế giao diện thân thiện, dễ thao tác, kèm hướng dẫn bằng giọng nói hoặc ký hiệu nổi bật.
Đại biểu Hoàng Minh Hiếu (Ủy ban Pháp luật và Tư pháp) cho rằng Chính phủ cần phát triển dịch vụ số đủ tốt để người dân tự nguyện sử dụng, đồng thời có chính sách hỗ trợ nhóm yếu thế. Ông kiến nghị ban hành quy định về nền tảng dùng chung, tránh tình trạng cơ quan tự phát triển phần mềm riêng gây lãng phí; những lĩnh vực mang tính nền tảng cần hệ thống thống nhất, còn việc quản lý dữ liệu có thể thực hiện phân tán để bảo đảm linh hoạt.
Theo ông Hiếu, chuyển đổi số là một trong những trọng tâm phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Việc xây dựng luật phải song hành với hoàn thiện thể chế, tránh chồng chéo với Luật Giao dịch điện tử, Luật An ninh mạng và các luật sắp tới như Luật Chính phủ số, Luật Trí tuệ nhân tạo. Ông đề nghị Chính phủ sớm xây dựng khung tổng thể pháp luật trong lĩnh vực số, xác định rõ phạm vi điều chỉnh của từng đạo luật để tạo nền tảng vững chắc cho chuyển đổi số quốc gia.
Dự luật Chuyển đổi số quy định cơ quan nhà nước phải lấy người dân làm trung tâm, quản lý dựa trên dữ liệu, vận hành Chính phủ như một nền tảng; cung cấp dịch vụ công trực tuyến toàn trình, bảo đảm khả năng tiếp cận toàn dân, không để ai bị bỏ lại phía sau.
Quốc hội sẽ thảo luận tại hội trường về hai dự án Luật Công nghệ cao và Luật Chuyển đổi số vào ngày 21/11, dự kiến thông qua ngày 10/12.
Sơn Hà