Mục tiêu khác biệt của Mỹ, Ukraine về thỏa thuận khoáng sản

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 26/2 thông báo người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky sẽ tới Nhà Trắng ngày 28/2 để ký thỏa thuận khoáng sản được mong đợi từ lâu. Ông đưa ra thông báo ngay khi bắt đầu cuộc họp nội các đầu tiên của nhiệm kỳ hai, ca ngợi đây là "thỏa thuận rất lớn".

Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal cùng ngày cho biết Kiev và Washington đã chốt dự thảo thỏa thuận khoáng sản, trong khi Tổng thống Zelensky nói đây là thỏa thuận sơ bộ, nhưng "có thể là một thành công lớn". "Mức độ thành công đến đâu sẽ phụ thuộc vào cuộc trò chuyện của tôi với Tổng thống Trump", ông nói.

Dự thảo này có tên gọi Thỏa thuận Thiết lập quy tắc và điều kiện của Quỹ Đầu tư Tái thiết Ukraine, trong đó nêu rõ Ukraine sẽ đóng góp 50% doanh thu từ việc cấp phép khai thác khoáng sản và cơ sở hạ tầng có liên quan vào quỹ do Washington và Kiev cùng quản lý. Khoản đóng góp chung của Mỹ và Ukraine sẽ được đầu tư cho quá trình tái thiết đất nước, nền kinh tế và an ninh của Ukraine.

Cả hai lãnh đạo dường như đều kỳ vọng vào thỏa thuận khoáng sản, nhưng giới quan sát cảnh báo cuộc gặp cấp cao tại Washington sẽ tiềm ẩn nguy cơ thất bại, khi ông Trump và ông Zelensky đang theo đuổi những mục tiêu khác biệt. Họ cho rằng lãnh đạo Ukraine đề cao nhu cầu về an ninh tương lai của Kiev, trong khi Tổng thống Trump chỉ quan tâm tới những lợi ích về khai thác nguồn tài nguyên khoáng sản khổng lồ của Ukraine.

Cuộc gặp ở Nhà Trắng ngày 28/2 đánh dấu bước ngoặt quan trọng đối với Ukraine sau khi chính quyền ông Trump gần đây có nhiều động thái khiến Kiev lo ngại. Tổng thống Mỹ đã điện đàm với người đồng cấp Nga Vladimir Putin, khởi động tiến trình đàm phán về xung đột Ukraine mà không có sự tham gia của Kiev. Ông Trump cũng đã công khai chỉ trích Ukraine "châm ngòi cuộc chiến" và gọi Tổng thống Zelensky là "nhà độc tài không được bầu".

Cuộc gặp thượng đỉnh này mang đến cho ông Zelensky cơ hội đánh giá thiện chí của ông Trump về đề xuất Mỹ tham gia đảm bảo an ninh để ngăn nguy cơ Ukraine bị tấn công lần nữa sau khi ký thỏa thuận hòa bình. Ukraine xem đây là điều kiện rất quan trọng đối với sự tồn tại lâu dài của nước này.

Một điều khoản trong dự thảo thỏa thuận nhấn mạnh đây là một phần của cấu trúc an ninh lớn hơn, như hỗ trợ Ukraine gia nhập NATO hoặc đưa ra các đảm bảo an ninh thay thế.

"Nếu chúng tôi được thông báo Mỹ sẽ là một trong những quốc gia chính tham gia đảm bảo an ninh, điều đó có thể được coi là thành công", ông Zelensky nói, nhấn mạnh Kiev phải biết rõ lập trường của Washington trước khi có thể bắt đầu những bước tiếp theo.

Lãnh đạo Ukraine tiết lộ rằng ông sẽ hỏi thẳng Tổng thống Trump rằng "liệu Mỹ có ngừng viện trợ hay không?" khi tới Washington ký kết thỏa thuận khoáng sản. Nội các Ukraine sẽ khó xem xét thỏa thuận hợp tác khai thác khoáng sản với Mỹ nếu không nhận được bất cứ cam kết an ninh nào từ ông Trump.

Tuy nhiên, trái với mong muốn của ông Zelensky, Tổng thống Trump cho rằng Mỹ sẽ không cung cấp đảm bảo quân sự hoặc an ninh trực tiếp cho Ukraine.

"Tôi sẽ không đưa ra các đảm bảo an ninh quá mức cho phép. Chúng tôi sẽ để châu Âu làm điều đó, vì châu Âu là hàng xóm của họ", ông Trump nói ngày 26/2.

Hiện chưa rõ liệu ông Trump có ám chỉ Mỹ sẽ từ chối cung cấp hỗ trợ quân sự trực tiếp cho Ukraine nếu đạt thỏa thuận hòa bình, hay ông có thể cho phép Washington đóng vai trò yểm trợ về mặt quân sự cho các nước châu Âu triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình tới Ukraine hậu xung đột hay không.

Tổng thống Trump bày tỏ mong muốn chấm dứt cuộc chiến đã kéo dài 3 năm qua, xem chấm dứt đổ máu là "điều quan trọng nhất". Song ông cũng nói rõ mục tiêu quan trọng khác khi theo đuổi thỏa thuận.

"Điều quan trọng thứ hai là tôi không muốn phải trả thêm tiền nữa. Bây giờ chúng ta sẽ lấy lại toàn bộ số tiền đó và thậm chí nhiều hơn", ông Trump đề cập tới hàng tỷ USD mà chính quyền cựu tổng thống Joe Biden đã viện trợ cho Ukraine kể từ khi xung đột nổ ra.

Mỹ đã gây sức ép rất lớn với Ukraine để ký thỏa thuận khoáng sản. Washington ban đầu đề xuất thỏa thuận trong đó Ukraine dùng lượng "đất hiếm và những thứ khác" tương đương 500 tỷ USD để đổi lấy các khoản viện trợ từ Mỹ.

Ông Trump sau đó đề nghị Ukraine trao quyền sở hữu 50% khoáng sản quan trọng của nước này cho Mỹ để hoàn trả những gì Kiev nhận từ Washington từ khi nổ ra xung đột với Nga tháng 2/2022.

Kiev kiên quyết bác bỏ, nói rằng những hỗ trợ trước đây của Mỹ không có bất kỳ điều khoản hoàn trả nào. Tổng thống Zelensky ngày 26/2 khẳng định Ukraine không mắc nợ vì đã nhận các khoản viện trợ quân sự nước ngoài. Ông cho rằng việc coi viện trợ như "khoản nợ phải trả" trong thỏa thuận khoáng sản sẽ tạo ra tiền lệ nguy hiểm, khiến các nước khác cũng yêu cầu Ukraine phải trả lại những gì mà họ đã cung cấp.

"Tôi sẽ không đồng ý ngay cả khi chỉ hoàn trả 10 xu", ông nói.

Cuộc gặp của ông Trump và ông Zelensky diễn ra sau hai tuần đầy biến động, khi Washington có một số động thái xích lại gần Moskva, gồm cả cuộc bỏ phiếu chống nghị quyết về Ukraine chỉ trích Nga tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc.

"Chúng tôi thực sự phụ thuộc vào Mỹ và ông Trump. Điều quan trọng là không để Mỹ từ bỏ vai trò bên hậu thuẫn chính hoặc một trong những bên ủng hộ cho an ninh Ukraine", ông Zekensky nói.

Tổng thống Ukraine cho biết ông sẽ tiếp tục thúc đẩy tham vọng gia nhập NATO hoặc các đảm bảo an ninh tương đương cho Kiev. Ông thêm rằng sẽ cần tìm hiểu liệu Mỹ có đưa ra những đảm bảo như vậy, hay Ukraine cần tìm ở nơi khác.

Tuy nhiên, ông Trump ngày 26/2 đã dội một gáo nước lạnh vào mong muốn này, nhấn mạnh Kiev sẽ không được gia nhập NATO, tái khẳng định quan điểm của Nga rằng việc Ukraine muốn trở thành một phần của liên minh là lý do khiến chiến sự bùng phát.

Ông cho rằng thỏa thuận khoáng sản ký với ông Zelensky sẽ mở ra cơ hội để Mỹ hiện diện tại Ukraine để khai thác tài nguyên, thêm rằng đây sẽ là "thỏa thuận tuyệt vời cho Ukraine".

"Chúng tôi sẽ hiện diện và điều đó giống như một dạng an ninh tự động, vì không ai sẽ gây rối với người của chúng tôi tại đó", ông Trump nói. "Ukraine có thể quên về NATO đi".

Thùy Lâm (Theo Washington Post, AFP, RBC Ukraine)