Lần đầu tiên ông Trump nói chuyện với ông Zelensky là vào tháng 7/2019. Tổng thống Mỹ khi đó được cho là cố gây áp lực lên lãnh đạo mới của Ukraine để điều tra các thương vụ kinh doanh của Hunter Biden, con trai cựu phó tổng thống Mỹ Joe Biden kiêm ứng viên tranh cử tổng thống của đảng Dân chủ.
Với ông Zelensky lúc đó, cuộc nói chuyện với Tổng thống Trump khiến ông lo lắng bởi Mỹ là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chính sách đối ngoại của Ukraine.
Trong cuộc điện đàm kéo dài 30 phút, ông Trump để ngỏ khả năng về cuộc gặp trực tiếp với ông Zelensky. Tuy nhiên, Tổng thống Trump cũng gợi ý rằng hỗ trợ quân sự của Mỹ dành cho Ukraine có thể phụ thuộc vào việc Tổng thống Zelensky có giúp điều tra các giao dịch của Hunter ở nước này hay không.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái) và Tổng thống Mỹ Donald Trump tại Nhà Trắng hôm 28/2. Ảnh: AFP
Rudy Giuliani, người từng là luật sư của ông Trump, cho rằng ông Biden khi làm phó tổng thống Mỹ từng tìm cách ép tổng thống Ukraine khi đó là Petro Poroshenko sa thải tổng công tố Viktor Shokin vì người này đang điều tra Hunter, người từng tham gia ban lãnh đạo tập đoàn năng lượng Burisma của Ukraine.
Dù không có bằng chứng cho cáo buộc trên, doanh nhân Lev Parnas, cựu đồng sự của ông Giuliani, nói cả Giuliani và ông Trump đều tin chúng đúng sự thật. Đây có thể là lý do Tổng thống Mỹ tìm cách gây sức ép với Tổng thống Zelensky trong cuộc điện đàm tháng 7/2019.
Nhiều người cáo buộc ông Trump khi đó muốn làm suy yếu chiến dịch tranh cử của ông Biden. Ông Trump phủ nhận, sau đó mô tả cuộc điện đàm với ông Zelensky là "hoàn hảo". Ngay cả ông Zelensky sau đó cũng khẳng định ông không bị gây sức ép.
Tuy nhiên, cuộc điện đàm vẫn trở thành yếu tố then chốt cho diễn biến khiến ông Trump bị luận tội. Hạ viện do đảng Dân chủ kiểm soát đã luận tội ông vào tháng 12/2019 với cáo buộc lạm dụng quyền lực và cản trở công lý, trở thành tổng thống Mỹ thứ ba rơi vào tình huống này. Ông sau đó được Thượng viện tha bổng.
Xung đột Ukraine bùng phát
Ngày 24/2/2022, Nga phát động chiến dịch ở Ukraine. Kể từ đó, Mỹ đã cung cấp hơn 65 tỷ USD viện trợ quân sự cho Ukraine. Chính quyền cựu tổng thống Biden coi sự ủng hộ quân sự và chính trị dành cho đất nước của ông Zelensky là trọng tâm chính sách đối ngoại của Mỹ.
Khi cuộc chiến diễn ra ác liệt, Nhà Trắng dưới thời ông Biden kiên quyết bảo vệ lập trường hỗ trợ Ukraine, ngay cả khi một số thành viên đảng Cộng hòa bắt đầu phàn nàn về việc Mỹ rót quá nhiều tiền cho cuộc chiến không thấy hồi kết.
Trong bài phát biểu trước quốc hội Mỹ tháng 12/2022, ông Zelensky cảm ơn "tất cả người Mỹ" vì đã ủng hộ Ukraine. "Tiền của các vị không phải là từ thiện. Đó là khoản đầu tư vào an ninh toàn cầu và dân chủ mà chúng tôi sẽ sử dụng một cách có trách nhiệm nhất", ông nói.
Ông Trump, khi đó đang vận động tranh cử nhiệm kỳ hai, nhiều lần nói rằng Nga sẽ không bao giờ phát động chiến dịch ở Ukraine nếu ông là tổng thống Mỹ, đồng thời nhấn mạnh ông có thể giải quyết xung đột.
Cuộc gặp trước Ngày bầu cử Mỹ năm 2024
Tháng 9 năm ngoái, Tổng thống Zelensky cùng người đồng cấp Biden tới nhà máy sản xuất đạn dược ở Pennsylvania, để cảm ơn các công nhân đã sản xuất vũ khí cung cấp cho Ukraine.
Vài ngày sau, ông Zelensky đến Tháp Trump ở Manhattan và thảo luận về việc chấm dứt xung đột. Trong bình luận sau đó với Fox News, ông Trump nói rằng xung đột "nên dừng lại" và Tổng thống Ukraine muốn chấm dứt nó.
"Tôi chắc chắn rằng Tổng thống Putin cũng muốn dừng cuộc chiến", ông Trump nói thêm.
Tổng thống Zelensky sau đó mời ông Trump tới thăm Ukraine và câu trả lời của ứng viên tổng thống Mỹ khi đó là "tôi sẽ đến".
Chuyến đi hồi tháng 9/2024 của ông Zelensky không được xem là nhằm mục đích chính trị và đối thủ tranh cử của ông Trump lúc đó là phó tổng thống Kamala Harris, không phải ông Biden. Tuy nhiên, Pennsylvania là bang chiến trường quan trọng trong bầu cử Mỹ và một số thành viên đảng Cộng hòa trong quốc hội thời điểm đó cáo buộc đảng Dân chủ sử dụng chuyến thăm của ông Zelensky để hỗ trợ bà Harris trong chiến dịch tranh cử.
Ông Trump đắc cử và lập trường Mỹ thay đổi
Tháng 12/2024, ông Trump khi đó là tổng thống đắc cử gặp Tổng thống Zelensky trong chuyến thăm Paris để tham dự sự kiện mở cửa trở lại của Nhà thờ Đức Bà. Đó là cuộc gặp ba bên mà Tổng thống Pháp Emmanuel Macron thiết lập khi cố gắng thúc đẩy ông Trump duy trì ủng hộ Ukraine trong cuộc chiến với Nga.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron (giữa) cùng Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump chụp ảnh trước Điện Elysee ngày 7/12/2024. Ảnh: AFP
Sau khi nhậm chức cuối tháng 1, ông Trump nhanh chóng thúc đẩy nỗ lực chấm dứt xung đột. Song điều đáng chú ý là sau ba năm Mỹ cùng đồng minh nỗ lực thiết lập liên minh ủng hộ Ukraine và cô lập Nga, chính quyền mới của ông Trump đã đảo ngược chính sách.
Tổng thống Trump ngày 12/12 thông báo ông đã có hai cuộc điện đàm riêng biệt với người đồng cấp Nga Vladimir Putin và người đồng cấp Ukraine. Ông tuyên bố quá trình đàm phán chấm dứt xung đột Ukraine sẽ bắt đầu "ngay lập tức", cho rằng cả hai lãnh đạo đều mong muốn tạo lập hòa bình.
Tuy nhiên, điều đáng chú ý là ông Trump điện đàm với ông Putin trước mà không tham vấn Ukraine hay đồng minh châu Âu. Động thái này được nhiều chuyên gia nhận xét đã phá vỡ thế bị cô lập của Moskva.
Sau đó, phái đoàn Nga và Mỹ đã có hai cuộc nhóm họp tại Arab Saudi và Thổ Nhĩ Kỳ, để thảo luận về chấm dứt xung đột Ukraine và tái thiết quan hệ giữa Washington và Moskva. Mối quan hệ giữa Nga và Mỹ có những dấu hiệu tan băng, khi hai bên có những bình luận tích cực dành cho nhau.
Trong khi đó, mối quan hệ giữa Ukraine và Mỹ liên tiếp đối mặt căng thẳng. Ông Trump chỉ trích Ukraine bắt đầu cuộc chiến và gọi Tổng thống Zelensky là "nhà độc tài không được bầu". Nhiệm kỳ của ông Zelensky đã hết vào tháng 5/2024 nhưng nước này chưa thể tổ chức bầu cử do đang áp thiết quân luật kể từ khi xung đột bùng phát.
Chính quyền ông Trump cũng nói rằng Ukraine nên "quên NATO đi" và nhấn mạnh tham vọng giành lại toàn bộ lãnh thổ của Kiev là "thiếu thực tế".
Trước ngày 28/2, ông Zelensky đã đến Nhà Trắng 4 lần nhưng tất cả đều là dưới thời chính quyền cựu tổng thống Joe Biden. Khi lãnh đạo Ukraine tuyên bố sẵn sàng ký thỏa thuận khoáng sản, giọng điệu của ông Trump trở nên ôn hòa hơn, bày tỏ lạc quan rằng cuộc gặp giữa hai người ngày 28/2 sẽ diễn ra "tốt đẹp và hòa hợp".
Ngày 28/2 cuộc nói chuyện thân mật và nồng ấm ban đầu nhanh chóng đảo chiều. Phó tổng thống Mỹ JD Vance cho rằng Ukraine và chính quyền cựu tổng thống Joe Biden đã thực hiện những chính sách không phù hợp. Ông Zelensky hỏi vặn lại ông Vance về chính sách đối ngoại của Mỹ cũng như cam kết an ninh cho Ukraine, dẫn đến cuộc tranh cãi nảy lửa.
Ông Vance nói rằng Tổng thống Zelensky phải thể hiện lòng biết ơn nhiều hơn với ông Trump, trước khi chính Tổng thống Mỹ phải lên tiếng.
"Ông đang đánh cược mạng sống của hàng triệu người. Ông đang đánh cược với Thế chiến III", ông Trump nói với người đồng cấp Ukraine.
Giây phút Tổng thống Zelensky, Tổng thống Trump và Phó tổng thống JD Vance đấu khẩu. Video: CNN
Cuối cùng, hai bên hủy kế hoạch ký thỏa thuận cho phép Mỹ tiếp cận nguồn khoáng sản quan trọng của Ukraine. Ông Zelensky rời Nhà Trắng mà không thể mang về món quà nào cho đất nước sau ba năm xung đột.
Ngày 4/3, Tổng thống Zelensky xuống giọng với ông Trump, bày tỏ lấy làm tiếc về căng thẳng và nhấn mạnh "đã đến lúc sửa chữa mọi thứ". Ông khẳng định Ukraine sẵn sàng "làm việc dưới sự lãnh đạo mạnh mẽ của ông Trump" để đảm bảo hòa bình lâu dài.
Ông Trump đã tiếp nhận động thái này với thái độ tích cực, nêu lại nội dung bức thư của ông Zelensky trong bài phát biểu trước quốc hội. Tuy nhiên, Mỹ đã đình chỉ viện trợ quân sự cho Ukraine từ 3/3 và dừng chia sẻ thông tin tình báo từ 5/3.
Tuần này phái đoàn Mỹ và Ukraine sẽ đàm phán tại Arab Saudi. Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio và Cố vấn An ninh Quốc gia Mike Waltz dẫn đầu phái đoàn Mỹ. Nhóm quan chức Ukraine gồm Chánh văn phòng Tổng thống Andriy Yermak, Ngoại trưởng Andrii Sybiha, Bộ trưởng Quốc phòng Rustem Umerov. Phía Mỹ cho biết cuộc thảo luận sẽ nhằm thiết lập khuôn khổ để chấm dứt xung đột Ukraine.
Ngày 9/3, khi được hỏi rằng liệu ông có cân nhắc dỡ bỏ lệnh đình chỉ chia sẻ thông tin tình báo hay không, Tổng thống Trump trả lời khá mơ hồ. "Chúng tôi sắp làm vậy rồi. Chúng tôi muốn làm bất cứ điều gì có thể để khiến Ukraine nghiêm túc về việc đạt được một thỏa thuận", ông nói.
Thùy Lâm (Theo AP, AFP, The Conversation)