Khi lệnh tấn công vang lên trên bộ đàm vào rạng sáng 6/8, binh nhì Serhiy thuộc Lữ đoàn Dù Xung kích số 80 Ukraine là một trong số những người đầu tiên tiến ra khỏi nơi ẩn náu trong rừng. Trong lúc tiến quân, đơn vị của Serhiy được xe tăng liên tục yểm trợ hỏa lực. "Chỉ huy chúng tôi không tiếc một viên đạn pháo nào", Serhiy cho biết.
Chỉ vài ngày trước, Serhiy không tin rằng mình sẽ tiến công vào lãnh thổ Nga, khi nghe chỉ huy phổ biến kế hoạch và hạ quyết tâm chiến đấu.
"Chúng tôi lúc đó chỉ cười", Serhiy kể. "Chúng tôi đùa rằng đây không phải ngày Cá tháng Tư, nhưng chỉ huy mỉm cười vì hiểu chúng tôi không biết điều gì đang chờ đợi mình".
Binh sĩ Ukraine trong chiến hào ở tỉnh Sumy gần biên giới với Nga ngày 13/8. Ảnh: Reuters
Chiến dịch tấn công tỉnh Kursk của Ukraine được đánh giá đạt thành công bước đầu nhờ yếu tố bất ngờ và dường như được giữ bí mật tới phút chót. Đây là chiến dịch được vạch ra trong bối cảnh tướng Oleksandr Syrskyi, tư lệnh quân đội Ukraine mới được bổ nhiệm, chịu nhiều áp lực khi thiếu hụt nhân sự nghiêm trọng và tình hình chiến trường không mấy sáng sủa.
Do nhiều tháng quốc hội Mỹ trì hoãn thông qua gói viện trợ, thành trì Avdeevka thất thủ và loạt phòng tuyến khác của Ukraine gần đó chung số phận, đặc biệt quanh trung tâm hậu cần Pokrovsk.
Một nguồn tin cho biết tướng Syrskyi lập kế hoạch tấn công giữa lúc hỗn loạn, cân nhắc kịch bản tấn công vào điểm yếu nhất trên phòng tuyến của Nga như ở tỉnh Bryansk, Kursk, cả hai nơi hoặc nhiều hơn. Mục tiêu chính là kéo quân đội Nga ra khỏi vùng Donbass và tạo ra con bài mặc cả cho đàm phán trong tương lai.
Tướng Syrskyi giữ bí mật kế hoạch, chỉ chia sẻ cho một nhóm nhỏ tướng lĩnh và quan chức quốc phòng, cũng như thảo luận với Tổng thống Volodymyr Zelensky mà không có cấp dưới tham dự. Các đơn vị trinh sát thực hiện thu thập thông tin tình báo, thay vì Cơ quan Tình báo Quân đội Ukraine (GUR) như các chiến dịch trước.
Ukraine cũng giữ bí mật chiến dịch với cả các đồng minh phương Tây. "Tướng Syrskyi trước đó có hai chiến dịch bất thành vì thông tin bị lộ", nguồn tin cho biết. "Lần này, phương Tây nhận thấy có gì đó sắp xảy ra, song họ cho rằng Ukraine phải được Mỹ chấp thuận. Khi sự đã rồi, phương Tây không phản đối".
Để chuẩn bị cho chiến dịch, từ đầu tháng 7, Ukraine bắt đầu đưa quân đến các khu rừng gần biên giới với lý do phòng thủ trước nguy cơ Nga tấn công. Cùng lúc đó, truyền thông Ukraine đưa tin về việc Nga có thể sắp mở chiến dịch tiến công qua biên giới mới vào tỉnh Sumy, đông bắc nước này.
"Đợt luân chuyển quân diễn ra một tuần rưỡi trước khi chiến dịch Kursk bắt đầu", binh nhì Serhiy nhớ lại. "Phía Nga tin rằng chúng tôi đến bảo vệ biên giới".
Lính Ukraine tổ chức diễn tập trên thao trường mô phỏng các ngôi làng tại Nga. Tướng Syrskyi bố trí phần lớn đơn vị chủ lực ở tuyến thứ hai, nhằm khiến Nga tin rằng hoạt động quân sự này không có gì quá nghiêm trọng.
Các binh sĩ Ukraine cũng đoán rằng điều gì đó sẽ xảy ra vào đầu tháng 8, khi họ được cấp súng trường tấn công mới và mũ bảo hiểm gắn tai nghe bộ đàm. Nhưng chỉ đến sát ngày xuất quân, họ mới được thông báo về kế hoạch.
Các binh sĩ thuộc Lữ đoàn Dù Xung kích số 82 Ukraine, một trong 4 lữ đoàn tham gia tấn công tỉnh Kursk, cho biết giao tranh ngày càng trở nên dữ dội sau vài ngày tiến quân. Trong những trận đánh ban đầu chỉ có một trận mang tính nghiêm trọng, khi lực lượng Nga tìm cách mai phục đối phương trên cánh đồng ngô.
Binh sĩ Ukraine dùng phương tiện bay không người lái (drone) ra hiệu cho lính Nga đầu hàng, song họ từ chối. Lính Ukraine bắn bằng tất cả vũ khí vào khu vực này tới khi cánh đồng ngô trở nên im lặng rồi tiến quân tiếp.
Vị trí tỉnh Kursk của Nga. Đồ họa: RYV
Lực lượng Ukraine thường xuyên bị trực thăng vũ trang và bom lượn của Nga truy đuổi, song không gặp nhiều kháng cự trên mặt đất. Lữ đoàn số 80 và 82 tiến công theo hai mũi ngược nhau, các đơn vị nhỏ thăm dò điểm yếu của lực lượng Nga trước khi triển khai xe tăng và thiết giáp hạng nặng.
Một nguồn tin tại Bộ Tổng tham mưu quân đội Ukraine cho biết đây là đòn tấn công cơ động, tương tự chiến thuật mà Nga sử dụng. Chiến thuật này tỏ ra hiệu quả trong 5 ngày đầu Ukraine triển khai chiến dịch tấn công tỉnh Kursk.
Tuy nhiên, khi chiến dịch tấn công tỉnh Kursk dần mất đi yếu tố bất ngờ, đà tiến của Ukraine đang chững lại sau hai tuần.
Một nguồn tin trong Bộ Tổng tham mưu quân đội Ukraine cho biết Tổng thống Zelensky hối thúc đẩy tối đa tốc độ tiến công. Tuy nhiên, các chỉ huy cấp cao Ukraine tỏ ra thận trọng, tập trung vào mở rộng khu vực kiểm soát dọc biên giới để thiết lập thêm phòng tuyến.
"Syrskyi hiểu rằng vội vã tiến lên sẽ gây nguy hiểm cho toàn bộ chiến dịch", một người thân cận với lãnh đạo quân đội Ukraine cho biết.
Lực lượng Ukraine những ngày qua tăng quy mô hiện diện ở tỉnh Kursk lên khoảng 10.000-20.000 binh sĩ, dường như tập trung vào kiểm soát khu vực phía tây bắc thị trấn Sudzha. Không quân Ukraine trong ngày 16-18/8 đã đánh sập hai cây cầu chiến lược bắc qua con sông Seim, khiến Nga gặp rất nhiều khó khăn trong điều quân tiếp viện tới khu vực.
Xe tăng nghi là Challenger 2 của Ukraine bị UAV Lancet tập kích tại tỉnh Kursk ngày 13/8. Video: BQP Nga
Ván cược trong chiến dịch tỉnh Kursk của tướng Syrskyi dường như mang lại một số hy vọng, song liệu ông có thành công hay không phụ thuộc vào cách Nga phản ứng. Nga dường như chọn cách đáp trả mạnh tay hơn với chiến dịch tỉnh Kursk của Ukraine và cùng lúc duy trì áp lực lên đối phương trên chiến tuyến vùng Donbass.
Ngày càng nhiều dấu hiệu cho thấy Nga tăng cường độ phản ứng tại tỉnh Kursk, các binh sĩ Ukraine ở đây thừa nhận bắt đầu chứng kiến mức độ kháng cự quyết liệt hơn và chịu thêm tổn thất. Nga dường như đã điều các đơn vị được huấn luyện tốt hơn tới tỉnh Kursk, trong đó có hải quân đánh bộ và đặc nhiệm, đồng thời nghiên cứu kỹ lưỡng chiến trường tại đây.
Chưa rõ binh sĩ Ukraine có thể bám trụ lại được tỉnh Kursk, hay lực lượng nước này bị quá tải và phải trả giá với thất bại trên khu vực tiền tuyến khác. Mối nguy hiểm lớn nhất đối với Ukraine lúc này là mặt trận quanh Pokrovsk, nơi quân đội Nga liên tiếp giành được các khu dân cư và áp sát thành phố cửa ngõ ở tỉnh Donetsk.
Một nguồn tin của chính phủ Ukraine cho biết hoạt động của quân đội Nga ở vùng Donbass giảm đáng kể từ 16/8, nhưng mặt trận Pokrovsk là ngoại lệ. Lực lượng Nga tiếp tục tiến quân trong những ngày qua và duy trì áp lực nặng nề lên các đơn vị Ukraine phòng thủ tại đây.
Ukraine muốn duy trì chiến dịch tại tỉnh Kursk và phá vỡ ranh giới trên tiền tuyến, thay đổi câu chuyện về một cuộc xung đột đóng băng chỉ có thể giải quyết bằng đàm phán. Trong khi đó, Nga dự tính đánh bại chiến dịch tỉnh Kursk và làm cạn kiệt thêm nguồn lực vốn đã ít ỏi của Ukraine bằng cách đẩy mạnh tiến công Pokrovsk.
Các binh sĩ Ukraine vẫn cố bám trụ trong lãnh thổ Nga dù dễ bị tổn thương hơn. "Đối phương đã tìm ra cách tác chiến và hiểu chiến thuật của chúng tôi", Serhiy nói. "Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa việc chúng tôi không hiểu chiến thuật của đối phương hay tiếp tục hạ gục họ".
Nguyễn Tiến (Theo Economist, AP, AFP)