Major, 21 tuổi, thành viên Lữ đoàn Xung kích số 3 Ukraine, được triển khai đến Avdeevka vào tuần thứ hai của tháng hai. Anh cùng các đồng đội được giao nhiệm vụ trấn giữ một ký túc xá sinh viên hai tầng cũ và nhanh chóng phải đối mặt với hỏa lực không ngừng nghỉ từ lực lượng Nga.
Cuối cùng, một nhóm lính Nga, với kỹ năng tác chiến bài bản, đã tấn công họ bằng súng phóng lựu và ập vào tòa nhà. Quân Nga bao vây vị trí cố thủ của đơn vị Major và hét lên yêu cầu họ đầu hàng. Major không có cách nào khác là làm theo và cầu xin họ đừng bắn trong lúc điên cuồng tìm lối thoát.
Ngay lúc đó, các binh sĩ Ukraine khác đã đến giải cứu anh bằng một cuộc tấn công bất ngờ vào sườn lực lượng Nga đang bao vây, giúp Major có thời gian bò ra khỏi cửa sổ tầng hai và trốn đến nơi an toàn.
Vào thời điểm đơn vị của anh được lệnh rút lui, Major được giao nhiệm vụ chỉ huy, bởi các sĩ quan khác đều đã thương vong đến mức "không còn ai cấp cao hơn" đủ khả năng đảm nhận nhiệm vụ.
Đơn vị của Major sau đó được bố trí đến một bìa rừng dọc theo tuyến đường sơ tán để yểm trợ những người khác rút lui. Quân Nga "trút hỏa lực pháo binh vào chúng tôi như mưa", anh nhớ lại.
Theo Major, nếu có thêm quân, pháo binh và lực lượng phòng không, quân đội Ukraine có thể giữ vững vị trí này. "Chúng tôi chỉ cần có thứ gì đó trong tay để chiến đấu", anh nói thêm.
Trên đường nhóm của Major rời khỏi Avdeevka, anh chứng kiến cảnh đoàn xe phía trước nổ tung vì trúng đạn pháo Nga. "Đoàn xe chở những người lính tốt nhất và ngay trước mắt chúng tôi, họ bị pháo binh địch xóa sổ. Họ chỉ ở độ tuổi của tôi, từ 20 đến 30", anh kể. "Đó là con đường tử thần, con đường cuối cùng rời khỏi Avdeevka".
Nỗ lực bám trụ đến phút chót của lính Ukraine ở Avdeevka. Video: CNN, BQP Nga
Ngày 17/2, Nga tuyên bố kiểm soát hoàn toàn thành phố Avdeevka ở miền đông Ukraine sau nhiều tháng vây ép. Đây là thắng lợi mang ý nghĩa chiến lược đầu tiên của Nga trong gần một năm qua, đồng thời là thất bại nặng nề đối với Ukraine, dù họ đến phút cuối cùng vẫn dồn quân tới thành phố trong nỗ lực cầm chân đối phương.
Major là một trong 7 binh sĩ thuộc Lữ đoàn Xung kích số 3, tất cả đều sử dụng mật danh, kể lại những ngày cuối cùng họ chống lại lực lượng Nga bên trong thành trì Avdeevka, cho đến khi được lệnh rút quân.
Lời kể của họ cho thấy cuộc rút lui diễn ra một cách hỗn loạn, khi lực lượng Nga tấn công theo từng đợt dường như vô tận, còn binh sĩ Ukraine phải đối mặt với tình thế cạn kiệt vũ khí, đạn dược.
Schultz, đồng đội của Major, được điều động đến Avdeevka vào sáng sớm ngày 9/2, cùng phối hợp tác chiến trong ký túc xá hai tầng. Anh cảm nhận được giao tranh ở gần mình hơn bao giờ hết khi một binh sĩ Ukraine bắn súng phóng lựu về phía chiếc xe chở quân Nga ở bên ngoài.
Chiếc xe lập tức mất kiểm soát và những người lính Nga ngồi bên trong hoảng loạn nhảy ra ngoài."Chúng tôi lần lượt hạ gục họ", Schultz cho hay.
Một chiếc xe chiến đấu Ukraine di chuyển gần thành phố Avdeevka hôm 21/2. Ảnh: AFP
Nhưng trong vài ngày tiếp theo, "quân Nga ồ ạt tấn công vị trí của chúng tôi, hết đợt này đến đợt khác, không ngớt", anh nói.
Khi có lệnh rút lui, Schultz cùng những người khác rời đi trên một chiếc xe bọc thép chở quân. Xe không có cửa sổ nhìn ra bên ngoài, nhưng từ những âm thanh anh nghe được, dường như một quả đạn pháo đã rơi xuống phía trước họ và một quả khác ở ngay bên sườn trong lúc chiếc xe lao khỏi thành phố.
Vài ngày sau khi được điều tới nhà máy than cốc tại Avdeevka, Kavkaz, binh sĩ 20 tuổi, được giao nhiệm vụ tổ chức cho đơn vị chống lại các cuộc tấn công của quân đội Nga từ những ngôi nhà bỏ hoang.
Theo lời Kavkaz, khoảng 3/4 số lính Nga mà anh đối mặt đều được huấn luyện tốt, trong khi chỉ một nửa số quân của anh có kinh nghiệm chiến đấu.
Đơn vị của Kavkaz đang chuẩn bị thực hiện lệnh rút quân thì bất ngờ gặp các binh sĩ thuộc tiểu đoàn 2, Lữ đoàn Cận vệ Tổng thống Độc lập Ukraine. Họ dường như bị lạc, mất liên lạc với chỉ huy và không biết gì về lệnh rút quân.
Thời gian không còn nhiều nên Kavkaz nhanh chóng bố trí phương tiện để giúp họ sơ tán, trong đó có chiếc xe bán tải Toyota Hilux của anh. Chiếc xe sau đó được các binh sĩ trả về, bị hư hỏng nặng và mất cả kính chắn gió.
Mặc dù đơn vị của anh dự kiến rời đi theo ca lúc 4h30, nhóm bị lạc lại được phép sơ tán trước. "30 phút hay một tiếng lúc đó đều rất quan trọng. Chấp nhận chờ thêm là rủi ro lớn đối với chúng tôi", Kavkaz cho hay.
Shved, lính bắn tỉa 44 tuổi, cho hay trong những ngày bám trụ ở Avdeevka, ông đã liên tục di chuyển giữa các vị trí để tập kích binh sĩ Nga. Cố thủ trong những ngôi nhà dân bỏ hoang, ông phải sáng tạo để tìm vị trí bắn. Shved cho biết có lúc ông phải ngồi trên nóc tủ quần áo để có được góc bắn tốt hơn.
Theo lời Shved, kỹ năng cũng như trang bị của quân đội Nga "không thực sự đồng nhất". Một số người chỉ có súng trường cơ bản, trong khi những người khác được trang bị hiện đại hơn. Ông từng nhiều lần suýt chết và sau ba lần bị chấn động vì đạn pháo, chỉ huy của Shved đã hỏi ý kiến bác sĩ để rút ông về tuyến sau.
Ông đồng ý rút lui cùng ba thương binh khác, nhưng khi xe đang ra khỏi thành phố, một chiếc máy bay không người lái (UAV) đã lao vào xe của họ, khiến Shved bị chấn động lần thứ 4. Dù vậy, tất cả đều sống sót.
Khi đến Avdeevka để thực hiện nhiệm vụ chiến đấu đầu tiên vào ngày 8/2, Bandit, 27 tuổi, đã băng qua đường ray xe lửa, hướng về phía khu dân cư và nhìn thấy "cảnh tượng như địa ngục".
Một binh sĩ Ukraine ở gần thành phố Avdeevka hôm 20/2. Ảnh: Reuters
Lũ chó hoang lang thang giữa những ngôi nhà không nguyên vẹn vì đạn pháo. Mọi thứ đều đổ nát, hoang tàn.
Là lính súng máy, anh trấn giữ vị trí trong một ngôi nhà thấp tầng và chứng kiến lực lượng Nga không ngừng đưa quân đến Avdeevka cả sáng, chiều và tối. Họ dường như ở độ tuổi 40 đến 50, không có áo giáp hay mũ chống đạn.
Ngày thứ ba Bandit trấn thủ trong ngôi nhà, lực lượng Nga phát động cuộc tấn công lớn vào vị trí của anh bằng cả súng trường, UAV, súng cối, pháo và bom, buộc anh cùng các đồng đội phải rút tới ngôi nhà bỏ hoang khác gần đó.
Một chiếc UAV tự sát đã đâm vào cửa sổ ngôi nhà, song bị mắc vào khung sắt. Nó vỡ thành từng mảnh nhưng không phát nổ.
Sau khi có lệnh rút lui, anh và đồng đội cũng được giao nhiệm vụ yểm trợ cho những binh sĩ Ukraine khác rời khỏi thành phố.
Khi bom chùm trút xuống như mưa, trưởng nhóm của Bandit bảo họ đừng chờ xe nữa mà hãy hành quân bộ để rút lui. Họ lầm lũi đi trong bóng tối, cố gắng giữ khoảng cách 5-10 m để tránh nguy cơ bị phát hiện và giảm thiểu thương vong.
Ngày 11/2, Fedya, 24 tuổi, lái xe đến Avdeevka và nhận nhiệm vụ tại sở chỉ huy bên trong nhà máy than cốc. Ngoài truyền đạt thông tin cho các đơn vị mới đến, anh cũng được giao nhiệm vụ phụ trách một nhóm binh sĩ trong chiến hào lớn gần nhà máy.
Nhưng chỉ vài ngày sau, quân đội Nga đã chiếm được nhiều khu vực trọng điểm ở Avdeevka và sẽ sớm cắt đứt mọi lối ra khỏi thành phố. Khi các chỉ huy phát lệnh rút lui, Fedya gọi điện để hướng dẫn các đơn vị cách rời khỏi vị trí.
Anh sau đó lái một chiếc xe tải rời khỏi thành phố. Nhận thấy các đơn vị Ukraine bắt đầu rút quân, quân Nga tăng cường tấn công nhằm chặn đường lui của họ.
"Trên đường rút quân, adrenaline của tôi dâng cao đến mức khiến tất cả cảm xúc khác bị dập tắt", anh mô tả. Nếu phải chờ đợi lâu hơn, cuộc sơ tán của họ có thể trở thành bất khả thi. "Chẳng có nghĩa lý gì khi chờ đợi để rồi tất cả cùng chết", Fedya nói thêm.
Ngay trước khi Gerych, 28 tuổi, rút khỏi Avdeevka, một binh sĩ từ đơn vị UAV lân cận đã xông vào nơi anh đóng quân bên trong nhà máy than cốc và cầu xin giúp đỡ. Lúc đó trời đã tối và người lính này cho hay một khối bê tông lớn đã đè vào đồng đội của anh trong lúc quân Nga tấn công.
Gerych và những người khác tỏ ra cảnh giác. Câu chuyện có thể đúng sự thật hoặc đây là cái bẫy của quân đội Nga. Họ từ chối giúp đỡ cho đến khi xác nhận được danh tính người lính.
Trong lúc đó, binh sĩ này đã kéo được người bạn của anh ra khỏi đống đổ nát.Vài giờ sau, khi xác nhận cả hai đều là lính Ukraine, họ đã chữa trị cho chiếc chân bị dập nát của binh sĩ bị thương, cung cấp thức ăn cũng như giúp họ sơ tán.
Khi đến lượt họ rời đi, Gerych nhận thấy lực lượng Nga sẽ sớm tiến vào sở chỉ huy của họ, nên đã tiêu hủy toàn bộ tài liệu nhạy cảm như hồ sơ cá nhân, mệnh lệnh, bản đồ, ghi chú viết tay có tọa độ, lịch trực hay danh sách binh sĩ. Quân đội Nga không lâu sau đó tiến vào kiểm soát hoàn toàn nhà máy than cốc.
Vị trí thành phố Avdeevka và các thành trì do Nga kiểm soát tại Donetsk. Đồ họa: RYV
Vũ Hoàng (Theo Washington Post, Reuters, AFP)