Các thành viên Lữ đoàn Xung kích Sơn cước Độc lập số 128 của Ukraine sáng 3/11 tập trung dự lễ trao huy chương ở làng Zarichne, cách tiền tuyến khoảng 32 km thuộc vùng Zaporizhzhia, phía đông nam đất nước. Đây là truyền thống quân sự có từ thời Liên Xô mà giới chức Ukraine đã duy trì nhằm nâng cao tinh thần binh sĩ.
"Nó giống như cảnh trong các bộ phim tuyên truyền thời Thế chiến II, trong đó binh lính đứng thành hàng, trông thật thu hút", A, một thành viên Lữ đoàn 128, nói.
Lữ đoàn 128 là đơn vị lâu đời thứ hai của lục quân Ukraine, được thành lập từ năm 1922. Đây là đơn vị bộ binh cơ giới chuyên tác chiến trên địa hình đồi núi, đặt trụ sở tại tỉnh Zakarpattia, miền tây đất nước.
Các binh sĩ tham dự lễ tang của Mykyta Vlaskov, một trong những người lính Ukraine thiệt mạng trong cuộc tập kích nhằm vào Lữ đoàn Xung kích Sơn cước Độc lập số 128, hôm 8/11 tại Kiev. Ảnh: Washington Post
Nhưng khoảnh khắc tôn vinh lòng dũng cảm và tinh thần phụng sự của những người lính lữ đoàn đã biến thành thảm kịch khi một tên lửa Nga lao xuống đội hình đang tập trung, khiến ít nhất 19 quân nhân thiệt mạng, trong đó có một số sĩ quan cấp cao và pháo thủ giỏi nhất của lữ đoàn.
"Khi cuộc tập kích xảy ra, thật khó nói có bao nhiêu người bị thương hoặc thiệt mạng", B, một thành viên khác của Lữ đoàn 128, cho hay. "Chưa rõ mọi người có sống sót khi được đưa đến bệnh viện hay không".
Cuộc tấn công nhằm vào Lữ đoàn 128 đã gây ra làn sóng chỉ trích công khai trên mạng xã hội Ukraine. Đây được cho là điều bất thường bởi Ukraine thường có xu hướng không nêu bật đau thương do tổn thất trên chiến trường, nhằm bảo toàn tinh thần chiến đấu và ngăn Nga sử dụng cho mục đích tuyên truyền.
Ban đầu, không có thông báo nào về vụ tập kích được đưa ra. Tin tức về vụ tấn công chỉ bắt đầu lan truyền trên mạng xã hội vào cuối ngày 3/11 và được bàn luận sôi nổi suốt cuối tuần.
Đến 5/11, các cơ quan báo chí Ukraine mới đưa tin về vụ tấn công và Bộ trưởng Quốc phòng Rustem Umerov cho biết một "thảm kịch" đã xảy ra với Lữ đoàn 128, nhưng không cung cấp thêm bất kỳ thông tin chi tiết nào. Lữ đoàn sau đó công bố số người chết trên trang Facebook của mình.
Con số thương vong khủng khiếp từ buổi lễ nhằm vinh danh Ngày Pháo binh và Lực lượng Tên lửa Ukraine đã đặt ra những câu hỏi nhức nhối về về lý do sự kiện tập trung đông người như vậy lại được tổ chức ở một địa điểm mà máy bay không người lái (UAV) Nga có thể dễ dàng nhìn thấy và nằm trong tầm bắn tên lửa Nga.
Thông thường, các lễ trao huy chương thời chiến có quy mô tương đối nhỏ, chỉ khoảng 30 người tham dự và diễn ra trong một hầm ngầm hoặc chiến hào được bảo vệ tốt. Tuy nhiên, buổi lễ hôm 3/11 lại được tổ chức ở một khu vực trống trải với gần 100 người tham dự, trong đó nhiều người không phải thành phần được trao huy chương ngày hôm đó, theo các thành viên lữ đoàn.
"Họ tập hợp binh sĩ từ tất cả các đơn vị, những người giỏi nhất", một quân nhân Ukraine am hiểu vấn đề cho hay. "Danh sách được nhận huy chương có 43 người".
Quả tên lửa đạn đạo chiến thuật Iskander Nga đã rơi trúng đám đông binh sĩ Ukraine chỉ 10 phút sau khi buổi lễ bắt đầu vào khoảng 10h sáng.
Hôm 6/11, Cục Điều tra Nhà nước Ukraine thông báo đã mở cuộc điều tra hình sự về hoàn cảnh xảy ra vụ tấn công, dựa trên "thái độ cẩu thả của một sĩ quan khi thực hiện nhiệm vụ".
A cho hay địa điểm tổ chức buổi lễ "rõ ràng nằm trong tầm bắn của tên lửa đạn đạo hay bất cứ vũ khí tầm xa nào".
Tên lửa đã bắn trúng sân trong tòa nhà nơi buổi lễ đang diễn ra. "Các bác sĩ nói họ chưa từng nhìn thấy điều gì tồi tệ như vậy kể từ khi giao tranh nổ ra", người này kể lại, đề cập đến việc nhiều binh sĩ bị thương nặng trên đầu do đã bỏ mũ bảo hiểm trong lúc làm lễ.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tối 5/11 gửi lời chia buồn tới gia đình những quân nhân thiệt mạng, mô tả đây là một "thảm kịch có thể tránh được".
Sáng hôm sau, Tổng thống Ukraine thông báo chỉ huy Lữ đoàn 128 Dmytro Lysiuk đã bị đình chỉ chức vụ nhằm phục vụ cuộc điều tra."Toàn bộ sự việc đang được phân tích từng phút", ông nói. "Và họ sẽ tìm ra chính xác ai đã vi phạm các quy định về an toàn của những người trong khu vực mà phương tiện trinh sát trên không của kẻ thù có thể tiếp cận. Sẽ không có chuyện trốn tránh trách nhiệm".
Nga nắm được thông tin để nhắm mục tiêu vào buổi lễ.
"Vẫn chưa rõ chính xác chuyện gì đã xảy ra, liệu người dân địa phương đã gọi điện và báo cáo về việc một nhóm người đang tụ tập hay có tình trạng rò rỉ thông tin từ nội bộ hay không", A cho biết.
Nhưng vụ tấn công phải được lên kế hoạch từ trước, anh nói thêm. "Bạn không thể phóng tên lửa trong hai hay thậm chí 15 phút sau khi nhận tin. Khi đối phương nhắm tên lửa, họ hẳn phải nhận thức được rõ rằng có rất nhiều sĩ quan cấp cao Ukraine ở mục tiêu và đó sẽ là một đòn nặng nề".
Cũng có những thông tin trái ngược về việc ai đã lên kế hoạch cho buổi lễ và thời gian dự kiến bắt đầu. Một số người cho biết sự kiện đã bị trì hoãn 30 phút, khiến các binh sĩ phải đứng trong sân rất lâu. Lysiuk, lữ đoàn trưởng, đến buổi lễ muộn, vài phút sau khi tên lửa tấn công, theo B.
Cuộc tập kích bằng tên lửa của Nga nhằm vào Lữ đoàn 128 Ukraine hôm 3/11. Video: Telegram/Voin_Dv
"Mọi người đều giận dữ trước mệnh lệnh", anh nói. "Họ có thể ra lệnh di chuyển mọi thứ đến một địa điểm khác hoặc nơi trú ẩn nào đó. Vì sao điều này xảy ra? Tôi không biết nữa, đó thực sự là một sai lầm ngu ngốc của quân đội".
Tuy nhiên, ngay cả sau vụ tấn công, một số quan chức vẫn bảo vệ việc tổ chức lễ trao huy chương gần khu vực chiến đấu. Cựu thứ trưởng quốc phòng Ukraine Hanna Maliar nói rằng các buổi lễ như vậy là "một phần rất quan trọng" trong văn hóa quân đội.
"Bản thân tôi đã vinh dự được trao các giải thưởng cấp bộ và nhà nước cho những người lính của chúng ta ở tiền tuyến. Đây là một khoảnh khắc rất phấn khích đối với tất cả mọi người", bà viết trên Telegram. Những sự kiện này đặc biệt có ý nghĩa bởi "chúng diễn ra với tất cả đồng đội chứng kiến chứ không phải một mình".
Quân đội Nga có thể đã biết về buổi lễ từ "một sự cố rò rỉ thông tin vô tình" do "yếu tố con người" gây ra, bà suy đoán. "Do cuộc xung đột đã diễn ra hơn một năm nên cảm giác nguy hiểm đã giảm dần đối với nhiều người. Thật khó để ai đó thường xuyên ở trong trạng thái cảnh giác và tập trung cao độ trước mọi nguy cơ".
Nhưng theo B, việc thực hiện các nghi lễ kiểu này phải chấm dứt ngay lập tức.
"Các binh sĩ, quân nhân, sĩ quan sợ rằng mọi chuyện chưa dừng lại và nó có thể xảy ra thêm lần nữa", anh cho hay, thêm rằng nếu người thân của các binh sĩ không "kêu gào" trên mạng xã hội sau vụ tấn công thì "sẽ không ai biết về nó".
Sau cuộc tập kích, Viktor Mykyta, Thống đốc tỉnh Zakarpattia phía tây nam Ukraine, nơi Lữ đoàn 128 thường đóng quân, đã thông báo để tang ba ngày. Hồi đầu tuần, cư dân của hai thành phố lớn nhất khu vực là Uzhgorod và Mukachevo đã tổ chức thắp nến cầu nguyện cho các nạn nhân.
Lữ đoàn 128 thu hút thành viên từ khắp Ukraine. Hôm 8/11, hàng chục người đã tập trung tại một nhà thờ ở trung tâm Kiev để tham dự tang lễ của Mykyta Vlaskov, 25 tuổi, người đã thiệt mạng trong cuộc tấn công.
Trong số những người đưa tang có một nhóm bạn học của Vlaskov. Họ quen nhau từ năm lớp 6. Oleksii Herasymchuk, 25 tuổi, cho biết những người bạn đều gặp Vlaskov mỗi khi anh từ mặt trận về nhà. Lần cuối họ gặp nhau là ngày 18/8.
Herasymchuk kể 10 người bạn cùng lớp đã tham gia một nhóm trò chuyện trên Telegram và Vlaskov thường trả lời tin nhắn khá nhanh.
"Tôi đang theo dõi nhiều kênh tin tức nên đã ngay lập tức nhắn tin cho anh ấy sau khi có tin về cuộc tấn công vào Lữ đoàn 128", Herasymchuk nói. "Anh ấy không trả lời và chúng tôi đã cố gắng tìm kiếm tin tức về bạn mình từ hôm 3/11. Đến ngày 5/11, mẹ Vlaskov thông báo với bạn bè anh rằng anh đã qua đời".
"Anh ấy là một người rất tài năng, vui vẻ và phong cách. Anh ấy từng vẽ tranh", Herasymchuk nhớ về người bạn của mình. Cuộc tấn công "không chỉ là thảm kịch đối với Lữ đoàn mà còn đối với toàn bộ Ukraine".
Vũ Hoàng (Theo Washington Post)