Chiều 1/12, giải trình trước Quốc hội về dự án Luật Chuyển đổi số, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nói đây là đạo luật hoàn toàn mới, chưa có tiền lệ quốc tế, nên phải được thiết kế theo tinh thần luật khung, luật ngắn để tạo dư địa linh hoạt và điều phối thống nhất trên phạm vi toàn quốc.
Ông cho biết hiện các quy định liên quan đến chuyển đổi số rải rác trong nhiều luật, thiếu khung công nghệ, thiếu nguyên tắc tối thiểu và đặc biệt thiếu cấu trúc quản trị quốc gia thống nhất. Luật mới nhằm tránh tình trạng mỗi ngành, mỗi địa phương tự làm theo một hệ thống riêng dẫn tới "cát cứ số", manh mún, lãng phí và khó chia sẻ dữ liệu.
Dự thảo tập trung vào 5 nhóm nội dung gồm khuôn khổ pháp lý cho quốc gia số; cơ chế phát triển Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số; xác lập cấu trúc quản trị thống nhất; luật hóa cơ chế nguồn lực tài chính và nhân lực số; cùng hệ thống đánh giá định kỳ các chỉ số chuyển đổi số. Lần đầu tiên, các khái niệm cốt lõi như chuyển đổi số, dữ liệu số, nền tảng số, hạ tầng số, môi trường số được định nghĩa tập trung, đi kèm khung kiến trúc tổng thể quốc gia số và khung quản trị dữ liệu.
Bộ trưởng cho rằng chuyển đổi số không chỉ là ứng dụng công nghệ mà là thay đổi phương thức hoạt động, quản trị và cung cấp dịch vụ trên môi trường số. Điểm khác biệt lớn nhất giữa chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ thông tin truyền thống là sự xuất hiện của nền tảng số dùng chung, vận hành theo nguyên tắc kết nối mặc định và chia sẻ dữ liệu mặc định.
Ông nhấn mạnh khi cơ quan nhà nước đã có thông tin của người dân trong cơ sở dữ liệu quốc gia thì người dân không phải khai báo lại, vì "khai báo một lần là mặc định, còn kết nối - liên thông - chia sẻ dữ liệu cũng phải là mặc định".
Để xử lý các dự án chưa có tiền lệ, dự thảo lần đầu bổ sung giai đoạn phát triển thử nghiệm với ngân sách riêng, cho phép chấp nhận rủi ro có kiểm soát trước khi đầu tư chính thức. Luật cũng ưu tiên thu hẹp khoảng cách số khi tăng yêu cầu chất lượng dịch vụ viễn thông tại vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo để người dân có điều kiện tiếp cận học trực tuyến, y tế từ xa và dịch vụ sản xuất trên môi trường số.
Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng. Ảnh: Hoàng Phong
Thảo luận tại phiên họp, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TP HCM) cho rằng dự thảo đã quy định cơ quan nhà nước không được yêu cầu người dân nộp lại giấy tờ đã có trong cơ sở dữ liệu quốc gia. Tuy nhiên, luật chưa quy định rõ trách nhiệm pháp lý khi dữ liệu lỗi hoặc hệ thống không liên thông gây chậm trễ giải quyết hồ sơ. Ông đề nghị bổ sung cơ chế giải trình, bồi thường thiệt hại và nghĩa vụ công khai nguyên nhân kỹ thuật.
Đại biểu Hùng cũng cảnh báo các thuật toán gợi ý, xếp hạng, quảng cáo cá nhân hóa có thể tác động đến hành vi tiêu dùng và quyền riêng tư nếu thiếu minh bạch. Ông đề nghị ban soạn thảo bổ sung yêu cầu đánh giá rủi ro thuật toán và công bố tiêu chí vận hành ở mức hợp lý để bảo vệ người dân.
Đại biểu Phạm Trọng Nhân (Phó chủ tịch Liên đoàn Lao động TP HCM) cho rằng chuyển đổi số hiện nay không còn là một cải cách kỹ thuật, mà là quá trình làm lại cách Nhà nước vận hành, cách doanh nghiệp tạo ra giá trị và cách người dân tiếp cận dịch vụ thiết yếu. Vì vậy, ông đề nghị dự thảo làm rõ ranh giới với Luật Dữ liệu và Luật Trí tuệ nhân tạo; quy định đầy đủ về hạ tầng số công cộng quốc gia; đồng thời tạo cơ chế để doanh nghiệp Việt, nhất là startup, có thể tiếp cận và chia sẻ dữ liệu. Ông cũng nhấn mạnh cần có các công cụ mạnh hơn để bảo vệ quyền dữ liệu và quyền của công dân số.
Đại biểu đề nghị bổ sung khung kiến trúc số quốc gia, đặt ra các chuẩn tích hợp, chuẩn dữ liệu và chuẩn API dùng chung giữa các bộ ngành, địa phương. Hạ tầng số công cộng cần được thiết kế theo mô hình "một chuẩn - một nền tảng - nhiều dịch vụ", gồm định danh điện tử, thanh toán số công, chữ ký số, nền tảng chia sẻ dữ liệu, cloud và trung tâm dữ liệu quốc gia.
Ông cũng đề xuất coi dữ liệu là một yếu tố sản xuất mới, yêu cầu chia sẻ dữ liệu phi cá nhân ở dạng tổng hợp, ẩn danh để chống độc quyền dữ liệu; đồng thời quy định "bộ công cụ số tối thiểu" của công dân số gồm căn cước điện tử, chữ ký số, tài khoản thanh toán số và tài khoản dịch vụ công duy nhất.
Quốc hội dự kiến thông qua Luật Chuyển đổi số vào ngày 11/12.
Sơn Hà