Tổng thống Mỹ Donald Trump đã giành thắng lợi lớn về ngoại giao ở Gaza khi gây sức ép để Hamas trao trả toàn bộ con tin cho Israel và đảm bảo lệnh ngừng bắn trên dải đất. Khi phát biểu trước quốc hội Israel ngày 13/10, Tổng thống Mỹ cho biết hòa bình ở Ukraine là ưu tiên tiếp theo của ông và đặc phái viên Steve Witkoff.
Ngay sau chuyến công du Trung Đông, ông Trump điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin và nhất trí sẽ tổ chức hội nghị thượng đỉnh thứ hai ở Hungary trong hai tuần tiếp theo. Ông cũng tiếp đón Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại Nhà Trắng, mô tả cuộc gặp là "thú vị và thân thiện", nhưng cũng nhấn mạnh "đã đến lúc phải chấm dứt giết chóc và đạt thỏa thuận".
Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) đón người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky tại Nhà Trắng ngày 18/8. Ảnh: AP
Các quan chức cấp cao Mỹ và châu Âu hy vọng Tổng thống Trump có thể tận dụng động lực cũng như kinh nghiệm từ thắng lợi ngoại giao Trung Đông để thúc đẩy nỗ lực đưa Nga - Ukraine trở lại bàn đàm phán.
"Thành công đó trao cho ông Trump đòn bẩy lớn để giải quyết các xung đột khác. Giờ đây ông ấy đã chứng minh mình là một trọng tài kiêm nhà kiến tạo hòa bình hiệu quả", Fred Fleitz, cố vấn an ninh quốc gia trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, nói.
Tuy nhiên, các quan chức và giới quan sát thừa nhận mục tiêu hòa bình ở Ukraine không dễ dàng như ở Gaza và bản chất hai cuộc chiến cũng rất khác biệt.
Trong xung đột Gaza, Israel đã chứng tỏ mình là lực lượng quân sự khu vực chiếm ưu thế, nhưng nước này cũng là đồng minh thân cận của Mỹ và phụ thuộc quân sự vào Washington. Điều này khiến ông Trump có vị thế lớn để gây sức ép với Tel Aviv.
Sau cuộc không kích của Israel nhằm vào ban lãnh đạo Hamas ở Doha, thủ đô Qatar, ông Trump đã gây áp lực buộc Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu phải chấp nhận kế hoạch hòa bình 20 điểm và công khai xin lỗi lãnh đạo Qatar.
Ngoại trưởng Marco Rubio ngày 9/10 cũng ám chỉ rằng đã có những biện pháp cứng rắn được sử dụng ở hậu trường để gây sức ép với Israel. "Tổng thống có một số cuộc điện đàm và cuộc gặp căng thẳng, đòi hỏi mức độ tập trung và cam kết rất cao, và chính điều đó giúp thỏa thuận này thành hiện thực", ông nói.
Nhưng với xung đột Ukraine, Nga là cường quốc toàn cầu với kho vũ khí hạt nhân lớn và cũng là đối thủ lịch sử của Mỹ. Điều đó khiến Washington gần như không có đòn bẩy để áp đặt điều kiện với Moskva, theo giới quan sát.
Ông Trump cho đến nay cũng chưa gây áp lực thực sự lên Nga. Mỹ đã áp thuế cao với Ấn Độ vì mua dầu Nga và muốn châu Âu ngừng nhập khẩu toàn bộ năng lượng từ Moskva. Chính quyền ông Trump đã ít nhất 7 lần cảnh báo áp thêm biện pháp trừng phạt Nga, nhưng chưa có bất kỳ hành động nào trên thực tế.
Ukraine và các đồng minh châu Âu đang hy vọng điều này sẽ thay đổi khi ông Trump thấy được thành quả từ nỗ lực thúc đẩy hòa bình ở Trung Đông. Giới quan sát tin rằng áp thêm trừng phạt tài chính với Nga là động thái quan trọng để có thể gia tăng áp lực với chính quyền ông Putin.
"Chính sức ép đã khiến Hamas phải ngồi vào bàn đàm phán, nhưng chúng ta chưa có sức ép tương tự với Nga", Kurt Volker, cựu đại sứ Mỹ tại NATO và từng là đặc phái viên về Ukraine trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, nói.
Giới chuyên gia thêm rằng không giống như xung đột Gaza, ông Trump cũng không thể tuyên bố trước rằng Israel - Hamas đã đạt thỏa thuận, buộc các bên phải tìm cách hiện thực hóa "sự đã rồi" này. Ông Trump từng không đạt được kết quả như nhiều người kỳ vọng trong cuộc gặp với ông Putin tại Alaska hồi tháng 8.
Franz-Stefan Gady, nhà phân tích quốc phòng ở Áo, cho biết sức mạnh quân sự của Nga đồng nghĩa ông Trump khó dùng biện pháp mạnh để đưa Moskva đến bàn đàm phán. "Việc Nga có kho vũ khí hạt nhân sẽ luôn là vấn đề cần tính đến trong bất kỳ chiến dịch gây áp lực nào. Mỹ cho tới nay cũng chưa có dấu hiệu muốn leo thang căng thẳng với Nga", Gady nói.
Gady cho rằng kịch bản khả thi hơn là ông Trump có thể đàm phán thỏa thuận ngừng bắn trực tiếp với ông Putin và sau đó cố gắng gây sức ép để ông Zelensky ký thỏa thuận. Tuy nhiên, đây lại là kịch bản mà nhiều lãnh đạo châu Âu lo sợ và muốn ngăn chặn.
"Kịch bản này sẽ cho thấy chiến lược ngoại giao đơn phương của ông Trump cùng sự sẵn lòng gia tăng áp lực với ông Zelensky để đạt thỏa thuận, mà không hoàn toàn như mong muốn của châu Âu và Ukraine", Gady nói.
Lính cứu hỏa dập lửa sau cuộc không kích của Nga vào Kharkov, Ukraine ngày 1/10. Ảnh: AP
Một yếu tố gây khó khăn khác cho xung đột Nga - Ukraine là Trung Quốc, đối tác kinh tế và chính trị lớn của Moskva. Bắc Kinh gần đây ngày càng xích lại gần hơn với Moskva và đã ký một thỏa thuận xây dựng đường ống khí đốt Power of Siberia 2 có thể giúp Nga tăng đáng kể lượng khí đốt xuất khẩu.
Mỹ duy trì quan hệ chặt chẽ với Qatar, Ai Cập và Thổ Nhĩ Kỳ, các cường quốc ở Trung Đông. Các nước này đã giúp sức cho kế hoạch Gaza bằng cách tăng sức ép lên Hamas.
Robbie Gramer, nhà phân tích của WSJ, cho rằng điều tương tự không thể xảy ra với Trung Quốc, đối thủ địa chính trị hàng đầu của Mỹ và cũng là siêu cường của thế giới. Mỹ không thể gây sức ép với Trung Quốc để nước này thúc giục Nga chấm dứt chiến sự, và Bắc Kinh nhiều lần khẳng định họ không có kế hoạch hành động như vậy.
Ian Lovett, nhà phân tích khác của WSJ, thêm rằng nỗ lực này càng trở nên bất khả thi khi Mỹ và Trung Quốc gần đây leo thang căng thẳng thương mại mới.
Giới quan sát cho rằng việc Nga tăng cường quan hệ với Trung Quốc đồng nghĩa Bắc Kinh có thể đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ông Putin đến bàn đàm phán. Tuy nhiên, trong trường hợp này, ông Trump sẽ phải thuyết phục Chủ tịch Tập Cận Bình, thay vì gây áp lực.
"Nếu chúng ta khiến Trung Quốc cảm thấy việc Nga chấm dứt xung đột có lợi và tìm cách thuyết phục Moskva, điều đó sẽ rất có ý nghĩa. Nhưng Mỹ hiện chưa làm được điều đó", cựu đại sứ Mỹ Volker viết.
Thanh Tâm (Theo CNN, WSJ)