Ngày 12/11, tại Hội nghị tập huấn công tác khoa giáo do Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương tổ chức, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng trình bày chuyên đề "Đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia". Ông cho rằng, khoa học là quá trình khám phá bản chất tự nhiên và xã hội; công nghệ là ứng dụng tri thức khoa học để tạo ra công cụ; đổi mới sáng tạo là đưa tri thức, công cụ vào đời sống để tạo ra giá trị mới; còn chuyển đổi số là số hóa toàn diện, hình thành môi trường số và thay đổi cách thức tạo ra giá trị.
Theo Bộ trưởng, Việt Nam từng dựa vào nông nghiệp để thoát nghèo, sau đó phát triển công nghiệp dựa chủ yếu vào vốn đầu tư nước ngoài, song vẫn ở mức gia công, lắp ráp, giá trị gia tăng thấp. Để đạt mục tiêu trở thành nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, Việt Nam chỉ có thể dựa vào khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.
Ông dẫn chứng Trung Quốc từng "đặt cược" vào khoa học và công nghệ để vươn lên thành cường quốc, song cũng nhận ra cần đặt trong bối cảnh chuyển đổi số để thúc đẩy nhanh hơn. Vì vậy, Việt Nam chọn con đường kết hợp khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo với chuyển đổi số là một hướng đi riêng để phát triển nhanh, bền vững.
Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng phát biểu ngày 12/11. Ảnh: Nguyên Phong
Theo Bộ trưởng, trong 35 năm qua, thế giới chỉ có khoảng 24 quốc gia từ thu nhập trung bình vươn lên mức cao, nhưng chỉ 10-12 nước được công nhận là phát triển. Để đạt mục tiêu vào năm 2045, GDP Việt Nam phải tăng ít nhất 5 lần trong 20 năm tới, tức phải duy trì tăng trưởng 10% trong 10 năm đầu và 7% trong 10 năm sau. Đây là một nhiệm vụ rất khó, chưa từng có quốc gia nào đạt được mức tăng trưởng liên tục từ 10% liên tiếp trong 10 năm.
Ông nhấn mạnh nếu một quốc gia không vượt qua được ngưỡng thu nhập trung bình trong 40 năm thì chắc chắn rơi vào "bẫy thu nhập trung bình". Việt Nam đã đạt mức thu nhập trung bình năm 2010 nên nếu đến 2045 chưa lên thu nhập cao sẽ bị mắc kẹt. Các quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc đã vượt qua bẫy này trong vòng 25-32 năm.
Tuy nhiên, đầu tư cho nghiên cứu và phát triển ở Việt Nam hiện mới đạt 0,5% GDP - chỉ bằng một phần ba trung bình thế giới. Thể chế, cơ chế và chính sách về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vẫn là điểm nghẽn của điểm nghẽn. Nhân lực chất lượng cao còn thiếu, hạ tầng khoa học chưa hiện đại, an toàn mạng còn nhiều thách thức.
Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị được ông Hùng ví như "Khoán 10 của thời đại mới", tạo đột phá về nhận thức và cơ chế thực thi trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. "Khoán 10 để Việt Nam thoát nghèo, Nghị quyết 57 để Việt Nam thoát bẫy thu nhập trung bình; Khoán 10 giải phóng sức lao động, còn Nghị quyết 57 giải phóng sức sáng tạo", ông nói.
Theo Bộ trưởng, sau khi Nghị quyết 57 được ban hành, lĩnh vực khoa học và công nghệ phải hướng tới nâng cao năng lực cạnh tranh, đóng góp trực tiếp vào tăng trưởng kinh tế, năng suất lao động và đời sống người dân. Thời gian tới, Bộ sẽ ban hành bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, không chỉ dựa trên chi phí mà đo bằng kết quả, tác động tới GDP.
Ông cho rằng Việt Nam cần cách tiếp cận, đi từ chuyển đổi số đến đổi mới sáng tạo, công nghệ, rồi khoa học, lấy nhu cầu phát triển và đời sống làm đầu vào. Khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số phải giải quyết các bài toán lớn của đất nước như tăng trưởng hai con số, làm chủ công nghệ chiến lược, xử lý ô nhiễm môi trường, tinh gọn bộ máy nhưng nâng hiệu quả quản trị.
Ông dẫn chứng khi bỏ cấp huyện, khối lượng công việc của cấp xã sẽ tăng, có thể gây quá tải. Nếu áp dụng chuyển đổi số để hỗ trợ cán bộ, công chức, bộ máy vừa tinh gọn vừa hiệu quả hơn, cán bộ địa phương sẽ làm ít việc thủ công, tập trung nhiều hơn vào việc gần dân.
Từ năm 2026, Bộ trưởng dự báo, nếu GDP Việt Nam tăng 10%, thì khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số có thể đóng góp hơn 5%. Trong đó đổi mới sáng tạo 2-3%, chuyển đổi số 1-2% và khoa học công nghệ 1%.
Vừa qua, Chính phủ đã xác định 11 công nghệ chiến lược. Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng công nghệ chiến lược của Việt Nam sẽ tập trung vào ba trụ cột, gồm công nghệ blockchain để mở rộng khái niệm vốn và phát triển tài sản số; công nghệ robot để tăng năng suất lao động; và trí tuệ nhân tạo (AI) để gia tăng tri thức. "Đây sẽ là ba công nghệ chiến lược quan trọng nhất, tập trung vào ba yếu tố của tăng trưởng là vốn, lao động và tri thức", Bộ trưởng chia sẻ.
Vũ Tuân