Tổng thống Vladimir Putin ngày 24/2 họp với các bộ trưởng và cố vấn kinh tế quốc gia để thảo luận về sản xuất đất hiếm, tài nguyên được mô tả là nguồn dự trữ chiến lược để phát triển kinh tế và duy trì sức cạnh tranh của Nga trong tương lai.
"Nga là một trong những nước dẫn đầu về trữ lượng kim loại đất hiếm", ông Putin trả lời phỏng vấn truyền hình tối cùng ngày, liệt kê hàng loạt mỏ ở phía bắc cho đến vùng Viễn Đông của Nga. Tổng thống Putin thêm rằng Nga sẵn sàng phối hợp với đối tác nước ngoài, bao gồm cả Mỹ, về khai thác đất hiếm.
Đây là động thái đáng chú ý của ông Putin, bởi Điện Kremlin vốn có quan điểm giữ tài nguyên thiên nhiên ở Nga trong tay người Nga, BBC bình luận. Năm 2023, ông Putin từng cáo buộc phương Tây, đặc biệt là Mỹ, tìm cách "chia cắt" Nga để tiếp cận tài nguyên nước này.
Tổng thống Vladimir Putin họp trực tuyến với các quan chức Nga về đất hiếm từ dinh thự Novo-Ogarevo, ngoại ô Moskva ngày 24/2. Ảnh: AP
Tổng thống Trump gần đây quan tâm đến đất hiếm, liên tục thúc giục Ukraine ký một thỏa thuận trong đó Kiev cung cấp lượng khoáng sản tương đương 500 tỷ USD để hoàn trả những gì đã nhận từ Washington từ khi nổ ra xung đột với Nga tháng 2/2022. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky từ chối đề xuất này và nỗ lực đàm phán thêm với Washington để đạt được thỏa thuận có lợi hơn cho Kiev.
Cựu thủ tướng Anh Boris Johnson nói một thỏa thuận khai thác khoáng sản giữa Mỹ và Ukraine sẽ "là phần thưởng vĩ đại", bởi nó giúp đảm bảo "Mỹ dưới thời ông Trump sẽ hành động vì một Ukraine tự do, có chủ quyền và an toàn".
Giới quan sát cho rằng đây dường như là lý do thúc đẩy ông Putin đưa ra lời mời hợp tác khoáng sản với Mỹ để chặn một thỏa thuận tiềm năng giữa Washington và Kiev.
"Bằng cách dùng khoáng sản và đất hiếm để mời gọi, ông Putin muốn tước đi át chủ bài khỏi tay ông Zelensky, hoặc ít nhất buộc Tổng thống Ukraine phải nhanh chóng đạt thỏa thuận với Mỹ", Joakim Scheffer, cây viết của tờ Hungarian Conservative, bình luận.
Vị trí các khu vực có khoáng sản ở Ukraine. Đồ họa: WSJ
Theo truyền thông Mỹ, ông Putin biết ông Trump thích lợi nhuận và chốt thỏa thuận. Ông Trump cũng đang thúc đẩy chính sách đối ngoại theo hướng khôi phục quan hệ với Nga, thể hiện ở việc điện đàm với ông chủ Điện Kremlin để thảo luận về chiến sự Ukraine mà không tham vấn với Kiev hay châu Âu. Phái đoàn hai bên đã gặp nhau tại Arab Saudi hôm 18/2, trao đổi nhiều vấn đề, trong đó có hợp tác kinh tế.
NBC News dẫn hai nguồn thạo tin cho biết các trợ lý hàng đầu của ông Putin đã nêu ý tưởng hợp tác khoáng sản Nga - Mỹ tại cuộc họp ở Arab Saudi. Chính quyền Trump không cam kết tham gia nhưng cũng không loại trừ khả năng này, các nguồn tin cho biết.
"Ông Trump là người thích giao dịch, ông Putin hiểu điều này và tung đòn đối phó", một cựu quan chức ngoại giao Mỹ hiểu bối cảnh khu vực, nói. Phía Nga nhận thấy rõ mối quan tâm của ông chủ Nhà Trắng và sự do dự từ phía ông Zelensky.
Ông Trump từng gợi ý về một thỏa thuận đất hiếm với Nga, và ông Putin "bật đèn xanh" cho ý định của Tổng thống Mỹ.
"Chúng tôi sẵn sàng hợp tác với đối tác Mỹ, không chỉ là cơ quan chính phủ mà còn là các công ty, nếu họ muốn tham gia", ông Putin nói sau phiên họp về đất hiếm. "Chúng tôi chắc chắn có nhiều hơn đáng kể, tôi xin nhấn mạnh, nhiều hơn đáng kể tài nguyên này so với Ukraine".
Theo dữ liệu từ Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), Nga có trữ lượng đất hiếm lớn thứ 5 thế giới, sau Trung Quốc, Brazil, Ấn Độ và Australia.
Để thu hút sự chú ý hơn, ông chủ Điện Kremlin còn để ngỏ khả năng hợp tác khoáng sản với Mỹ tại 4 tỉnh Nga sáp nhập ở miền đông Ukraine, gồm Donetsk, Lugansk, Zaporizhzhia và Kherson. Bộ trưởng Kinh tế Ukraine Yulia Svyrydenko ước tính lượng tài nguyên trị giá 350 tỷ USD đang nằm trong khu vực Nga kiểm soát.
"Phía Nga đề xuất với Mỹ một mối quan hệ kinh tế mới có liên quan đến vùng lãnh thổ sáp nhập và trùng với thời điểm chiến sự sắp kết thúc. Động thái nếu thành công có thể giúp Nga duy trì kiểm soát những vùng này trong thỏa thuận hòa bình tiềm năng", các quan chức Mỹ trả lời NBC News.
Nga còn gợi ý hợp tác phát triển sản xuất nhôm ở vùng Siberia, có thể cung ứng lên tới 2 triệu tấn kim loại này một năm cho thị trường Mỹ. Mỹ sử dụng nhôm trong nhiều ngành công nghiệp và đang phải nhập khẩu 50% nhu cầu, chủ yếu từ Canada.
Nga từng đáp ứng 15% nhu cầu nhôm nhập khẩu của Mỹ trước khi bị áp lệnh trừng phạt năm 2023 và là nhà sản xuất nhôm lớn thứ tư thế giới.
Kịch bản Mỹ đồng sở hữu khoáng sản với chính phủ Ukraine còn có thể khiến ông Trump thay đổi góc nhìn về các lợi ích của Washington tại nước này, làm suy yếu ảnh hưởng của Nga. Và đây cũng có thể là một yếu tố thúc đẩy Nga hành động, theo cựu quan chức ngoại giao Mỹ.
Tổng thống Mỹ Donald Trump (phải) và người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky. Ảnh: AFP
Phó thủ tướng Ukraine Olga Stefanishyna ngày 24/2 cho biết nước này đang trong giai đoạn đàm phán cuối về thỏa thuận khoáng sản với Mỹ, "gần như tất cả chi tiết quan trọng đã hoàn tất".
Truyền thông Mỹ đưa tin quan chức hai nước ngày 25/2 đã thống nhất bộ khung cho thỏa thuận về khoáng sản, loại bỏ "mọi điều khoản bất hợp lý" với Kiev. Tổng thống Trump ngày 25/2 nói ông Zelensky dự kiến đến Washington vào 28/2 để gặp ông, sau khi quan chức hai nước nhất trí về điều khoản của thỏa thuận.
Ông Trump không nêu chi tiết nhưng truyền thông phương Tây cho biết khung thỏa thuận quy định Mỹ và Ukraine sẽ cùng khai thác nguồn khoáng sản tại Ukraine, doanh thu sẽ được chuyển vào một quỹ đầu tư hoàn toàn mới "do Ukraine và Mỹ cùng quản lý".
Theo Financial Times, phiên bản cuối cùng của dự thảo vào ngày 24/2 cho thấy Ukraine đóng góp vào quỹ này 50% doanh thu từ thương mại hóa các tài nguyên khoáng sản thuộc sở hữu nhà nước trong tương lai, bao gồm dầu khí và các hoạt động hậu cần liên quan. Quỹ này sẽ đầu tư vào các dự án tại Ukraine.
Cây viết Scheffer lưu ý ông Trump là nhà lãnh đạo mang tính thực tế và có qua có lại, "chỉ ra quyết định dựa trên điều gì tốt nhất cho lợi ích của Mỹ". "Bối cảnh sẽ rõ ràng hơn trong những ngày tới, khi các chi tiết then chốt mà Ukraine và Nga đưa ra trong thỏa thuận dần xuất hiện", ông Scheffer cho biết thêm.
"Ông Putin hiểu điều quan trọng nhất với ông Trump là tuyên bố một thỏa thuận lớn, không quan trọng có hiện thực hóa hay không", Janis Kluge, chuyên gia về kinh tế Nga tại Viện Đức về Các vấn đề an ninh và quốc tế, nói với WSJ.
"Điều này sẽ tạo ra sự chia rẽ sâu sắc ở phương Tây", Kluge giải thích. "Ông Putin thích những yếu tố hiện có ở ông Trump và muốn tận dụng cơ hội để gây tổn thất cho liên minh xuyên Đại Tây Dương".
Như Tâm (Theo CNN, Reuters, Washington Post)