Tổng thống Mỹ Donald Trump đang thúc đẩy nỗ lực chấm dứt chiến sự Nga - Ukraine, với dự thảo kế hoạch hòa bình được công bố ngày 20/11 và sau đó là các cuộc đàm phán, thương lượng với cả Nga lẫn Ukraine để điều chỉnh nội dung.
Theo giới phân tích, để tạo đột phá cho quá trình này, ngoài Ngoại trưởng Marco Rubio, ông Trump chủ yếu dựa vào một "đội đàm phán phi truyền thống" gồm các đồng minh thân tín, thành viên gia đình và quan chức quân sự, vốn không có nhiều kinh nghiệm về ngoại giao.
Nỗ lực được triển khai theo ba hướng, trong đó ông Rubio dẫn dắt các cuộc thương lượng với lập trường thiên về Ukraine ở Thụy Sĩ, Bộ trưởng Lục quân Dan Driscoll đàm phán với quan chức Nga tại Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất (UAE).
Hướng thứ ba là đặc phái viên về Trung Đông Steve Witkoff cùng Jared Kushner, con rể và từng là cố vấn thân cận của ông Trump, gặp Tổng thống Nga Vladimir Putin. Trong cuộc gặp này, Witkoff và Kushner sẽ phải tìm cách thuyết phục ông chủ Điện Kremlin chấp thuận kế hoạch hòa bình.
Đặc phái viên Mỹ về Trung Đông Steve Witkoff (trái), Ngoại trưởng Marco Rubio (giữa) và Jared Kushner, con rể Tổng thống Donald Trump, tại cuộc gặp với các quan chức Ukraine ở Hallandale Beach, bang Florida ngày 30/11. Ảnh: AP
Ông Witkoff ban đầu được bổ nhiệm làm đặc phái viên Mỹ về Trung Đông, vị trí không cần Thượng viện phê chuẩn, với nhiệm vụ chấm dứt chiến sự Gaza. Công việc của quan chức này sau đó bao gồm cả chấm dứt chiến sự Nga - Ukraine.
Witkoff là doanh nhân bất động sản, từ lâu được biết đến là một trong những người bạn thân thiết và trung thành nhất của Tổng thống Trump. Quyết định bổ nhiệm của ông Trump làm dấy lên hoài nghi, khi Witkoff không có chuyên môn về quan hệ đối ngoại, nhưng lại được giao cho hai bài toán khó về ngoại giao.
Tuy nhiên, Witkoff sau đó đã phối hợp với Kushner xây dựng kế hoạch hòa bình 20 điểm nhằm thuyết phục Israel và Hamas ký thỏa thuận ngừng bắn kết thúc cuộc xung đột kéo dài gần hai năm ở Gaza. Tổng thống Trump mô tả Witkoff "là nhà đàm phán tài giỏi, bởi vì bản thân ông ấy là người tuyệt vời".
Tuy nhiên, Witkoff có quan hệ nồng ấm với Moskva khiến một số đồng minh của Washington lo ngại. Truyền thông Mỹ gần đây đăng nội dung ghi âm một cuộc gọi ngày 14/10, trong đó ông Witkoff tư vấn cho trợ lý chính sách đối ngoại Nga Yuri Ushakov về chiến thuật mà ông Putin nên áp dụng để thuyết phục ông Trump về kế hoạch hòa bình Ukraine, với nhiều điểm có lợi cho Moskva.
Cuộc gọi diễn ra một ngày trước khi Tổng thống Trump gặp người đồng cấp Ukraine Volodymyr Zelensky tại Nhà Trắng. Trước những đồn đoán về việc Witkoff "thiên vị Nga", ông Trump đã lên tiếng trấn an, cho rằng "đó là việc một người khéo thương thuyết cần làm".
Vai trò của Witkoff kéo theo sự trở lại của Kushner trong chính trường, dù con rể ông Trump không giữ chức vụ chính thức nào trong chính quyền. Kushner đã dự hai cuộc gặp cấp cao với các đại diện của Ukraine trong những tuần gần đây.
Các nguồn thạo tin cho biết Tổng thống Trump coi Kushner như "người chốt hạ" những thỏa thuận đối ngoại và anh thường có những ý tưởng hay để giải quyết tình huống bế tắc.
Kushner được ông chủ Nhà Trắng tin tưởng tuyệt đối, yếu tố mà nhiều quan chức cấp cao trong chính quyền không có. Kushner tham gia đàm phán gửi tín hiệu tới các lãnh đạo nước ngoài rằng về cơ bản, họ đang trực tiếp làm việc với Tổng thống Trump.
Phía Ukraine cho rằng Kushner tham gia đàm phán còn thể hiện ông Trump tin một thỏa thuận đã trong tầm với và kỳ vọng con rể Tổng thống Mỹ có thể xóa bỏ khác biệt giữa các bên. Trong khi đó, châu Âu tỏ ra lo ngại vì không rõ Kushner có nhiệm vụ gì và quyền lực đến đâu trong đàm phán.
Ông Trump tiếp đó chọn Bộ trưởng Lục quân Driscoll góp sức thúc đẩy hòa đàm Nga - Ukraine, dù quan chức quân sự này cũng có rất ít kinh nghiệm ngoại giao. Theo nguồn thạo tin, Tổng thống Trump thường hỏi ý kiến Driscoll về việc "phải làm gì với Ukraine" mỗi khi Bộ trưởng Lục quân đến Nhà Trắng.
Ngoài gặp phái đoàn Nga tại UAE, Driscoll cũng dự hàng loạt cuộc họp với các quan chức hàng đầu Ukraine tại thủ đô Kiev và Thụy Sĩ, khi Washington thúc đẩy Kiev chấp nhận kế hoạch hòa bình.
Leslie Shedd, nhà nghiên cứu tại viện chính sách Hội đồng Đại Tây Dương, nhận định Driscoll "thực sự đã trở thành ngôi sao đang lên trong chính quyền Mỹ". Cựu đại sứ Mỹ tại Ba Lan Daniel Fried cho rằng việc Driscoll tham gia hòa đàm là quan trọng, bởi ông được những người thân cận với ông Trump tin tưởng.
"Bạn cần một người nắm vững các chi tiết như Driscoll. Phía Nga có thể tạo ra những tình huống bất ngờ dưới dạng lợi ích hấp dẫn, và nên có ai đó đủ tinh ý để nhận ra", Fried nói.
Về Ngoại trưởng Rubio, Rene Lindstaedt, chuyên gia về chính trường Mỹ tại Đại học Birmingham, cho rằng ông nên là người điều phối các cuộc thương lượng. Tuy nhiên, ông Rubio thực tế lại không nắm hết mọi hoạt động đang diễn ra, nên khó có thể thực hiện vai trò này.
Theo lý thuyết, ông Witkoff phải phối hợp chặt chẽ với Ngoại trưởng Rubio, nhưng điều đó dường như không diễn ra. Tiếp đó là sự tham gia đột ngột của Bộ trưởng Driscoll. "Ông Rubio dường như bị bất ngờ", Lindstaedt nhận xét.
Giới chuyên gia đánh giá cách tiếp cận này phù hợp với phong cách của ông Trump là để các "ngôi sao" thử sức một cách độc lập vào cùng một tiến trình.
"Ông ấy cử nhiều người đi cùng lúc, rồi chờ xem ai mang về ý tưởng hoặc kết quả tốt nhất", Lindstaedt nói với France 24.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái) gặp Bộ trưởng Lục quân Mỹ Dan Driscoll ở Kiev ngày 20/11. Ảnh: AFP
Một cựu quan chức Bộ Ngoại giao Mỹ nói việc sử dụng nhóm đàm phán phi truyền thống phản ánh phong cách ngoại giao mang tính cá nhân của Tổng thống Trump, khi ông không muốn dựa vào bộ máy mà ông cho là quan liêu. Dù vậy, người này cũng cảnh báo những rủi ro tiềm ẩn từ việc dựa vào đội ngũ quá ít người và thiếu kinh nghiệm trong xử lý những vấn đề ngoại giao phức tạp.
"Họ có thể phạm sai lầm, bởi không có đủ những phản biện hay quan điểm đối lập", người này nói. "Họ dễ tự đi vào một con đường chật hẹp mà không biết vẫn có những lựa chọn thay thế khả thi".
Khi được hỏi ông Trump kỳ vọng gì về cuộc gặp sắp tới tại Moskva, thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt mô tả chính quyền Mỹ "rất lạc quan".
"Chúng tôi đã liệt kê các điều khoản, chúng đều được điều chỉnh rất kỹ. Còn về chi tiết, tôi sẽ để các nhà đàm phán xử lý. Chúng tôi cảm thấy tích cực và hy vọng rằng cuộc chiến này cuối cùng có thể kết thúc", bà Leavitt nói.
Như Tâm (Theo CNN, France 24, Reuters)