Tổng thống Mỹ Donald Trump thông báo ông dự kiến điện đàm với Tổng thống Putin vào sáng 18/3 (tối 18/3 giờ Hà Nội). Trước đó, Mỹ đã trao đổi riêng với cả Nga và Ukraine để tìm tiếng nói chung trong nỗ lực chấm dứt chiến sự.
Truyền thông Mỹ ví cuộc điện đàm Trump - Putin hôm nay như hội nghị Yalta năm 1945, khi tổng thống Mỹ Franklin Roosevelt gặp thủ tướng Anh Winston Churchill và lãnh đạo Liên Xô Josef Stalin tại bán đảo Crimea để bàn kế hoạch cho hậu Thế chiến II. Châu Âu sau đó tách thành hai nửa, phía tây nghiêng theo phương Tây, còn phía đông ngả về phía Liên Xô.
Cuộc gọi giữa Tổng thống Mỹ và Nga lần này diễn ra khi tiến trình hòa bình Ukraine đang đứng trước bước ngoặt quan trọng, khi các bên liên quan vẫn còn một số vấn đề khúc mắc cần tháo gỡ để đi đến lệnh ngừng bắn.
Kiev tuần trước ủng hộ đề xuất ngừng bắn 30 ngày do Washington đề xuất. Moskva tuyên bố ủng hộ mọi nỗ lực nhằm chấm dứt chiến sự, kể cả ngắn hạn, nhưng phải "dẫn đến hòa bình lâu dài và xóa bỏ các nguyên nhân sâu xa gây khủng hoảng".
Tổng thống Mỹ Donald Trump (trái) và Tổng thống Nga Vladimir Putin. Ảnh: AFP
Trong cuộc trao đổi với báo giới hôm 16/3, khi được hỏi về những nhượng bộ Nga có thể đưa ra trong một thỏa thuận tiềm năng, Tổng thống Mỹ chỉ nói các cuộc thảo luận về "phân chia tài sản" đã diễn ra.
"Chúng tôi sẽ bàn về đất đai. Chúng tôi sẽ trao đổi về các nhà máy điện", ông Trump phản hồi, dường như ám chỉ nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia, cơ sở hạt nhân lớn nhất châu Âu, nằm ở tỉnh cùng tên. "Đó là câu hỏi lớn. Chúng tôi đã thảo luận vấn đề này nhiều lần với cả hai bên".
Ông Trump không đề cập cụ thể phần lãnh thổ nào của Ukraine sẽ được "phân chia" trong cuộc điện đàm. Sau hơn ba năm chiến sự, Nga hiện kiểm soát khoảng 20% lãnh thổ Ukraine, gồm 4 tỉnh Donetsk, Lugansk, Kherson và Zaporizhzhia được sáp nhập cuối tháng 9/2022, cùng bán đảo Crimea được sáp nhập năm 2014.
Một trong những điều khoản trong thỏa thuận hòa bình mà Nga mong muốn là công nhận "thực tế mới" với các khu vực này, đồng nghĩa Ukraine phải thừa nhận đó là lãnh thổ của Nga. Ngoài ra, Moskva từng nêu nhiều yêu cầu khác, như Ukraine không được gia nhập NATO, giảm quy mô quân đội, rút quân khỏi các vùng giao tranh, trong khi phương Tây dỡ các lệnh trừng phạt quốc tế với Nga.
"Không có dấu hiệu nào cho thấy Nga sẽ nhượng bộ", Fiona Hill, cựu phó trợ lý tổng thống phụ trách vấn đề châu Âu và Nga trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump, nói với Politico. "Nếu xảy ra, chuyện đó sẽ rất thú vị".
Cục diện chiến sự Nga - Ukraine. Đồ họa: RYV
Trong khi đó, giới quan sát nhận định chính quyền ông Trump đang có những dấu hiệu cho thấy họ có thể nhượng bộ trước các yêu cầu của Nga.
Chính quyền ông Trump từng tỏ ý Nga có thể tiếp tục kiểm soát những khu vực ở Ukraine đang nằm trong tay nước này. Mike Waltz, cố vấn an ninh Nhà Trắng, ngày 16/3 cho biết Ukraine khả năng cao phải nhượng bộ một phần lãnh thổ và từ bỏ ý định gia nhập NATO.
Semafor ngày 17/3 dẫn nguồn tin cho biết Mỹ đang cân nhắc công nhận Crimea là một phần lãnh thổ Nga và kêu gọi Liên Hợp Quốc hành động tương tự. Trang tin Mỹ mô tả đây là "một trong những lựa chọn được nêu ra trong nỗ lực chấm dứt chiến sự", và lưu ý ông Trump chưa ra quyết định cuối cùng. Semafor là trang tin được thành lập vào năm 2022 bởi Ben Smith, cựu tổng biên tập của BuzzFeed News và Justin B. Smith, cựu giám đốc điều hành của Bloomberg Media Group.
Bộ Tư pháp Mỹ thông báo với giới chức châu Âu rằng Mỹ đang rút khỏi nhóm đa quốc gia điều tra các lãnh đạo Nga chịu trách nhiệm cho chiến dịch ở Ukraine, bao gồm ông Putin.
"Bối cảnh địa chính trị đang có nhiều tương đồng so với khi Thế chiến II sắp kết thúc. Các cường quốc thương lượng về trật tự thế giới mới với nhau, giống như các lãnh đạo phe Đồng minh lúc họ vẽ lại bản đồ thế giới ở Yalta", bà Monica Duffy Toft, giáo sư chính trị quốc tế tại Đại học Tufts, Mỹ bình luận.
Báo giới ngày 17/3 liên tục đặt câu hỏi với thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt về việc Ukraine có ủy quyền cho Mỹ đại diện nước này thương lượng hay không. Bà Leavitt chỉ phản hồi rằng Mỹ "đã liên hệ với Tổng thống Volodymyr Zelensky cùng các quan chức Ukraine, và đó là một phần của quá trình thảo luận".
Với Ukraine, nước này đang ở thế yếu hơn trong đàm phán hòa bình. Nhiều bên đánh giá Ukraine khó có thể giành lại phần lãnh thổ Nga đang kiểm soát bằng biện pháp quân sự.
Tổng thống Zelensky nói Ukraine sẽ không bao giờ công nhận những vùng lãnh thổ bị Nga kiểm soát là thuộc Nga. Giới chức Ukraine tuyên bố vẫn coi đây là quan điểm chính thức, nhưng dần chấp nhận những lãnh thổ này có thể do Nga kiểm soát thêm một thời gian.
Ngoại trưởng Ukraine Andrii Sybiha ngày 17/3 một lần nữa nhắc lại những lằn ranh đỏ "không thể thương lượng" của Kiev.
"Ukraine sẽ không bao giờ công nhận những vùng lãnh thổ bị chiếm đóng. Thứ hai, không quốc gia nào có quyền phủ quyết lựa chọn của người dân Ukraine hay quyết định của Ukraine về gia nhập bất cứ tổ chức nào, dù là Liên minh châu Âu hay NATO", ông Sybiha trả lời phỏng vấn RBC Ukraine.
Các cố vấn của ông Zelensky còn lo ngại ông Trump có thể chấp thuận những mong muốn khác từ ông Putin, như buộc Ukraine nhượng lại cảng Odessa trên Biển Đen. Cố vấn Andriy Yermak khẳng định Ukraine muốn có hòa bình hơn bất kỳ ai, nhưng sẽ không đánh đổi bằng mọi giá.
"Chúng tôi sẽ không đưa ra những thỏa hiệp không được người dân Ukraine ủng hộ", ông Yermak nói.
Đại diện Mỹ và Ukraine tại cuộc gặp ở Jeddah, Arab Saudi ngày 11/3. Ảnh: AFP
Chính quyền Trump nhấn mạnh sẽ cập nhật cho Ukraine và đồng minh châu Âu về những trao đổi giữa Mỹ với Nga. Hiện chưa rõ Kiev và các cường quốc châu Âu có chấp thuận những gì ông Trump và ông Putin có thể nhất trí không.
Các cựu quan chức Mỹ và nhà ngoại giao cho rằng trong điện đàm hôm nay, ông Trump nên lắng nghe ông Putin, nhưng không nên đưa ra cam kết nào. Một số còn khuyên ông chủ Nhà Trắng tránh mở rộng nội dung trao đổi sang những vấn đề bao quát hơn về cấu trúc an ninh châu Âu.
Mike Carpenter, cựu quan chức cấp cao hội đồng an ninh quốc gia dưới thời ông Joe Biden, nói sẽ xem liệu ông Trump có thể thuyết phục ông Putin chấp thuận kế hoạch ngừng bắn 30 ngày hay không. Điều này sẽ cho thấy liệu Mỹ có ưu thế trên bàn đàm phán hay không.
"Họ sẽ chấp nhận", ông Trump nói ngày 17/3, khi phóng viên đặt câu hỏi về khả năng này.
Như Tâm (Theo Politico, Washington Post, NPR)