Trên lá phiếu ngày 5/11, ngoài các ứng viên cho ghế tổng thống, cử tri Mỹ còn lựa chọn người sẽ đại diện cho bang mình tại Hạ viện và Thượng viện Mỹ, điều sẽ định đoạt cục diện tại quốc hội trong vài năm tới. Họ còn bầu thống đốc tại 13 bang và vùng lãnh thổ, bỏ phiếu về 159 dự thảo luật, quy định tại 41 bang.
Tòa nhà quốc hội Mỹ ở thủ đô Washington ngày 23/4. Ảnh: Reuters
Quốc hội Mỹ gồm Hạ viện và Thượng viện, là nhánh lập pháp trong chính quyền liên bang, phụ trách soạn thảo và ban hành các luật. Hạ viện gồm 435 ghế nghị sĩ có nhiệm kỳ hai năm, Thượng viện gồm 100 ghế thượng nghị sĩ, nhiệm kỳ 6 năm.
Tại Thượng viện, đảng Dân chủ đang giữ thế đa số sít sao với 51 ghế, trong đó ba ghế là nghị sĩ độc lập nhưng chọn ủng hộ đảng này.
Các thượng nghị sĩ được chia thành ba nhóm I, II và III, với số thành viên lần lượt là 33, 33 và 34. Nhóm I được bầu trong cuộc bầu cử giữa kỳ tháng 11/2018, kết thúc nhiệm kỳ vào tháng 1/2025. Nhóm II được bầu trong cuộc bầu cử tổng thống tháng 11/2020, hết nhiệm kỳ vào đầu năm 2027. Nhóm III được bầu trong cuộc bầu cử giữa kỳ tháng 11/2022, nhiệm kỳ đến tháng 1/2029.
Nhóm I là nhóm được bầu lại năm nay, gồm 19 ghế thượng nghị sĩ của đảng Dân chủ, 4 ghế độc lập và 10 ghế Cộng hòa. Cùng với một cuộc bầu cử đặc biệt ở bang Nebraska, hai đảng sẽ cạnh tranh tổng cộng 34 ghế Thượng viện trong ngày bầu cử.
Các ghế thượng nghị sĩ Tây Virginia, Montana và Ohio là nhóm dễ đổi phe nhất. Đây là ba bang ông Trump đều thắng trong hai cuộc bầu cử gần nhất. Đảng Dân chủ dường như không cố giữ ghế thượng nghị sĩ Tây Virginia.
Trong bầu cử lần này, đảng Cộng hòa chỉ cần giữ được 10 ghế và thắng thêm hai ghế là giành quyền kiểm soát Thượng viện. Nếu ông Trump đắc cử, họ chỉ cần giành thêm một ghế, vì khi đó dù hai bên ngang ghế, chủ tịch Thượng viện là phó tổng thống đảng Cộng hòa có quyền quyết định trong trường hợp xảy ra thế bế tắc trong các cuộc bỏ phiếu.
Ghế thượng nghị sĩ Tây Virginia có thể giúp đảng Cộng hòa làm điều đó. Vị trí này đang thuộc về Joe Manchin, nghị sĩ Dân chủ theo đường lối trung dung và có lập trường thân thiện với đảng Cộng hòa. Ông Manchin sẽ về hưu, nhường vị trí lại cho một trong hai ứng viên Glenn Elliott, đảng Dân chủ hoặc Jim Justice, đảng Cộng hòa.
Tại Montana và Ohio, đảng Cộng hòa tự tin có thể giành lại ghế từ hai thượng nghị sĩ Dân chủ Jon Tester và Sherrod Brown. Đối thủ của họ lần lượt là Tim Sheehy và Bernie Moreno.
Theo thăm dò gần đây của The Hill/Emerson College, cựu binh hải quân Sheehy dẫn trước nghị sĩ ba nhiệm kỳ Tester 4 điểm phần trăm.
Cuộc đua ghế thượng nghị sĩ tại ba bang "tường xanh" Michigan, Pennsylvania và Wisconsin khởi đầu thuận lợi cho đảng Dân chủ, nhưng khi ngày bầu cử đến gần, các ứng viên Cộng hòa dần thu hẹp khoảng cách.
Trong ba ghế này, cơ cấu nhân khẩu học khiến đảng Dân chủ gặp nhiều khó khăn nhất trong giữ ghế Wisconsin. Tại Michigan, ứng viên Dân chủ vẫn giữ lợi thế tương đối so với đối thủ.
Tại Pennsylvania, thượng nghị sĩ Dân chủ Bob Casey, đã đắc cử ba nhiệm kỳ, đối mặt thách thức lớn từ ứng viên Cộng hòa Dave McCormick. Thăm dò do Quinnipiac công bố ngày 30/10 cho thấy chênh lệch giữa Casey và McCormick là 50%-47%, thu hẹp so với chênh lệch 8 điểm phần trăm hồi đầu tháng 10.
Truyền thông Mỹ nhận định một số cuộc đua vào Thượng viện đáng chú ý khác gồm ở Arizona, Nevada, cũng là hai bang chiến trường quan trọng trong cuộc đua vào Nhà Trắng.
Theo bộ phận dự đoán bầu cử Decision Desk HQ của The Hill, đảng Cộng hòa có 70% cơ hội để giành lại Thượng viện.
Ứng viên tổng thống đảng Cộng hòa Donald Trump và đối thủ Kamala Harris, đảng Dân chủ. Ảnh: AP
Tại Hạ viện, mỗi bang sẽ có số nghị sĩ đại diện tương ứng với quy mô dân số bang đó, tối thiểu là một người.
Đảng Cộng hòa đang chiếm thế đa số tại Hạ viện, với 220 ghế, còn đảng Dân chủ chiếm 212 ghế. Ba ghế còn lại đang trống, gồm Mike Gallagher, đảng Cộng hòa bang Wisconsin, từ chức tháng 4, Sheila Jackson Lee, đảng Dân chủ bang Texas, qua đời tháng 7 và Bill Pascrell, đảng Dân chủ bang New Jersey qua đời tháng 8.
Cook Political Report (CPR), nhóm phân tích chính trị phi đảng phái của Mỹ, nhận định cuộc bầu cử Hạ viện năm nay có 22 ghế "mang tính cạnh tranh", trong đó đảng Dân chủ chỉ cần giành thêm 6 ghế là kiểm soát Hạ viện.
"Cuộc đua giành quyền kiểm soát Hạ viện sít sao chưa từng thấy. Chiến trường thu hẹp trong vài chục khu vực và không đảng nào có lợi thế rõ ràng. Một số cuộc đua ở Bờ Tây còn mất thời gian kiểm phiếu, nên khả năng cao chúng ta không thể biết phe nào chiếm đa số ngay trong đêm bầu cử", theo CPR.
Một số cuộc đua ghế nghị sĩ cũng diễn ra ở "chiến địa" của bầu cử Thượng viện và tổng thống, gồm ba ghế ở Pennsylvania, hai ghế ở Arizona, Michigan và Bắc Carolina mỗi bang một ghế. Ngoài ra, cục diện Hạ viện còn tùy thuộc vào các ghế cạnh tranh mà đảng Cộng hòa đang giữ ở California, 5 ghế, và New York, ba ghế. Đây là hai bang được coi là thành trì của đảng Dân chủ.
Ngoài ra, truyền thông Mỹ còn liệt kê một số cuộc đua đáng chú ý như ghế đại diện Khu vực bầu cử số 1 tại Arizona, Khu vực 2 ở Maine, Khu vực 7 ở Michigan.
Theo bộ phận dự đoán bầu cử Decision Desk HQ của The Hill, đảng Cộng hòa có 53% cơ hội để giữ thế kiểm soát Hạ viện.
Phiên họp của Hạ viện Mỹ tháng 1/2023. Ảnh: AFP
Với triển vọng này, nếu ông Trump đắc cử, đảng Cộng hòa sẽ kiểm soát lưỡng viện quốc hội lẫn Nhà Trắng, sẽ giúp tân tổng thống tăng cường đáng kể quyền lực, dễ triển khai các đề xuất chính sách thành luật hơn. Nếu người đắc cử là bà Kamala Harris, chương trình nghị sự của tổng thống phe Dân chủ sẽ gặp trở ngại đáng kể trong 4 năm tới, khi đảng của bà không kiểm soát được quốc hội.
Nếu đảng Cộng hòa thắng Thượng viện còn đảng Dân chủ kiểm soát Hạ viện, đây sẽ là lần đầu tiên lưỡng viện Mỹ "lật kép". Nếu tình huống này xảy ra cùng với việc ông Trump đắc cử, đây là một cú "lật ba" hiếm thấy, theo New York Magazine.
Như Tâm (Theo BBC, The Hill, CNN)