Tại khu dinh thự ven biển ở Miami Beach tháng trước, đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff tiếp đón Kirill Dmitriev, lãnh đạo Quỹ Đầu tư Trực tiếp Nga (RDIF) kiêm nhà đàm phán của Tổng thống Vladimir Putin. Jared Kushner, con rể Tổng thống Donald Trump, cũng góp mặt.
Ba người ngồi quanh một chiếc laptop để họp bàn kế hoạch chấm dứt cuộc chiến đẫm máu và kéo dài ở Ukraine. Nhưng theo những người am hiểu vấn đề, phạm vi thực sự của cuộc thảo luận vượt xa kế hoạch hòa bình đơn thuần.
Dmitriev đã thúc đẩy kế hoạch táo bạo, trong đó Moskva cho phép doanh nghiệp Mỹ tiếp cận khoảng 300 tỷ USD tài sản bị đóng băng của Nga ở châu Âu để triển khai các dự án đầu tư song phương và tham gia kế hoạch tái thiết Ukraine hậu xung đột.
Doanh nghiệp hai nước cũng có thể hợp tác khai thác khoáng sản ở Bắc Cực. Nhà đàm phán Nga còn nói Moskva và Washington, hai đối thủ thời Chiến tranh Lạnh, hoàn toàn có thể hợp tác trong sứ mệnh đưa con người lên Sao Hỏa.
Ông Kirill Dmitriev (trái) và đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff tại St. Petersburg, Nga hôm 11/4. Ảnh: Reuters
Theo các quan chức an ninh phương Tây, cuộc gặp ở thành phố Miami, bang Florida tháng trước là "quả ngọt" cho chiến lược mà Nga thai nghén từ trước lễ nhậm chức của Tổng thống Trump. Moskva đã tìm cách thuyết phục chính quyền ông Trump coi Nga như cơ hội để hợp tác kinh tế, thay vì là mối đe dọa quân sự như thời người tiền nhiệm Joe Biden.
Mục tiêu mà Nga hướng tới trong chiến lược này là đưa nền kinh tế 2.000 tỷ USD của họ tái hòa nhập với phương Tây sau thời gian dài bị cô lập vì chiến sự Ukraine. Dmitriev đã nhanh chóng tìm được đối tác có chung quan điểm là Witkoff, bạn chơi golf lâu năm của ông Trump, và Kushner, người điều hành quỹ đầu tư Affinity Partners với nguồn vốn hàng tỷ USD từ các nước vùng Vịnh.
Witkoff và Kushner có cùng quan điểm với Tổng thống Trump, người cho rằng các vấn đề địa chính trị phức tạp đều có thể hóa giải thông qua hợp tác kinh tế. Trong thập niên 1980, ông Trump từng đề xuất tự mình đàm phán chấm dứt Chiến tranh Lạnh và xây dựng Tháp Trump trên con phố đối diện Điện Kremlin.
Đặc phái viên Witkoff tin cách tiếp cận này sẽ tạo ra hòa bình bền vững.
"Nga có tài nguyên phong phú, đất đai rộng lớn", ông Witkoff nói, bày tỏ hy vọng Nga, Mỹ và Ukraine trở thành đối tác kinh doanh. "Nếu làm vậy, tất cả đều sẽ thịnh vượng và đều có lợi ích. Điều đó sẽ giúp tạo thành hàng rào tự nhiên ngăn xung đột tương lai".
Đặc phái viên Witkoff, người chưa đến Ukraine lần nào trong năm nay, đã có ít nhất 5 lần tới Nga. Trước những ý kiến hoài nghi, ông khẳng định bản thân không thiên vị cho Nga.
"Người Ukraine đã chiến đấu anh dũng vì độc lập của họ. Nhưng giờ đến lúc bảo vệ thành quả đó bằng ngoại giao", ông nói, gợi ý những lính Ukraine giải ngũ có thể làm việc tại các trung tâm dữ liệu AI mà Mỹ xây dựng.
Người phát ngôn Nhà Trắng Anna Kelly cũng khẳng định Washington lắng nghe ý kiến từ cả Moskva và Kiev "để xây dựng một thỏa thuận hòa bình có thể chấm dứt chết chóc và cả cuộc chiến này". Kelly thêm rằng Tổng thống Trump cho biết đội ngũ an ninh quốc gia đã đạt được tiến triển lớn và thỏa thuận sẽ tiếp tục được hoàn thiện.
Một quan chức Mỹ cho hay Kushner và Witkoff đã gặp Thư ký Hội đồng Quốc phòng và An ninh Quốc gia Ukraine Rustem Umerov tại Miami và cũng đã nói chuyện với Tổng thống Volodymyr Zelensky. Người này nói thêm dù ông Trump "đã thực hiện nhiều điều mới mẻ và quan trọng liên quan đến các ưu đãi kinh tế", ông và đội ngũ cộng sự cũng tập trung cho "thực tế địa chính trị và quân sự".
Dự thảo hòa bình 28 điểm mà Mỹ công bố tháng trước đã vấp nhiều chỉ trích khi các lãnh đạo Ukraine và châu Âu phàn nàn rằng Nga được hưởng lợi nhiều hơn. Họ vẫn không cảm thấy yên tâm ngay cả khi Mỹ đảm bảo kế hoạch này vẫn có thể điều chỉnh.
Khi các lãnh đạo phương Tây tuần trước nhóm họp để thảo luận về dự thảo thỏa thuận, Thủ tướng Ba Lan Donald Tusk nhận xét "chúng tôi thấy đây không phải vì mục tiêu hòa bình, mà là vì kinh doanh".
Đối với một số cố vấn của ông Trump, họ nhìn thấy ở nước Nga hậu xung đột những cơ hội hấp dẫn cho các nhà đầu tư Mỹ. Trong các cuộc nói chuyện với ông Witkoff và Kushner, Nga cũng bày tỏ mong muốn doanh nghiệp Mỹ hợp tác, thay vì các đối tác châu Âu.
Các nhà phân tích của WSJ cho rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin có thể đang nghiêm túc với ý tưởng đàm phán hòa bình. Một số tỷ phú Nga như Gennady Timchenko, Yuri Kovalchuk hay anh em nhà Boris Rotenberg và Arkady Rotenberg vài tháng qua đã âm thầm cử đại diện gặp doanh nghiệp Mỹ, theo các nguồn tin am hiểu vấn đề. Họ thảo luận về hợp tác trong các dự án năng lượng và khai thác đất hiếm, thậm chí đề cập việc tái khởi động đường ống khí đốt Nord Stream bị phá hoại năm 2022.
Một số doanh nghiệp Mỹ và Nga dường như muốn nắm lấy vai trò "cầu nối kinh tế" mới giữa hai nước, theo giới quan sát.
Đầu năm nay, tập đoàn dầu khí Mỹ Exxon Mobil đã gặp công ty dầu khí Nga Rosneft để bàn về khả năng nối lại dự án khí đốt khổng lồ Sakhalin nếu được chính phủ "bật đèn xanh". Khoản đầu tư này bị đình trệ sau khi Nga phát động cuộc chiến ở Ukraine năm 2022.
Exxon, nhà đầu tư tỷ phú Todd Boehly và những người khác cũng đã tìm hiểu việc mua lại tài sản thuộc sở hữu của Lukoil, nhà sản xuất dầu lớn thứ hai của Nga gần đây bị Mỹ đưa vào danh sách trừng phạt.
Tổng thống Nga Vladimir Putin (trái) và đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff tại Moskva ngày 6/8. Ảnh: AFP
Gentry Beach, bạn đại học của Donald Trump Jr. kiêm nhà tài trợ cho chiến dịch của Tổng thống Trump, đã đàm phán mua cổ phần trong một dự án khí đốt của công ty Nga Novatek ở Bắc Cực nếu doanh nghiệp này được gỡ bỏ lệnh trừng phạt.
Beach cho biết việc hợp tác với Novatek sẽ "mang lại lợi ích to lớn cho bất kỳ công ty nào cam kết thúc đẩy vị thế dẫn đầu về năng lượng của Mỹ". Ông thêm rằng công ty America First Global của mình đang tích cực tìm kiếm cơ hội đầu tư nhằm củng cố lợi ích của Mỹ trên toàn cầu.
Stephen P. Lynch, một nhà tài trợ khác của ông Trump, đã trả 600.000 USD trong năm nay cho một nhà vận động hành lang để Bộ Tài chính cấp giấy phép mua đường ống Nord Stream 2 từ một công ty nhà nước Nga.
Hiện chưa có bằng chứng nào cho thấy ông Witkoff, Nhà Trắng hay Kushner được thông báo về những nỗ lực này hoặc phối hợp thực hiện chúng. Song một người thân cận với Witkoff nói rằng ông tin bất kỳ thỏa thuận nào với Nga cũng sẽ có lợi cho cả nước Mỹ, chứ không riêng các nhà đầu tư.
Dmitriev và Witkoff thường xuyên trao đổi qua điện thoại về các đề xuất tham vọng của họ, theo các nguồn tin. Ông Dmitriev nói với WSJ rằng Mỹ và Nga đang thảo luận về những thỏa thuận quan trọng liên quan đến thăm dò dầu khí và hàng hải ở Bắc Cực.
"Chúng tôi tin rằng Mỹ và Nga về cơ bản có thể hợp tác về mọi mặt ở Bắc Cực", ông nói. "Nếu tìm được giải pháp ở Ukraine, hợp tác kinh tế của Mỹ có thể là nền tảng cho mối quan hệ của chúng ta trong tương lai".
Thanh Tâm (Theo WSJ, AFP, Reuters)