Các quan chức Liên minh châu Âu (EU) ngày 30/9 nhất trí về một số biện pháp khẩn cấp nhằm giải quyết tình trạng giá năng lượng ở châu Âu tăng vọt, trong đó có đánh thuế siêu lợi nhuận đối với một số nhà sản xuất năng lượng và đặt ra các mục tiêu giảm tiêu thụ bắt buộc. Tuy nhiên, EU vẫn chia rẽ trước lời kêu gọi áp giá trần với khí đốt tự nhiên.
Cuộc họp của các bộ trưởng năng lượng EU tại Brussels, Bỉ, diễn ra chỉ vài ngày sau khi đường ống dẫn khí đốt Nord Stream từ Nga sang châu Âu bị rò rỉ, nghi do phá hoại, và trong bối cảnh cuộc khủng hoảng năng lượng nghiêm trọng đang khiến giá điện tăng cao, gây lo ngại về tình trạng bất ổn kinh tế, xã hội sâu rộng hơn.
Tình hình trở nên đáng lo ngại hơn khi các nước châu Âu chuẩn bị bước vào mùa đông lạnh giá, thời điểm nhu cầu sưởi ấm của người dân tăng vọt, trong khi nguồn cung khí đốt từ Nga gần như đã bị ngừng hoàn toàn.
Một nhà máy xử lý khí đốt ở Na Uy hôm 28/9. Ảnh: AFP.
"Châu Âu đang bị Nga gây áp lực bằng năng lượng và nhu cầu khí đốt toàn cầu hiện cao hơn nguồn cung. Chúng ta cần phối hợp trong toàn bộ chuỗi cung ứng để giải quyết thách thức này", Ủy viên Năng lượng EU Kadri Simson hôm 29/9 nói.
Theo kế hoạch đề ra, EU sẽ đánh thuế lợi nhuận đối với các nhà sản xuất điện không dùng khí đốt khi họ bán điện cao hơn giá do chính phủ quy định và yêu cầu các công ty khai thác nhiên liệu hóa thạch phải đóng góp một khoản lợi nhuận để hỗ trợ cho người tiêu dùng.
Để giảm nhu cầu sử dụng năng lượng, các nước cũng đồng ý với mục tiêu tự nguyện giảm 10% tổng lượng điện tiêu thụ và giảm 5% điện năng trong giờ cao điểm.
Hơn 10 nước EU đã thúc giục Ủy ban châu Âu (EC) đề xuất mức trần giá khí đốt, nhưng khối đến nay vẫn chưa đạt được đồng thuận. Tuy nhiên, Ủy viên Năng lượng Simson cho rằng EU sớm hay muộn cũng phải thực hiện biện pháp này, nếu nỗ lực đàm phán với các nhà cung cấp khí đốt để giảm giá thành không đạt kết quả.
Các nước thành viên ở châu Âu cũng đề ra những quyết sách riêng để ứng phó khủng hoảng năng lượng trong mùa đông năm nay. Chính phủ Pháp đã yêu cầu công ty năng lượng nhà nước bán điện với giá thấp và nhanh chóng can thiệp để áp đặt mức giá trần năng lượng.
Phản ứng đó có lẽ đã bắt nguồn một phần từ phong trào biểu tình "Áo vàng" nổ ra trong giai đoạn đầu nhiệm kỳ thứ nhất của Tổng thống Emmanuel Macron. Phong trào này nổ ra nhằm phản đối thuế nhiên liệu liên quan đến môi trường năm 2018-2019, sau đó lan rộng và trở nên ngày càng bạo lực trước khi lắng xuống trước các nhượng bộ của chính phủ.
Khi Pháp bước vào cuộc bầu cử tổng thống hồi tháng 4, ông Macron đã áp trần tăng giá điện ở mức 4% và đóng băng giá khí đốt tự nhiên ở mức thấp năm 2021 và tiếp tục giữ như vậy sau cuộc bầu cử.
Hồi đầu tháng, Thủ tướng Pháp Elisabeth Borne cho hay mức tăng giá điện và khí đốt tự nhiên sẽ được giới hạn ở 15% trong năm 2023 và 12 triệu gia đình thu nhập thấp của nước này sẽ được nhận khoản tiền trợ cấp một lần trị giá khoảng 200 USD để hỗ trợ chi phí năng lượng.
Các biện pháp áp giá trần và trợ cấp năng lượng dự kiến khiến Pháp thiệt hại khoảng 44 tỷ USD và chính phủ sẽ phải vay khoản tiền kỷ lục, khoảng 260 tỷ USD, để tài trợ cho ngân sách tăng thêm vào năm tới.
Nhưng chi tiêu trong tương lai thậm chí có thể còn cao hơn ở nước láng giềng Đức, nền kinh tế lớn nhất châu Âu, quốc gia phụ thuộc nhiều hơn vào khí đốt Nga so với hầu hết các nước châu Âu khác.
Sau khi quốc hữu hóa nhà nhập khẩu khí đốt Uniper hồi đầu tháng 9, chính phủ Đức đã đình chỉ thuế khí đốt được lên kế hoạch áp dụng từ ngày 1/10. Thay vào đó, họ dự kiến thực hiện các biện pháp ứng phó có nhiều điểm tương đồng với Pháp. Các hộ gia đình cũng như doanh nghiệp vừa và nhỏ sẽ được sử dụng một lượng điện nhất định với giá trợ cấp. Nếu sử dụng quá lượng điện được trợ giá đó, họ sẽ phải trả theo giá thị trường.
Đức cũng mong muốn khuyến khích các hộ gia đình và doanh nghiệp giảm thiểu tiêu thụ năng lượng. Các quan chức Đức đã kêu gọi công chúng sử dụng ít năng lượng hơn bằng cách giặt quần áo ở nhiệt độ 30 độ C, sử dụng các bóng đèn tiết kiệm điện và để nhiệt độ sưởi trong nhà ở khoảng 19 độ C. Người dân cũng được khuyên rút ngắn thời gian tắm và giảm nhiệt độ nước nóng. Những đài tưởng niệm, tòa nhà công cộng và cửa kính trước các cửa hàng trên toàn quốc đã không còn được thắp sáng vào ban đêm.
Chính phủ Anh cũng có kế hoạch đi vay để chi tiền bảo vệ người tiêu dùng trước cuộc khủng hoảng giá năng lượng, song họ làm điều này trong khi cắt giảm thuế đáng kể, khiến các nhà đầu tư rơi vào tình trạng hoảng loạn và gây sốc cho đồng nội tệ.
Anh hiện có giá năng lượng cao nhất châu Âu, nên chính phủ nước này đã chi nhiều hơn hầu hết các quốc gia khác trong khu vực để đối phó với khủng hoảng năng lượng. Năm qua, Anh đã chi 6,5% GDP để bảo vệ các công ty và người dân khỏi cú sốc tăng giá năng lượng, nhiều hơn đa phần các nước châu Âu khác, theo Bruegel, viện chính sách kinh tế có trụ sở ở Brussels, Bỉ.
Tân Thủ tướng Anh Liz Truss đã công bố một gói biện pháp đối phó khủng hoảng năng lượng, trong đó có áp trần giá hóa đơn năng lượng ở mức thấp hơn dự kiến cho đến năm 2024.
Theo Quỹ Tiết kiệm Năng lượng, mức giá trung bình mà các hộ gia đình ở Anh chi ra mỗi năm cho năng lượng từng được dự đoán sẽ tăng lên 3.900 USD, điều có thể khiến hàng triệu gia đình gặp khó khăn. Tuy nhiên, các biện pháp can thiệp của chính phủ đã giúp chi phí này duy trì ở mức 2.800 USD.
Nhưng động thái cắt giảm thuế mà chính phủ của bà đề xuất đã khiến Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) phải phát cảnh báo về nguy cơ gia tăng bất bình đẳng, làm dấy lên lo ngại về khả năng Anh vấp phải làn sóng giận dữ từ công chúng khi đối mặt với cuộc khủng hoảng năng lượng trong mùa đông này.
Việc đồng bảng giảm giá cũng sẽ khiến số tiền Anh phải trả cho các mặt hàng nhập khẩu, trong đó có năng lượng, trở nên đắt đỏ hơn.
Hơi nước bốc lên từ tháp làm mát của nhà máy điện hạt nhân Isar 2 ở Essenbach, Đức, hôm 13/9. Ảnh: AP.
Kế hoạch ứng phó được các nước châu Âu đưa ra trong bối cảnh châu lục đối mặt thách thức ngày càng lớn về nguồn cung và có nhiều tranh luận về cơ sở hạ tầng năng lượng của châu Âu.
Tại Đức, Bộ trưởng Kinh tế Robert Habeck cho biết nước này nhiều khả năng chưa thể đưa tất cả các nhà máy điện hạt nhân còn lại ra khỏi lưới điện vào cuối năm nay như kế hoạch ban đầu.
Sau nhiều thập kỷ đảng Xanh đấu tranh đòi chính phủ từ bỏ năng lượng hạt nhân, Đức năm 2011 quyết định đóng cửa tất cả các lò phản ứng vào năm 2022. Nhưng ông Habeck lập luận rằng việc kéo dài thời gian hoạt động cho các nhà máy điện hạt nhân này là cần thiết, khi các nguồn cung năng lượng khác của Đức, đặc biệt là khí đốt Nga, suy giảm trầm trọng.
Pháp cũng đang chịu áp lực từ chính phủ Đức, Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha trong việc phê duyệt dự án đường ống dẫn khí đốt tự nhiên giữa nước này với Tây Ban Nha qua dãy núi Pyrenees.
Các quan chức Pháp cho rằng các đường ống hiện có giữa hai nước đã đủ công suất và dự án xây dựng một đường ống mới sẽ mất quá nhiều thời gian.
Nhưng những người ủng hộ đường ống ở Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha lập luận rằng Pháp đang tìm cách tạo lợi thế cho các nhà sản xuất năng lượng của chính họ bằng cách hạn chế lượng khí đốt mà Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha có thể chuyển đến Trung Âu.
Những thách thức này khiến kế hoạch ứng phó khủng hoảng năng lượng vào mùa đông của châu Âu tiềm ẩn nhiều rủi ro. "Nguy cơ lớn nhất là giá năng lượng cho các hộ gia đình và doanh nghiệp bùng nổ khi nhu cầu tăng vọt vào mùa đông, điều châu Âu khó có thể đối phó được bằng các kế hoạch hiện nay", Henning Gloystein, giám đốc của tổ chức tư vấn Eurasia Group, cảnh báo.
Vũ Hoàng (Theo Washington Post)