Cơ chế tình trạng khẩn cấp quốc gia về Ukraine được Mỹ ban bố dưới thời cựu tổng thống Barack Obama, trong sắc lệnh hành pháp số 13660 ký năm 2014, sau khi Nga sáp nhập bán đảo Crimea.
Cơ chế này tạo cơ sở pháp lý để chính phủ Mỹ áp lệnh trừng phạt với những cá nhân, tổ chức ở Nga bị cáo buộc làm suy tiến trình dân chủ và thiết chế tại Ukraine, cũng như đe dọa hòa bình, an ninh, ổn định, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ nước này, hoặc "sử dụng sai trái" các tài sản của Ukraine.
Sắc lệnh 13660 đã được các đời tổng thống Mỹ gia hạn 5 lần trong những năm 2014, 2018 và 2022, với nội dung tập trung vào các lệnh trừng phạt Nga và cá nhân, tổ chức liên quan Nga.
"Những hành động và chính sách được đề cập trong các sắc lệnh hành pháp đó vẫn là mối đe dọa khó lường và đáng kể đối với an ninh quốc gia và chính sách đối ngoại Mỹ", Tổng thống Donald Trump viết trong sắc lệnh ngày 27/2, về quyết định gia hạn tình trạng khẩn cấp quốc gia liên quan Ukraine.
Ông cho biết cơ chế tình trạng khẩn cấp quốc gia về Ukraine cần được duy trì hiệu lực thêm một năm, sau hạn chót theo kế hoạch là ngày 6/3.
Quyết định của Nhà Trắng sẽ được chuyển tiếp đến quốc hội Mỹ và công bố trong ngày 28/2, theo công văn được đăng trên Công báo Liên bang Mỹ (USFR).
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky (trái) và Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump tại Tháp Trump ở New York ngày 27/9/2024. Ảnh: AP
Bằng cách tuyên bố "tình trạng khẩn cấp quốc gia", các tổng thống Mỹ có thể gia tăng thẩm quyền và huy động thêm nguồn lực quyết sách, tận dụng các quyền hạn đặc biệt được quy định trong luật liên bang và các quy định liên quan.
Khi ông Obama ban hành sắc lệnh vào năm 2014, ông tuyên bố rằng sắc lệnh này "cho phép ông áp lệnh trừng phạt đối với cá nhân và tổ chức vi phạm chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine, hoặc đánh cắp tài sản của người dân Ukraine." Ông Obama mô tả sắc lệnh là một phần trong nỗ lực toàn cầu nhằm "lên án hành động vi phạm luật pháp quốc tế của Nga và ủng hộ người dân cũng như chính phủ Ukraine".
Sau khi Nga mở chiến dịch ở Ukraine đầu năm 2022, Mỹ cùng các đồng minh châu Âu đã áp đặt thêm loạt lệnh trừng phạt chưa từng có với Nga, loại nhiều ngân hàng nước này ra khỏi hệ thống thanh toán quốc tế, cũng như cấm vận dầu mỏ, khí đốt Nga. Điện Kremlin tuyên bố những lệnh trừng phạt này là vô lý, vô hiệu và sẽ không thể ngăn cản Nga đạt được mục tiêu ở Ukraine.
Động thái gia hạn tình trạng khẩn cấp quốc gia về Ukraine diễn ra khi chính quyền Trump đang thúc đẩy cải thiện quan hệ với Nga. Ông Trump đã điện đàm với Tổng thống Nga Vladimir Putin để thảo luận về chiến sự Ukraine mà không tham vấn với Kiev hay châu Âu.
Phái đoàn hai bên đã gặp nhau tại Arab Saudi hôm 18/2, trao đổi nhiều vấn đề, trong đó có hợp tác kinh tế và tương lai Ukraine. Các bên mở thêm vòng đàm phán mới tại Thổ Nhĩ Kỳ vào ngày 27/2, thảo luận về nối lại hoạt động bình thường của đại sứ quán Nga, Mỹ.
Ông Trump hôm 25/2 nói rằng các lệnh trừng phạt Nga sẽ được dỡ bỏ "vào thời điểm nào đó", nhưng cũng nhấn mạnh chúng cần được duy trì cho đến khi các bên đạt được thỏa thuận hòa bình Ukraine.
Thanh Danh (Theo TASS, Kyiv Independent, Newsweek)