Những ứng viên sáng giá cho giải Nobel Hóa học 2025

Theo Chemistry World, gần hai tuần trước khi giải Nobel Hóa học 2025 được công bố, công ty phân tích Clarivate công bố danh sách Citation Laureates hàng năm, bao gồm các nhà nghiên cứu có ấn phẩm nằm trong top 0,01% được trích dẫn nhiều nhất (từ 2.000 lần trở lên). Danh sách năm nay bao gồm 22 nhà nghiên cứu và kinh tế học với những đóng góp tiên phong giúp định hình khoa học và xã hội. Trong số đó, 5 học giả được lựa chọn là ứng cử viên cho giải Nobel Hóa học.

Clifford Brangwynne

Clifford Brangwynne, giám đốc Viện Kỹ thuật sinh học Omenn-Darling ở Đại học Princeton, (Mỹ), Anthony Hyman, giám đốc kiêm trưởng nhóm nghiên cứu ở Viện Sinh học tế bào phân tử và Di truyền học Max Planck (Đức), Michael Rosen, nhà hóa sinh ở Viện Y học Howard Hughes và Trung tâm y tế Tây Nam thuộc Đại học Texas (Mỹ), được ghi nhận nhờ phát hiện vai trò của ngưng tụ phân tử sinh học phân tách pha trong tổ chức hóa sinh của tế bào. Dù mỗi nhà nghiên cứu có đóng góp riêng, công trình của họ giúp thiết lập một mẫu hình mới trong sinh học tế bào, hé lộ cách tế bào phân chia các phản ứng hóa sinh.

Brangwynne và Hyman cộng tác trong thời gian Brangwynne nghiên cứu sau tiến sĩ ở phòng thí nghiệm của Hyman tại Viện Max Planck. Năm 2009, họ công bố bài báo khoa học chỉ ra hạt P, cấu trúc tế bào tìm thấy ở Caenorhabditis elegans, loài giun tròn sử dụng phổ biến trong nghiên cứu, hoạt động giống giọt chất lỏng. Phát hiện này hé lộ hiện tượng phân tách pha lỏng (LLPS) ở tế bào sống, cung cấp hiểu biết mới về quá trình tế bào tổ chức phản ứng hóa sinh bên trong mà không phụ thuộc vào màng.

Rosen phát hiện tương tác giữa những protein có thể thúc đẩy hình thành ngưng tụ kiểu giọt, đặc biệt ở bộ khung tế bào và protein truyền tín hiệu. Nghiên cứu của ông cung cấp cơ sở phân tử và hóa sinh nhằm hiểu rõ LLPS. Phát hiện liên ngành của bộ ba, từ vật lý, sinh học tế bào tới hóa học, giúp xác định ngưng tụ phân tử sinh học là nguyên lý cơ bản của tổ chức tế bào, mở ra phương pháp mới để tìm hiểu các loại bệnh như thoái hóa thần kinh và ung thư. Ba nhà khoa học từng được trao Giải Wiley về Khoa học y sinh.

Clifford Brangwynnen

Ứng viên tiếp theo trong danh sách là Jean-Marie Tarascon đến từ trường Collège de France, được ghi nhận bởi những đóng góp trong công nghệ biến đổi và lưu trữ năng lượng, đặc biệt là các thành tựu thiết yếu và ứng dụng tiên tiến giúp định hình nghiên cứu hệ thống pin bền vững. Với trọng tâm là hiệu suất và tính bền vững, nghiên cứu của ông thúc đẩy phát triển pin lithium-ion mỏng, linh hoạt và dễ uốn, thay thế chất điện giải lỏng thông thường bằng loại dùng polymer chống rò rỉ, nâng cao độ an toàn và giảm tác động tới môi trường. Tarascon đã nhận nhiều giải thưởng bao gồm Giải ENI năm 2011 cho nghiên cứu về pin hiệu suất cao giá rẻ. Ông được bầu chọn vào Viện hàn lâm Khoa học Pháp năm 2005 và giành huân chương Bắc Đẩu Bội tinh năm 2009.

Tao Zhang

Một ứng viên nổi bật khác cho giải Nobel Hóa học 2025 là Tao Zhang, nhà hóa học ở Viện hàn lâm Khoa học Trung Quốc với đóng góp trong phát triển xúc tác một tế bào và ứng dụng. Nghiên cứu tiên phong của ông biến xúc tác một tế bào thành phương pháp cách mạng trong xúc tác dị thể (quá trình hóa học trong đó chất xúc tác và chất phản ứng tồn tại ở các pha khác nhau), cho phép kiểm soát vị trí hoạt động, cải thiện đáng kể hiệu suất và tính chọn lọc của phản ứng hóa học. Nghiên cứu của Zhang cũng mở ra hướng đi mới trong biến đổi năng lượng, bảo vệ môi trường và sản xuất hóa chất xanh, đưa xúc tác một nguyên tử đến gần ứng dụng công nghiệp hơn.

Chi-Huey Wong

Trong cộng đồng khoa học, một bình chọn trên trang ChemistryViews dự đoán người thắng giải năm nay là một nhà hóa sinh người Mỹ. Những người đứng đầu danh sách bình chọn bao gồm Chi-Huey Wong, nhà hóa sinh ở Viện nghiên cứu Scripps, nổi tiếng với công trình tiên phong về tổng hợp carbohydrate. Ông phát triển phương pháp có thể lập trình sử dụng enzyme để sản xuất những loại carbohydrate và glycoprotein phức tạp, thúc đẩy phát hiện thuốc mới và chế tạo vaccine. Các thành tựu của Wong giúp ông giành nhiều giải thưởng lớn như Giải Arthur C. Cope, Giải Wolf Prize về Hóa học và Giải Robert Robinson của Hiệp hội Hóa học Hoàng gia.

Omar Yaghi

Omar Yaghi, nhà hóa học ở Đại học California, Berkeley, Mỹ, cũng được cộng đồng nghiên cứu kỳ vọng đoạt giải Nobel năm nay với nghiên cứu về hóa học mạng lưới, lĩnh vực tập trung vào xây dựng bộ khung mở rộng từ các khối xây dựng cấp phân tử. Ông tiên phong tạo ra khung kim loại - hữu cơ (MOF) và bộ khung hữu cơ cộng hóa trị (COF), vật liệu với diện tích bề mặt lớn và ứng dụng từ thu thập carbon tới thu hoạch nước và năng lượng sạch. Nghiên cứu của Yaghi giúp ông từng giành Giải Wolf về Hóa học và Giải thưởng khoa học Albert Einstein.

An Khang (Theo Chemistry World, Nobel Prize)