Tổng tỷ suất sinh của Việt Nam hiện đứng thứ 5 trong khu vực Đông Nam Á, liên tục duy trì được mức sinh thay thế (2,1 con trên một phụ nữ) trong nhiều năm. Tuy nhiên, trong khi nhiều địa phương tại miền núi phía Bắc, Trung, Tây Nguyên vẫn còn hiện tượng sinh 3, thậm chí là sinh 6-7 con; thì vùng Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long lại có mức sinh rất thấp 1,5-1,6 con.
Theo Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, dù tốc độ gia tăng dân số đã được kiểm soát nhưng Liên Hợp Quốc dự báo mức sinh biến động khó lường. Có 3 kịch bản được đưa ra với quy mô dân số của nước ta trong thời gian tới.
Một là, nếu để tăng trở lại, tổng tỷ suất sinh có thể lên tới 2,3-2,5 con trên một phụ nữ thì đến năm 2050, quy mô dân số nước ta sẽ đạt cực đại ở mức quá cao 130-140 triệu, mật độ dân số cao khoảng 400 người trên một km2. Điều này sẽ gây áp lực đối với các lĩnh vực y tế, giáo dục, lao động, việc làm...
Một số tỉnh thành vẫn duy trì mức sinh cao nhưng đã xuất hiện tình trạng mức sinh thấp ở vùng Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long. Ảnh minh họa: Thiên Chương.
Hai là, nếu để mức sinh tụt xuống quá thấp, tổng tỷ suất sinh chỉ khoảng 1,35 con trên một phụ nữ thì đến năm 2050 quy mô dân số nước ta sẽ đạt cực đại 95-100 triệu người. Điều này sẽ dẫn đến dân số suy giảm, thiếu nguồn lao động, già hóa dân số diễn ra nhanh gây bất lợi cho sự phát triển kinh tế.
Trong tình huống cuối, nếu duy trì mức sinh thấp hợp lý, với tổng tỷ suất sinh khoảng 1,9-2 con trên một phụ nữ thì đến năm 2050 quy mô dân số sẽ ổn định ở mức 115-120 triệu người. Điều này sẽ phát huy lợi thế của dân số đó là quy mô dân số ổn định ở mức thấp hơn, cơ cấu tuổi của dân số sẽ cân bằng hơn, giảm dần sự chênh lệch bất lợi về mức sinh giữa các tỉnh.
Duy trì mức sinh hợp lý cũng là một trong 5 lĩnh vực cần ưu tiên trong Chiến lược Dân số - Sức khỏe Sinh sản Việt Nam giai đoạn 2011-2020 được Thủ tướng phê duyệt. Theo tổng tỷ suất sinh vào năm 2015 là 1,9 con và 1,8 con vào năm 2020; chủ đề của tháng hành động quốc gia về năm nay (tháng 12) là Duy trì mức sinh thấp hợp lý vì sự phát triển bền vững của đất nước.
“Nếu muốn duy trì kết quả đã được trong nhiều thập kỷ qua, chúng ta không thể buông lỏng công tác dân số. Tất cả mọi người đều phải vào cuộc. Đây không phải là kỹ thuật cao siêu, công nghệ cực cao để làm công tác dân số mà là vấn đề tư tưởng cực kỳ quan trong”, Thứ trưởng Y tế Nguyễn Viết Tiến cho biết tại lễ phát động tháng hành động quốc gia về dân số và Ngày dân số Việt Nam mới đây.
Trong giai đoạn hiện nay, thông điệp về dân số không còn là “Mỗi cặp vợ chồng nên sinh một hoặc 2 con” mà chuyển thành “Mỗi cặp vợ chồng nên sinh 2 con”.
Bên cạnh đó, tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh ngày càng gia tăng, năm sau cao hơn năm trước; hiện ở mức 113,8 bé trai trên 100 bé gái. Theo ông Nguyễn Văn Tân, Phó tổng cục trưởng phụ trách Tổng cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình, nếu không thực sự có đột biến trong các giải pháp thực hiện thì Việt Nam khó đạt mục tiêu duy trì tỷ số giới tính khi sinh vào năm 2020 ở mức 115 trẻ trai trên 100 trẻ gái.
Để giải quyết thực trạng này, hiện ngành dân số tập trung tăng cường truyền thông giáo dục, vận động để người dân thay đổi nhận thức, chuyển đổi hành vi về lựa chọn giới tính khi sinh. Đồng thời có các chính sách ưu tiên nữ giới, những gia đình sinh con một bề là con gái; tăng cường thực thi pháp luật về nghiêm cấm lựa chọn giới tính khi sinh.
Phương Trang