Phó thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh. Ảnh: Phan Lê
"Quyết định gia nhập ASEAN là một bước đi chiến lược đúng đắn và sáng suốt của Đảng và Nhà nước, đánh dấu cột mốc quan trọng trong tiến trình hội nhập quốc tế của đất nước. ASEAN là một trong những điểm đột phá đầu tiên để chúng ta triển khai phương châm đa phương hóa, đa dạng hóa quan hệ đối ngoại", Phó thủ tướng Phạm Bình Minh cho biết nhân kỷ niệm 20 năm Việt Nam gia nhập ASEAN (ngày 28/7/1995).
Theo Phó thủ tướng, quá trình tham gia ASEAN của Việt Nam ban đầu gắn với những chủ trương lớn như "cùng các nước trong khu vực thương lượng để giải quyết các vấn đề Đông Nam Á, thiết lập quan hệ cùng tồn tại hòa bình" đến thời điểm “chủ động, tích cực và có trách nhiệm cùng các nước xây dựng Cộng đồng ASEAN vững mạnh, tăng cường quan hệ với các đối tác, duy trì và củng cố vai trò quan trọng của ASEAN trong các khuôn khổ hợp tác ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương” và mục tiêu cao hơn “phấn đấu cùng các nước ASEAN xây dựng Đông Nam Á thành một khu vực hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển phồn vinh”.
Với bối cảnh trong nước và quốc tế đầu những năm 1990, Việt Nam phải vượt qua nhiều khó khăn để quyết định gia nhập ASEAN. Kinh nghiệm thành công với ASEAN đã tạo đà để Việt Nam nâng tầm quá trình hội nhập quốc tế với việc gia nhập APEC, ASEM, WTO và đảm nhiệm thành công vai trò thành viên của nhiều cơ quan quan trọng của Liên hợp quốc như Hội đồng Bảo an, Hội đồng Nhân quyền, Ủy ban Di sản Thế giới UNESCO.
"Ít ai có thể hình dung được một Việt Nam đã từng trăn trở với suy nghĩ “hòa nhập” hay sẽ bị “hòa tan” 20 năm trước đây lại có thể đóng vai trò chủ động, tích cực trong ASEAN như hiện nay", ông Minh cho biết.
Thúc đẩy kết nạp Campuchia, Lào và Myanmar
Ngay sau khi gia nhập ASEAN, Việt Nam đã tích cực thúc đẩy hiệp hội kết nạp các nước Campuchia, Lào và Myanmar mặc dù phải đối mặt với không ít lực cản. Đến năm 1999, giấc mơ về một đại gia đình ASEAN gồm 10 quốc gia thành viên đã trở thành hiện thực.
Về mặt chiến lược, Việt Nam cũng góp phần hoàn thiện các văn kiện quan trọng của Hiệp hội như Tầm nhìn 2020 và các kế hoạch triển khai Tầm nhìn, Tuyên bố hòa hợp ASEAN II, Hiến chương ASEAN, Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN (2009-2015) cùng các Kế hoạch triển khai trên từng trụ cột Cộng đồng, Kế hoạch công tác về Sáng kiến liên kết ASEAN (IAI) về thu hẹp khoảng cách phát triển, Kế hoạch Tổng thể về Kết nối ASEAN (MPAC). Hiện Việt Nam đang tham gia xây dựng Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN sau 2015, với mục tiêu làm cho liên kết ASEAN sâu rộng hơn, hoạt động trên cơ sở pháp luật và lấy người dân làm trung tâm.
Năm 2010, khi Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN, đã góp phần thúc đẩy “văn hóa thực thi” và cụ thể hoá một bước quan trọng mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN 2015, nâng cao vai trò, vị thế quốc tế của Hiệp hội.
Cũng trong năm 2010, ASEAN quyết định mở rộng Cấp cao Đông Á (EAS) để kết nạp thêm Mỹ và Nga, lần đầu tiên tổ chức Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN Mở rộng (ADMM+), vận động để đại diện cho ASEAN dự Hội nghị Thượng đỉnh G-20 tại Hàn Quốc và Canada.
Đứng trong ASEAN, Việt Nam cũng có thêm điều kiện tranh thủ sự đồng tình và ủng hộ của các nước trong và ngoài khu vực nhằm bảo vệ các lợi ích an ninh và phát triển của đất nước, trong việc duy trì hòa bình và ổn định ở Biển Đông.
"Vai trò ngày càng quan trọng của Việt Nam trong ASEAN là chất xúc tác góp phần nâng cao giá trị chiến lược của Việt Nam, tăng cường quan hệ song phương của Việt Nam với các đối tác ngoài ASEAN, nhất là các nước lớn", Phó thủ tướng nhấn mạnh.
Đến nay, Việt Nam đã cơ bản hoàn thành việc xây dựng quan hệ Đối tác chiến lược và Đối tác toàn diện với tất cả các nước lớn, nhất là 5 nước thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc.
Tăng cường đoàn kết nội khối
Phó thủ tướng cho biết thành công của ASEAN là do sự tụ hội của nhiều nhân tố, nhưng trước hết là xuất phát từ sức mạnh của tinh thần đoàn kết.
"Đứng riêng lẻ, mỗi nước thành viên ASEAN chỉ là các quốc gia vừa và nhỏ. Tập hợp lại, ASEAN là một Cộng đồng với hơn 600 triệu dân có tổng GDP 3.000 tỷ USD, có lực lượng lao động dồi dào đứng thứ ba thế giới, chỉ sau Trung Quốc và Ấn Độ. Việc hình thành Cộng đồng ASEAN năm 2015 với ba trụ cột về chính trị - an ninh, kinh tế và văn hóa – xã hội sẽ góp phần nâng cao hơn nữa vị thế và vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc khu vực đang định hình", ông Minh nói.
Đây là thành quả to lớn của ASEAN sau 48 năm ra đời, đánh dấu mốc lịch sử trong tiến trình liên kết khu vực và tạo thêm xung lực mới cho ASEAN bước sang giai đoạn phát triển mới. ASEAN ngày nay đã trở thành một thực thể chính trị-kinh tế gắn kết, có vai trò quan trọng đối với hòa bình, an ninh và phát triển ở khu vực Châu Á-Thái Bình Dương, là đối tác quan trọng của nhiều nước và tổ chức quốc tế, được dư luận quốc tế đánh giá là một trong những tổ chức hợp tác khu vực thành công nhất.
Về kinh tế, Việt Nam đã có đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy mở rộng và thể chế hóa khuôn khổ quan hệ của ASEAN với các nước lớn và các đối tác quan trọng. Nếu không có thành công từ Hiệp định Thương mại tự do ASEAN (AFTA) và các hiệp định Thương mại tự do giữa ASEAN với các đối tác, thì rất khó có thể có một Việt Nam chủ động, tự tin tham gia các sân chơi lớn hơn như TPP, hay một loạt các FTA lớn với EU, Hàn Quốc, Liên minh Kinh tế Á-Âu. Qua đó, Việt Nam đã mở rộng thị trường, tăng cường thu hút đầu tư, tiếp nhận công nghệ, kinh nghiệm quản lý hiện đại phục vụ cho phát triển đất nước.
Tuy nhiên, Phó thủ tướng cũng lưu ý thực trạng có đến 70% doanh nghiệp Việt Nam được khảo sát vẫn rất “mù mờ” về Cộng đồng Kinh tế ASEAN, đó là điều đáng quan ngại. Việt Nam cần tăng cường việc phổ biến kiến thức về những cơ hội và thách thức từ việc tham gia Cộng đồng ASEAN.
Việt Nam cũng có thể chủ động phát huy vai trò nòng cốt, đi đầu trong ASEAN trong các lĩnh vực mình có lợi ích và thế mạnh, bằng việc chủ động đề xuất các sáng kiến, dự án hợp tác cụ thể.
Theo Phó thủ tướng lịch sử 48 năm qua cũng chỉ ra một quy luật "khi đoàn kết, ASEAN là một nhân tố mà bất cứ nước lớn nào cũng phải tính đến; lúc chia rẽ, không những ASEAN mà cả các nước thành viên đều đánh mất vai trò". Trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn ở khu vực ngày càng gay gắt, có thể nói đoàn kết và đồng thuận chính là “lẽ sống” của ASEAN. ASEAN có vững, thì Việt Nam mới mạnh. Vì thế, Việt Nam đã và đang nỗ lực hết mình để củng cố đoàn kết, đồng thuận của ASEAN, nhất là trong những vấn đề mang tính chiến lược ở khu vực.
Việt Anh