"Việc nghiên cứu và phát triển (R&D) trong trường ĐH không những quan trọng về mặt kinh tế, phát triển khoa học, mà còn đóng vai trò thiết yếu trong việc cải thiện chất lượng giáo dục", PGS Ngô Quang Hưng (ngành Khoa học máy tính, Đại học bang New York ở Buffalo, Mỹ) nêu bật trong hội thảo về cải cách giáo dục ĐH do GS Ngô Bảo Châu - nhóm đối thoại giáo dục và Lãnh sự quán Mỹ tại TP HCM tổ chức ngày 1/8.
“Nếu mình đi dạy mà mình từng làm chữ ‘D’ trong R&D thì bài giảng hay hơn, mình sẽ thấy các giả thuyết trong sách giáo khoa viết sai chỗ nào. Những sinh viên làm R&D rồi cũng sẽ rất khác, họ đã sẵn sàng làm việc ở các công ty lớn. Ngược lại, nếu nghiên cứu mà không có ứng dụng thì giống như ngồi trong tháp ngà thôi”, ông Hưng chia sẻ.
Theo ông Hưng, R&D ở Việt Nam ít phát triển vì đại học quá tải, giảng dạy quá nhiều không có thời gian nghiên cứu; sinh viên thụ động; nhà nghiên cứu thiếu kỹ năng mềm, ít có động lực để làm R&D; niềm tin giữa doanh nghiệp và giới hàn lâm không cao vì khả năng làm R&D kém; thiếu sự giao lưu ý tưởng giữa các doanh nghiệp và đại học.
Để cải thiện chất lượng R&D, vị phó giáo sư cho rằng cần tạo động lực cho giảng viên làm R&D; chuyển phần lớn các viện, trung tâm nghiên cứu trực thuộc các Bộ về các trường đại học... “Ngoài ra, giới hàn lâm cần chủ động hơn, từng giảng viên tìm đến các doanh nghiệp, tổ chức các hội thảo chuyên đề mời các doanh nghiệp đến dự và xin tài trợ. Phía doanh nghiệp cũng cần đầu tư dài hơi hơn, bởi R&D nếu không thành công, thì cũng được nhân”, ông Hưng đề xuất.
TS Lương Hoài Nam cho rằng để doanh nghiệp hào hứng làm R&D thì nhà nước "phải đi câu". Ảnh: Nguyễn Loan |
Nêu ý kiến thảo luận, TS Lương Hoài Nam cho biết, các nước chi thỏa đáng cho R&D (từ 2 đến 3% GDP) đều đạt được nhiều thành tựu. “Trước giờ chúng ta cứ cho là Trung Quốc chỉ giỏi làm hàng nhái. Thực tế, năm ngoái Trung Quốc bỏ ra 258 tỷ USD để làm R&D, đứng sau Mỹ. Hiện Trung Quốc đứng thứ 3 thế giới về bằng phát minh sáng chế (sau Mỹ và Nhật Bản). Trong khi đó, số bằng sáng chế của Việt Nam năm ngoái chỉ là 17, các nước khác là hàng trăm, hàng nghìn. Đó là điều đáng phải suy nghĩ”, ông Nam dẫn chứng.
Theo ông Nam, có 4 lý do khiến doanh nghiệp ngại đến các cơ sở làm R&D. Đầu tiên là do doanh nghiệp chưa tin tưởng vào năng lực của các cơ sở trong nước. Tiếp đó là vì doanh nghiệp lo ngại khi đến các cơ sở nghiên cứu phải nói ra hết điểm yếu, điểm mạnh của mình. Thứ ba là vấn đề bản quyền. “Doanh nghiệp đặt hàng thì nó chắc chắn là của doanh nghiệp, được độc quyền sử dụng kết quả R&D. Trong khi chúng ta lại quan niệm sản phẩm nghiên cứu khoa học là của chung của xã hội”, ông Nam nói.
Lý do cuối cùng, theo ông Nam rất quan trọng, đó là phân chia lợi ích từ kết quả nghiên cứu như thế nào cho thỏa đáng giữa doanh nghiệp và cơ sở: "tiền trao cháo múc" là hết hay chia sẻ lợi ích lâu dài?
Theo vị Tiến sĩ, nhà nước muốn mà doanh nghiệp chưa muốn chi tiền làm R&D thì nhà nước phải “đi câu”, mồi ngon nhất là tiền. “Doanh nghiệp hào hứng nhất là khi nhà nước chi tiền ra cho làm cái gì đó. Nhà nước bảo tôi bỏ ra 3, ông bỏ ra 7, doanh nghiệp thấy nhà nước có quan tâm sẽ xem xét lại việc đặt hàng R&D”, ông Nam nói.
Tuy nhiên, ông cho rằng, đơn hàng này phải thông qua cơ sở nghiên cứu. Nhà nước chỉ giải ngân qua các cơ sở này và kết quả được doanh nghiệp đồng ý. Ông Nam cũng đề xuất lập các chợ ý tưởng, phát minh sáng chế và nhà nước phải rất cương quyết trong việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, quyền sở hữu công nghiệp…
Còn theo ông Lương Văn Thắng (Bộ KH&CN), ở Việt Nam, trong gần nửa triệu doanh nghiệp chỉ có 18.000 doanh nghiệp làm R&D. Doanh nghiệp Việt Nam chỉ dành 0,1 đến 0,3% doanh thu để đầu tư cho công nghệ.
Phan Linh