Sau khi Vinaconex công khai ý định xây dựng tuyến monorail Hoà Lạc – Hồ Tây, đã có rất nhiều ý kiến về vấn đề này. Một trong các ý kiến đó là của bạn đọc Kim Văn Chính ( https://vnexpress.net/GL/Ban-doc-viet/Xa-hoi/2010/07/3BA1E6E1/)
Để trả lời cho bài viết trên, chúng ta hãy lướt qua đặc điểm của công nghệ Monorail, cũng như ưu nhược điểm của công nghệ này.
Monorail là loại hình tàu chạy trên một ray. So với tàu hai ray bình thường, ray của monorail có những nhiệm vụ sau:
- Chịu lực: đỡ toàn bộ trọng lượng của tàu
- Dẫn hướng cho tàu
Do ray của monorail phải làm cả hai công tác trên nên nó thường được đúc bằng bê tông dự ứng lực với chiều rộng khoảng 80cm. Tàu monorail sử dụng bánh lốp, mỗi cụm bánh thường có: 2 bánh chịu tải nằm phía trên ray, 4-8 bánh dẫn hướng ôm lấy hai bên ray.
Các bánh dẫn hướng này lăn ở cạnh bên ray và lái bánh chịu tải theo hướng ray. Do đó ray duy nhất vừa làm nhiệm vụ đỡ con tàu, vừa làm nhiệm vụ dẫn hướng cho tàu. Ray của monorail cũng có thể làm bằng ống thép hộp.
Do thiết kế trên nên monorail có những đặc điểm sau:
- Tàu không thể bị trật khỏi đường ray do con tàu ôm lấy đường ray ở ba phía.
- Chi phí bảo trì đường ray thấp, vì mọi hao mòn sẽ diễn ra trên bánh lốp chứ không phải trên ray. Sau khoảng 100.000km tàu sẽ phải thay lốp.
- Chi phí xây dựng thấp hơn xây dựng tàu điện hai ray trên cao. Đây là ưu điểm quan trọng nhất của monorail, và sẽ được làm rõ hơn tại đoạn tiếp theo.
- Không thể xây dựng trên mặt đất nếu như cần chia sẻ không gian với các loại hình phương tiện khác, do ray của monorail thường cao khoảng 120cm, các phương tiện khác không thể vượt qua được. Việc chỉ có thể xây cao hoặc xây ngầm mang đến ưu thế là sẽ không bị kẹt xe, va chạm với phương tiện khác như tàu điện mặt đất (tram), tuy nhiên lại dẫn đến nhược điểm là hạn chế độ dài của tuyến: monorail thường dài dưới 20 km.
- Bánh lốp nên có khả năng leo dốc tốt, 6 – 10%, trong khi tàu hai ray dùng bánh sắt thường chỉ được 2-3%.
Tại sao monorail rẻ hơn so với tàu hai ray thông thường? Để di chuyển, monorail chỉ cần một đường ray duy nhất, do đó để xây dựng hệ thống monorail, người ta chỉ cần:
- Trồng trụ giữa đường. Trụ này có thể làm bằng beton đúc sẵn, chỉ cần xây dựng móng sau đó mang trụ đến và đặt lên là được.
- Đúc ray từ xưởng đúc, sau đó mang đến đặt lên các trụ này, gắn chặt lại.
Trụ của monorail rất nhỏ, chỉ khoảng 1 m bề ngang, nên nó có thể được đặt tại bất cứ con đường nào có giải phân cách vừa đủ, ví dụ đường Xuân Thuỷ. Nếu thi công trên đường Xuân Thuỷ, sẽ hoàn toàn không phải giải toả mặt bằng. Mặt khác việc đúc trụ và ray đều diễn ra trong xưởng đúc beton chứ không phải tại chỗ nên việc thi công sẽ không chiếm dụng đường, có thể dễ dàng xây dựng vào ban đêm, ban ngày trả lại đường để lưu thông.
Do trụ của monorail phải chịu sức nặng của tàu và ray, trong đó ray của monorail rất nhỏ so với đường sắt hai ray (80cm so với 3-4m), nên trụ monorail nhỏ và giãn cách rất xa, khoảng 30m (1km cần 30-40 trụ, so với 70-80 trụ của đường sắt hai ray trên cao). Vì thế đường dành cho monorail rất thoáng, so với đường sắt hai ray trên cao. Nếu nói phá vỡ cảnh quan, thì đường sắt trên cao còn tệ hại hơn nhiều so với monorail.
Trang web của Monorail Society (http://www.monorails.org/) có rất nhiều thông tin về monorail, cũng như ảnh chụp để so sánh giữa monorail và đường sắt truyền thống.
Hiện nay có các công ty sau sản xuất monorail:
- Scomi và Metrail của Malaysia
- Hitachi, Nhật Bản
- Bombardier, Canada
- Một số công ty khác như Intamin, Mitsubishi, Von Roll cũng đã từng sản xuất monorail
- Urbanaut có thiết kế monorail, hệ thống đầu tiên theo công nghệ Urbanaut hiện đang được xây dựng tại Hàn Quốc.
- Safege, Pháp
Các hệ thống monorail lớn hiện nay chủ yếu ở Nhật Bản do vai trò tiên phong của Hitachi trong công nghệ này:
- Shonan Monorail, Sapporo, đảo Hokkaido, Nhật bản
- Tokyo-Haneda Monorail, Nhật Bản, hệ thống nhiều người sử dụng nhất
- Kita-Kyushu
- Tama, Greater Tokyo
- Naha, Okinawa
- Osaka Monorail
Trong đó tuyến lớn nhất, Tokyo-Haneda, có số lượng người sử dụng là 138.000 lượt người/ngày.
Nhiều nước cũng đã và đang xây dựng các tuyến monorail mới:
- Maskva có 1 tuyến monorail
- Mumbai, Ấn độ đang xây dựng 2 tuyến trong đó 1 sắp hoàn thành
- Sentosa, Singapore đã đi vào hoạt động
- Malaysia, sân nhà của Scomi
- Palm Jumeirah, Dubai
- Trùng Khánh, Trung Hoa
- Las Vegas, Hoa Kỳ
Phần lớn ý kiến phản đối monorail đều dựa trên các nhược điểm sau:
- Phá vỡ cảnh quan: Đây là vấn đề sở thích. Tàu điện bánh sắt trên cao còn phá vỡ cảnh quan nhiều hơn monorail. Nhiều người cho là sự hiện diện của tàu điện trên cao, dù một hay hai ray đều là dấu hiệu của một thành phố hiện đại. Người khác lại cho rằng, thà đi trên một con tàu điện còn hơn là đi xe máy qua chỗ tắc đường.
- Khả năng vận tải thấp: chỉ là tương đối thấp, hệ thống lớn nhất của Hitachi có khả năng tải 12340 lượt người/hướng mỗi giờ. So với tuyến tàu điện Cát Linh – Hà đông đang chuẩn bị xây dựng: 7000-9000 người/giờ (không rõ là 1 hướng hay 2 hướng). Tất nhiên monorail không thể so sánh với tàu điện tiêu chuẩn của Nhật bản: mỗi con tàu có 15 toa x 20m, trong khi Hitachi Large Type chỉ có 8 toa x 12m.
- Chẳng ai dùng monorail cả: hãy xem lại danh sách trên. Nhật, Ấn, Hàn, Malaysia, Dubai,
Trong khi đó, không mấy ai phản bác được các ưu điểm của Monorail:
- Rẻ: Rẻ hơn rất nhiều so với đường sắt trên cao và đường sắt ngầm cùng năng lực vận tải
- Xây dựng nhanh chóng, ít ảnh hưởng đến giao thông xung quanh: việc xây dựng chủ yếu diễn ra trong xưởng đúc beton, không phải ngăn đường nhiều
- Chiếm ít không gian: trụ monorail nhỏ, giãn cách xa, điều này đặc biệt có giá trị, vì ai cũng biết việc giải toả mặt bằng khó khăn, đắt đỏ và chậm chạp như thế nào. Xây monorail sẽ ít phải giải toả mặt bằng hơn so với đường sắt hai bánh trên cao.
- An toàn hơn so với đường sắt hai bánh: không bao giờ bị trật bánh
- An toàn hơn so với tàu điện mặt đất: không thể va chạm với người/xe đi trên đường
- Không cần căng dây điện trên đường: dây điện cấp cho monorail nằm ở cạnh ray, không cần căng trên đường
Theo tôi monorail là công nghệ có giá trị, phù hợp với tình hình giao thông nội đô hiện nay của Hà Nội, rẻ hơn so với các công nghệ khác. Nhiệt liệt hoan nghênh Vinaconex đưa ra dự án monorail cho Hà nội! Hy vọng Vinaconex thành công trong dự án này, làm một minh chứng để sẽ có nhiều hệ thống monorail khác được xây dựng khắp Việt Nam!
Đào Văn Tuân