Khu xử lý chất thải Xuân Sơn rộng 57 ha, nằm trên xã Xuân Sơn (thị xã Sơn Tây) và xã Tản Lĩnh (huyện Ba Vì), tiếp nhận mỗi ngày 1.500 tấn rác sinh hoạt từ 12 huyện ngoại thành và thị xã Sơn Tây. Quanh bãi rác có người dân sinh sống, sản xuất và thường xuyên phải hứng chịu mùi hôi thối, nước rỉ rác.
Nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường, đảm bảo cuộc sống, sinh hoạt, sức khỏe của người dân xung quanh, từ năm 2021 đến 2023, huyện Ba Vì thực hiện dự án di dân, giải phóng mặt bằng quanh bãi rác, tổng đầu tư gần 400 tỷ đồng từ ngân sách thành phố. Chính quyền di dời tất cả hộ dân và tổ chức nằm trong vùng ảnh hưởng (bán kính 500 m tính từ tường rào khu xử lý); phá dỡ các công trình trong phạm vi giải phóng mặt bằng; trồng cây xanh tạo hành lang cách ly.
Tổng diện tích giải phóng mặt bằng ở xã Tản Lĩnh là 9,8 ha, liên quan đến 130 hộ dân. Huyện Ba Vì phê duyệt phương án bồi thường hỗ trợ cho 59 hộ với hơn 2,6 ha, trong đó đã chi trả bồi thường cho 52 hộ, diện tích 2,3 ha. Đây là những hộ có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, hoặc nguồn gốc đất rõ ràng nên việc áp dụng chính sách bồi thường thuận lợi.

Quy hoạch chi tiết 1/500 khu xử lý chất thải Xuân Sơn đến năm 2030. Nguồn: UBND TP Hà Nội
Hiện việc giải phóng mặt bằng vướng mắc với 50 hộ sản xuất nông nghiệp tại 5,1 ha lòng hồ Suối Hai và 21 hộ sử dụng 2,4 ha đất có nhà ở, nhưng chưa được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Những hộ dân này chưa đồng thuận với phương án bồi thường, hỗ trợ và nhiều lần ngăn chặn xe rác.
Ba năm qua, người dân ít nhất 5 lần dựng lều trước cổng khu xử lý rác thải Xuân Sơn phản đối phương án bồi thường, hỗ trợ. Gần đây từ ngày 14/12/2022 đến 17/1/2023, bãi rác Xuân Sơn phải đóng cửa. Từ ngày 7/2 đến nay người dân tiếp tục dựng lều ở cổng và không cho xe chở rác vào bãi.
Tham gia nhóm dựng lều trước cổng khu xử lý rác thải, bà Phạm Thị Hoa cho biết nhà có hơn 1.000 m2 đất và tài sản trên đất, nhưng Nhà nước áp giá hỗ trợ hơn 400 triệu đồng với tài sản trên đất, 20 triệu đồng/sào ruộng. "Giá đất lên cao mà chính quyền chi trả quá thấp nên chúng tôi không thể di dời. Mong nhà nước chi trả theo mức bồi thường giải phóng mặt bằng năm 2017", bà Hoa nói.

Nhóm người dân ngồi trong lều trước cổng bãi rác Xuân Sơn sáng 21/2 để ngăn khi có xe chở rác vào bãi. Ảnh: Võ Hải
Hộ nhà bà Lê Thị Xuân có diện tích đất nông nghiệp ở lòng hồ Suối Hai nằm trong diện giải phóng mặt bằng. Bà cho hay một nửa diện tích đất nông nghiệp của gia đình được đền bù trong đợt giải phóng mặt bằng năm 2017 với giá 180 triệu/sào, nửa còn lại đợt này trả 20 triệu/sào. Quá chênh lệch nên bà phản đối, kiến nghị mức bồi thường hỗ trợ bằng 3 lần giá đất nông nghiệp.
Tương tự, nhà anh Nguyễn Văn Tùng có hơn 1.000 m2 đất với hơn 200 m2 là đất ở. Tính theo phương án bồi thường hỗ trợ đợt giải phóng mặt bằng lần này, gia đình anh chỉ được đền bù hơn 100 triệu đồng. Trong khi với diện tích như trên nếu thời điểm năm 2017 thì gấp 4-6 lần.
Phản hồi trước kiến nghị của người dân, ông Đỗ Tiến Dũng, Phó giám đốc Trung tâm Phát triển quỹ đất huyện Ba Vì (đơn vị giải phóng mặt bằng dự án), cho biết diện tích đất của 50 hộ trên thuộc quyền quản lý của Xí nghiệp Thủy sản Suối Hai, giấy xác nhận nguồn gốc sử dụng đất do UBND tỉnh Hà Tây cấp năm 1994.
Các hộ dân tranh thủ canh tác vào mùa cạn; khi nước ngập vẫn do Xí nghiệp Thủy sản Suối Hai quản lý. Vì thế huyện đã dự thảo phương án không bồi thường, chỉ hỗ trợ đối với các hộ dân đang sản xuất nông nghiệp.
Theo ông Dũng, mức hỗ trợ năm 2017 cao hơn dự kiến hiện nay vì diện tích đất nông nghiệp các hộ trước đó có nguồn gốc rõ ràng.
Với 21 hộ dân sử dụng đất có nhà ở, theo ông Dũng, bản đồ phân loại đất đang lưu tại UBND xã Tản Lĩnh cho thấy khu này là đất đồi, chưa có tên người sử dụng. Do đó huyện lên phương án hỗ trợ cho số hộ này, không thể áp dụng chính sách bồi thường như với đất ở và có công trình xây dựng.

Bãi rác Xuân Sơn đóng cửa từ ngày 7/2 đến nay. Ảnh: Võ Hải
Phó giám đốc Trung tâm Phát triển Quỹ đất huyện Ba Vì cho biết, chính quyền huyện đã đối thoại và sẽ tiếp tục kiên trì tuyên truyền, lắng nghe kiến nghị của người dân, đồng thời đề xuất thành phố nâng mức hỗ trợ.
Dự kiến ngày 23/2, UBND TP Hà Nội sẽ có cuộc họp với các đơn vị liên quan tìm giải pháp tháo gỡ, để bãi rác Xuân Sơn sớm mở cửa trở lại, đảm bảo công tác vệ sinh môi trường trên địa bàn.
Hiện Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đã phân luồng tạm thời rác thải sinh hoạt của 12 huyện và thị xã Sơn Tây về khu liên hợp xử lý chất thải Nam Sơn, huyện Sóc Sơn - bãi rác lớn nhất Hà Nội. Mỗi ngày bãi Nam Sơn tiếp nhận khoảng 7.000 tấn rác, trong đó 3.000 tấn được đưa vào Nhà máy điện rác Thiên Ý (trong bãi rác Nam Sơn) để đốt, phát điện, 4.000 tấn được chôn lấp.
Võ Hải