Người Pashtun lập thành cộng đồng thiểu số lớn ở Afghanistan (6 triệu người, chiếm 38% dân số). Họ cũng có mặt ở phía tây bắc nước láng giềng Pakistan, với xấp xỉ 10 triệu người. Lịch sử đã ghi lại rằng họ là những chiến binh rất can đảm, thiện chiến, luôn sẵn sàng đứng lên chống lại quân xâm lược một cách mạnh mẽ.
Cộng đồng Pashtun xưa nay luôn che chở cho bất kỳ ai cần đến sự che chở của họ. Thực ra, đó là một trong các quy định của bộ luật bất thành văn có tên Pashtunwali, hay Pakhtunwali, nghĩa là phong cách người Pashtun. Theo luật này, dân Pashtun có trách nhiệm bảo vệ những ai đề nghị họ giúp đỡ, ngay cả khi người đó là một tên tội phạm đang chạy trốn. Và họ luôn phải gìn giữ và lưu truyền Pashtunwali, cho dù có phải hy sinh tính mạng. Ai vi phạm luật sẽ bị người trong cộng đồng nhạo báng, bêu riếu. Sự sỉ nhục đó có thể sẽ lưu truyền đến đời con cháu họ.
Đó là lý do tại sao Osama bin Laden, trùm khủng bố gốc Ảrập Xêút, lại có thể trú ngụ lâu dài ở Afghanistan, được họ đối xử như một vị khách, mà không bị dẫn độ cho Mỹ để đưa ra toà xét xử với tội danh giật dây các chiến dịch khủng bố, giết hại hàng nghìn người trên khắp thế giới. Bin Laden không phải trường hợp duy nhất từ trước đến nay. Lợi dụng luật Pashtunwali, nhiều tên tội phạm sau khi gây án ở Pakistan xong thường chạy tới trú chân tại các khu vực bán tự trị của người Pashtun trong nước hoặc trốn biệt sang Afghanistan.
Rahimullah Yousafzai, một phóng viên người Pakistan gốc Pashtun, từng vài lần gặp lãnh tụ tối cao của Taliban, Mullah Mohammad Omar. Ông đã có lần hỏi Omar: “Ông tuân theo đạo Hồi hay Pashtunwali khi che chở cho bin Laden?”. Omar đáp rằng ông theo đạo Hồi. Tuy nhiên, lại có một mâu thuẫn là theo các giáo sĩ Hồi giáo, đạo Hồi không bảo vệ những kẻ đã gây tội ác. Như vậy, nhiều khả năng là trong trường hợp bin Laden, lực lượng Taliban (phần lớn là người Pashtun) đã hành xử theo luật Pashtunwali của họ.
Ngoài nguyên tắc che chở cho người cần che chở, Pashtunwali còn một số nguyên tắc chính khác là hiếu khách, báo thù và danh dự. “Danh dự” nghĩa là người ta có quyền giết các phụ nữ lấy chồng ngoại tộc mà không được sự đồng ý của cha mẹ.
Người Pashtuns rất tự hào về bản sắc văn hoá của họ. Nhưng cũng vì lẽ đó mà một số chính trị gia Pakistan gốc Pashtun đã bị nhiều người chỉ trích là thiếu đức tin (vào đạo Hồi) và thiếu tinh thần yêu nước.
Bá Thùy (theo AP)