Tổng thống Mỹ Trump (trái) và Thái tử Arab Saudi Mohammad bin Salman tại Arab Saudi hồi tháng 5/2017. Ảnh: AFP. |
Quan hệ giữa Mỹ và Arab Saudi đang trở thành tâm điểm chú ý sau khi Jamal Khashoggi, nhà báo thường chỉ trích chính quyền Arab Saudi đã sống lưu vong tại Mỹ từ năm ngoái, hôm 2/10 biến mất sau khi vào lãnh sự quán Arab Saudi tại Istanbul. Ankara cho rằng nhà báo đã bị sát hại trong khi Riyadh bác bỏ cáo buộc này. Trump ban đầu cảnh báo Arab Saudi có thể đối mặt hậu quả nghiêm trọng nếu bị phát hiện là có liên quan đến vụ mất tích nhưng sau đó lại bênh vực cho nước này, cho rằng họ đã bị phán xét quá vội vàng.
Giới chuyên gia cho rằng với mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau đã kéo dài 7 thập niên, Mỹ khó làm căng với Arab Saudi về vụ mất tích, theo Reuters.
Dầu
Là nước xuất khẩu dầu lớn nhất thế giới, Arab Saudi có khả năng tác động đến giá dầu như tăng nguồn cung để giảm giá hoặc kiềm chế nguồn cung để tăng giá. Họ thường tìm giải pháp cân bằng để tối đa hóa doanh thu dầu mà không gây nguy hiểm cho thu nhập trong tương lai - điều có thể xảy ra nếu giá tăng cao đến mức làm người mua chán nản và muốn tìm giải pháp thay thế.
Một quan chức Arab Saudi giấu tên cuối tuần trước đã đe dọa phản ứng trước áp lực trong vụ nhà báo mất tích bằng việc tác động đến nguồn cung dầu.
Với sự bùng nổ trong sản xuất dầu đá phiến, Mỹ ít phụ thuộc vào dầu nhập khẩu. Tuy nhiên, nếu Riyadh quyết định giảm nguồn cung dầu toàn cầu và tăng giá thì điều đó có thể làm chậm tăng trưởng kinh tế, gây ảnh hưởng đến triển vọng tái tranh cử của Trump vào năm 2020.
Điều đó cũng có thể ảnh hưởng đến nỗ lực của Mỹ nhằm giảm thu nhập dầu của Iran, một phần trong chiến lược buộc Tehran kiềm chế chương trình hạt nhân và tên lửa cũng như hỗ trợ cho các phiến quân ở Yemen, Syria, Lebanon và Iraq. Giá dầu cao sẽ giúp tăng doanh thu của Iran.
Trump đã điện đàm với Vua Arab Saudi Salman vào ngày 29/9 để thảo luận về nỗ lực duy trì nguồn cung nhằm đảm bảo sự ổn định của thị trường dầu và tăng trưởng kinh tế toàn cầu.
Bán vũ khí
Trump đã gửi tín hiệu bất nhất về việc liệu ông có muốn trừng phạt Arab Saudi về vụ Khashoggi biến mất hay không. Trong khi Trump ngày 13/10 hứa "trừng phạt nghiêm trọng" Arab Saudi nếu Khashoggi bị giết trong lãnh sự quán, ông đã nhấn mạnh rằng ông không muốn dừng bán vũ khí cho Arab Saudi. Tổng thống nhận định điều này sẽ gây thiệt hại kinh tế cho Mỹ và làm lợi cho các công ty Nga và Trung Quốc.
Tuy nhiên, chuyên gia về vũ khí William Hartung thuộc Trung tâm Chính sách Quốc tế, lập luận rằng việc Arab Saudi có truyền thống mua máy bay và hệ thống quân sự của Mỹ khiến họ khó có thể chuyển sang hàng của Nga và Trung Quốc vì không phù hợp.
Quốc hội Mỹ có thể tự hành động để ngừng bán vũ khí cho Arab Saudi. Thượng nghị sĩ Lindsey Graham nói với Fox News rằng: "Tôi sẽ đình chỉ bán vũ khí cho đến khi Thái tử Mohammed bin Salman thôi nắm quyền".
Tuy nhiên, quốc hội Mỹ đang nghỉ cho đến ngày 13/11 và sự tức giận của các nhà lập pháp lúc đó có thể đã suy giảm.
Iran
Các nghị sĩ Mỹ bực bội trước cuộc chiến của liên minh do Arab Saudi dẫn đầu ở Yemen vì nó đã khiến nhiều dân thường thương vong. Vụ mất tích của Khashoggi có thể dẫn đến nhiều lời kêu gọi trong quốc hội về hạn chế hỗ trợ của Mỹ cho liên minh.
Quân đội Mỹ đã tiếp liệu cho những máy bay liên minh không kích phiến quân Houthi do Iran hậu thuẫn và cũng tham gia vào việc chia sẻ thông tin tình báo. Một lượng nhỏ đặc nhiệm Mỹ đang đóng tại biên giới Arab Saudi với Yemen để giúp Arab Saudi phòng thủ trước tên lửa do phiến quân Houthi bắn.
Các quốc gia có đa số dân là người Hồi giáo dòng Sunni như Arab Saudi đang cạnh tranh ảnh hưởng trong khu vực với Iran, nước có dân số chủ yếu là người Hồi giáo dòng Shiite. Cả Mỹ và Arab Saudi đều muốn kiềm chế Iran. Washington coi Riyadh như bức tường thành chống lại ảnh hưởng của Iran, đặc biệt là ở Syria và Lebanon.
Thỏa thuận hòa bình Israel - Palestine
Jared Kushner, con rể và là cố vấn cấp cao của Trump, hy vọng làm trung gian để Israel và Palestine đạt được thỏa thuận hòa bình nhưng việc có được ủng hộ của Arab Saudi là yếu tố rất quan trọng.
Palestine là một nước Arab. Riyadh đã nói với các đồng minh Arab rằng họ sẽ không ủng hộ bất kỳ kế hoạch nào không giải quyết vấn đề tình trạng của Jerusalem hay quyền được trở về quê hương của người tị nạn Palestine. Điều này khiến các nước Arab bớt lo ngại rằng vương quốc có thể đồng ý với thỏa thuận có lợi cho Israel mà Mỹ đưa ra.
Nhiều người đánh giá Trump khó có thể đạt được thỏa thuận sau khi ông quyết định công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel vào tháng 12 và chuyển đại sứ quán Mỹ đến đây hồi tháng 5.
Nếu Arab Saudi không ủng hộ kế hoạch của Mỹ thì các nỗ lực của Trump nhiều khả năng sẽ chết yểu, cây bút Arshad Mohammed của Reuters nhận xét.
Chống khủng bố
Các quan chức Mỹ đã chỉ trích Arab Saudi vì phản ứng chậm với al-Qaeda sau vụ khủng bố ngày 11/9/2001. Nhưng kể từ năm 2003, hai bên đã tiến hành chiến dịch chung để đánh đuổi al-Qaeda ra khỏi nước này.
Các quan chức Mỹ hiện coi sự hợp tác chống khủng bố của Arab Saudi là vô giá. Nhờ thông tin tình báo mà Riyadh cung cấp, Mỹ phá âm mưu đám bom tự sát tại phi cơ bay trên Detroit vào năm 2009 và phát hiện một quả bom được cải trang thành hộp mực máy in trên chuyến bay đến Chicago vào tháng 10/2010.
"Bởi vì những hợp tác này phục vụ cho lợi ích của cả hai quốc gia, Washington ít khả năng gây ảnh hưởng đến quan hệ song phương bằng cách phản ứng quá gay gắt với vụ Khashoggi mất tích", Mohammed bình luận.