Zawahri là người lên kế hoạch hầu hết các vụ tấn công của Al-Qaeda. |
Zawahri đứng vị trí thứ hai - chỉ sau bin Laden - trong danh sách 22 tên khủng bố bị truy lùng gắt gao nhất mà chính phủ Mỹ công bố năm 2001.
Lần cuối cùng người ta nhìn thấy Zawahri là ở thành phố Khost, phía đông Afghanistan, tháng 10/2001. Ông ta bắt đầu cuộc sống lẩn trốn sau khi cuộc chiến lật đổ Taliban do Mỹ đứng đầu khai mào. Theo nhiều nguồn tin, nhân vật số 2 của Al-Qaeda có thể đã trốn sang Bắc Phi hay Trung Đông. Tuy nhiên, các quan chức Mỹ khẳng định ông ta vẫn đang lẩn trốn ở khu vực biên giới Afghanistan - Pakistan.
Gia đình trung lưu
Sinh năm 1951 tại Ai Cập, Ayman al-Zawahri xuất thân từ một gia đình gồm các bác sĩ và học giả. Ông nội Zawahri từng là giáo sĩ cao cấp tại ĐH Al-Azhar, trung tâm nghiên cứu Hồi giáo của thế giới Ảrập ở Cairo. Cha Zawahri là giáo sư dược lý ĐH Cairo và đã mất năm 1995.
Bản thân Zawahri tốt nghiệp khoa y, ĐH Cairo, năm 1974 và nhận bằng thạc sĩ phẫu thuật 4 năm sau đó. Khi mới 15 tuổi, Zawahri đã bị bắt vì dính líu tới tổ chức "Anh em Hồi giáo", nhóm cực đoan lâu năm nhất của thế giới Ảrập hoạt động ngoài vòng pháp luật.
Chuyên gia tài chính
Osama bin Laden (phải) và al-Zawahri. |
Theo Giles Foden, tác giả cuốn sách về những vụ đánh bom đại sứ quán Mỹ ở Kenya và Tanzania hồi năm 1998, khi nói Zawahri là cánh tay phải của bin Laden, người ta có thể hiểu được tầm quan trọng của ông ta. Một số nhà phân tích tin rằng nhân vật số 2 trong Al-Qaeda kiểm soát phần lớn hoạt động tài chính của mạng lưới khủng bố kể từ sau chiến tranh Afghanistan.
Công dân Ai Cập này bị nêu tên trong đạo luật về trừng phạt tài chính chống Taliban của châu Âu và những văn bản của Cơ quan Kiểm soát tài sản nước ngoài thuộc Bộ Tài chính Mỹ.
Tuổi trẻ cực đoan
Zawahri bị xét xử cùng nhiều nhân vật Hồi giáo cực đoan vì tham gia vụ ám sát Tổng thống Anwar Sadat trong cuộc duyệt binh ở Cairo năm 1981. Ông ta bị kết án 3 năm tù giam vì sở hữu vũ khí bất hợp pháp. Sau khi mãn hạn, Zawahri đến Ảrập Xêút.
Ngay sau đó, ông ta tới Peshawar (Pakistan) và Afghanistan. Tại đất nước Trung Á, Zawahri thiết lập một phe phái trong nhóm Jihad Hồi giáo Ai Cập. Thời kỳ Liên Xô chiếm đóng Afghanistan, nhân vật số 2 Al-Qaeda này cũng có mặt ở đây, trong vai trò bác sĩ.
Năm 1997, Bộ Ngoại giao Mỹ thông báo Zawahri là thủ lĩnh nhóm "Quân tiên phong chinh phục" - một phe phái trong Jihad Hồi giáo, bị cho là đứng sau vụ thảm sát các du khách nước ngoài ở Luxor cùng năm.
2 năm sau, ông ta bị một toà án Ai Cập kết án tử hình vắng mặt vì những hoạt động liên quan đến Jihad Hồi giáo.
Zawahri từng phải ngồi tù 6 tháng ở Nga vì những hoạt động cực đoan ở nước cộng hoà phía nam Dagestan. Tuy nhiên, ông ta được phóng thích vì cơ quan mật vụ Nga khi đó chưa biết tên trùm khủng bố.
Các mục tiêu phương tây
Người ta cho rằng Zawahri từng sống ở Đan Mạch và Thuỵ Sĩ hồi đầu thập kỷ 1990, và thỉnh thoảng "công du" bằng hộ chiếu giả.
Giles Foden cho rằng, vai trò của trùm khủng bố ở Tây Âu thời kỳ này đặt ra câu hỏi về chính sách an ninh và cư trú của một số quốc gia và việc những nước này không hành động theo thông tin mà chính phủ Ai Cập cung cấp.
Zawahri từng xuất hiện trên một cuốn băng video cùng bin Laden, đe doạ trả đũa việc Mỹ giam giữ Sheikh Omar Abdel Rahman, công dân Ai Cập, vì liên quan đến vụ đáng bom Trung tâm Thương mại Thế giới (WTC) năm 1993. Năm 1998, ông ta là người thứ hai trong số 5 nhân vật ký vào "fatwa" - sắc lệnh tôn giáo - của bin Laden, kêu gọi tấn công thường dân Mỹ. Chính phủ Mỹ còn đưa Zawahri vào danh sách truy tố vì liên quan đến những vụ đánh bom đại sứ quán Mỹ cùng năm. Qua những cuộc nói chuyện điện thoại vệ tinh của ông ta, nhà chức trách phát hiện ra bin Laden đứng sau âm mưu tấn công.
Nguyễn Hạnh (theo BBC)