Luật sư tham gia bào chữa tại TAND TP HCM. |
Luật sư Nguyễn Đăng Trừng (Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP HCM) cho rằng, chỉ cần các cơ quan tiến hành tố tụng tạo điều kiện cho luật sư thực hiện quyền của mình như Điều 36 Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) quy định, thì vai trò của luật sư sẽ được nâng lên.
Điều 36 BLTTHS quy định luật sư tham gia tố tụng từ khi khởi tố bị can (trừ những trường hợp cần phải giữ bí mật điều tra đối với tội đặc biệt nguy hiểm xâm phạm an ninh quốc gia), luật sư có quyền có mặt khi hỏi cung bị can, và nếu điều tra viên đồng ý thì được hỏi bị can đồng thời có mặt trong những hoạt động điều tra khác...
Pháp luật quy định như vậy, nhưng theo luật sư Trừng, từ trước đến nay Cơ quan Điều tra thường không tạo điều kiện cho luật sư thực hiện quyền này. Việc luật sư tham gia tố tụng từ giai đoạn điều tra có ý nghĩa rất quan trọng trong việc đảm bảo dân chủ, hạn chế oan sai. Tại tòa án, HĐXX lắng nghe ý kiến của đại diện VKS và luật sư mà nhiều trường hợp còn xử sai. Tại Cơ quan Điều tra, không có luật sư, giữa 4 bức tường có mỗi điều tra viên và bị can, điều tra viên rất dễ chủ quan và thậm chí còn tiêu cực, làm sai lệch hồ sơ vụ án.
Vai trò của luật sư là để phản biện lại kết luận của những cơ quan tiến hành tố tụng, nhằm đảm bảo cho quá trình điều tra, truy tố và xét xử vụ án được khách quan. Với tư cách là người phản biện, luật sư phải nắm vụ án xuyên suốt từ giai đoạn điều tra, nếu để ra đến tòa mới “cãi” như hiện nay thì nhiều khi bị cáo bị oan mà luật sư không gỡ được, hoặc có gỡ được thì oan sai cũng đã xảy ra rồi. Luật sư Trừng còn lưu ý hiện nay có nhiều trường hợp các bị cáo ra tòa khai họ bị mớm cung, ép cung. Luật sư không được tham gia từ giai đoạn điều tra nên không biết thực hư thế nào.
Luật sư Trần Công Ly Tao cho rằng chưa bao giờ ông được tham gia tố tụng từ giai đoạn điều tra, trừ những lần Cơ quan Điều tra cần luật sư để ký vào bản cung với tư cách là người giám hộ cho bị can vị thành niên, sống lang thang không có người thân làm giám hộ. Cơ quan Điều tra không từ chối thẳng, nhưng lần nào luật sư xin được dự hỏi cung thì họ cũng có lý do để từ chối và hẹn lần sau. Lần sau, luật sư liên hệ thì tiếp tục bị từ chối và hẹn lần sau nữa, cứ như thế làm luật sư nản lòng và bỏ cuộc...
Kệ luật sư "mỏi mồm", tòa cứ quyết
Có không ít trường hợp HĐXX khi tuyên án đã không đả động gì đến lời bào chữa của luật sư, hoặc chỉ nêu “bác lời bào chữa của luật sư” mà không hề đưa ra lý lẽ.
Luật sư Nguyễn Thị Thu Tâm kể bà được Đoàn Luật sư thành phố phân công bào chữa chỉ định cho bị cáo Đinh Phú Bảy trong vụ án bán sừng tê giác giả để lừa đảo. Bảy bị tòa sơ thẩm tuyên phạt 4 năm tù về tội lừa đảo. Sau đó, VKSND tỉnh Đồng Nai kháng nghị tăng án tất cả các bị cáo trong vụ án, trong khi nhiều bị cáo kháng cáo xin giảm án, riêng Bảy không kháng cáo.
Tại phiên tòa phúc thẩm, đại diện VKS xét xử phúc thẩm rút kháng nghị của VKSND Đồng Nai và đề nghị HĐXX chuyển khoản của điều luật cho tất cả các bị cáo theo hướng nhẹ hơn. Bào chữa cho bị cáo Bảy, luật sư Thu Tâm cho rằng dù Bảy không kháng cáo, nhưng bị cáo cũng được đại diện VKS đề nghị chuyển khoản theo hướng nhẹ hơn án sơ thẩm, do đó cần được xem xét lại mức án… Nhưng mặc, HĐXX chỉ giảm án cho tất cả các bị cáo, còn với Bảy thì y án sơ thẩm, chẳng hề đả động gì đến lời bào chữa của luật sư.
Ông Nguyễn Đăng Trừng cho rằng việc luật sư được “ghi chép” hay “sao chép” những hồ sơ cần thiết cũng là vấn đề cần đặt ra. Theo quy định tại Điều 36 BLTTHS, luật sư được đọc hồ sơ vụ án và “ghi chép” những điều cần thiết… Dựa vào quy định trên, từ trước đến nay, đa số các tòa án chỉ cho phép luật sư ghi chép những bút lục cần thiết chứ không cho luật sư photocopy hồ sơ. Điều này gây khó khăn cho luật sư rất nhiều trong việc tiếp cận với hồ sơ để phục vụ cho hoạt động bào chữa.
Luật sư Nguyễn Đăng Trừng cho hay, nếu được góp ý sửa đổi BLTTHS thì ông sẽ đề nghị quy định chế tài đối với cơ quan điều tra. Cụ thể, nếu luật sư yêu cầu được tham gia tố tụng từ giai đoạn điều tra mà cơ quan điều tra không đồng ý, thì bản cung lấy lời khai bị can sẽ không có giá trị pháp lý. Ngoài ra, BLTTHS mới nên ghi rõ “luật sư được photocopy hồ sơ vụ án...”, để tạo điều kiện cho luật sư nghiên cứu kỹ hồ sơ.
(Theo SGGP)