Các bậc làm cha mẹ cũng phải học cách để làm một người thầy:
Làm bạn cùng con
"Khổ quá, cháu nó đi học suốt ngày, đến tối về lại chúi mũi vào cái máy vi tính. Nhiều khi muốn hỏi han cháu chút việc mà cũng không được. Mình cũng bận tối mắt tối mũi, tranh thủ buổi tối để mẹ con tâm sự chút đỉnh cũng không được", một phụ huynh có con học lớp 7 tâm sự.
Tâm trạng của bà mẹ này có lẽ cũng là nỗi bức xúc của nhiều phụ huynh, khi mà theo lời khuyên trên sách vở là phải làm bạn với con. Nhưng thì giờ đâu mà kết bạn rồi tâm sự bây giờ?
Tiến sĩ Quách Thu Nguyệt chia sẻ cách thức nuôi dạy con trẻ trong một buổi toàn đàm "Dạy con làm người". Ảnh: C.T |
Có người đến khi nhận được giấy mời của nhà trường, biết con đã bỏ học thường xuyên, thì mới hay, trong giờ học, cháu đã bị các "anh hùng hảo hán" trong "Võ lâm truyền kỳ" mê hoặc hay đã trở thành "tay súng cừ khôi" trong một trò chơi đột kích trên mạng.
Hay có người còn bỏ công, bỏ của và vận dụng đủ mọi khả năng quan hệ của mình để chạy cho con vào những trường điểm, trường chuyên. Sau khi được nhận vào trường thì tự xem mình đã hoàn thành nhiệm vụ, rồi buộc con phải luôn luôn ở "top ten" của lớp. Chỉ đến khi, cháu bộc lộ sự suy sụp tinh thần, có những dấu hiệu trầm cảm hoặc ngược lại, trở nên ngang ngược, quậy phá thì họ lại kinh ngạc và tỏ vẻ không hiểu tại sao? Họ cứ cố gắng tìm nguyên nhân ở chuyện con bị bạn bè lôi kéo hay do thầy cô đối xử bất công, mà không biết rằng, chính cách hành xử của cha mẹ mới là nguyên nhân chính.
Có thể nói, những điều kể trên đã góp phần làm gia tăng khoảng cách giữa các thế hệ, làm cho môi trường giáo dục con trẻ trở nên thiếu an toàn về nhiều mặt. Kết quả là việc nuôi dạy con ngày càng phức tạp và khó khăn.
Vì thế, cha mẹ cần phải chủ động tự trang bị nhận thức mới và phương pháp dạy con đúng đắn, để có thể hiểu và nuôi dạy con nên người. Nói cách khác, cha mẹ cũng phải học cách dạy con, chứ không thể chỉ trông cậy vào những kinh nghiệm truyền thống hay chỉ biết dựa vào sự giáo dục của nhà trường.
Học để "làm cha mẹ"
Đứa trẻ như một tờ giấy thấm, hút tất cả những cái hay, điều dở mà nó thấy được, cảm được và nhận được từ gia đình, nhà trường và xã hội. "Nhìn quả biết cây", vì vậy cha mẹ cần có những hạt giống "chất lượng cao" để trồng người. Nghĩa là, để theo kịp sự phát triển nhận thức của đứa trẻ thì cha mẹ phải biết cách “bồi dưỡng”, tìm kiếm những nguồn cung cấp kiến thức, kỹ năng tốt để "nâng cấp" trình độ “làm cha mẹ” của mình. Phải hiểu, yêu cầu quan trọng là dạy con những điều nó cần chứ không là những điều mình muốn!
Như vậy, cha mẹ cần được trang bị những gì để đủ "công lực" dạy con ?
Trước tiên, cha mẹ cần hiểu chính mình, biết mình đang cư xử với con theo kiểu nào: nuông chiều, thờ ơ, nhu nhược, độc tài hay quan tâm, công bằng? Từ đó, cha mẹ mới điều chỉnh quan điểm và hành vi phù hợp, thay đổi thói quen cũ, đồng thời xây dựng cách ứng xử hiệu quả hơn.
Kế đến, cha mẹ cần có những kiến thức nhất định về nhu cầu dinh dưỡng và tâm lý của trẻ ở các lứa tuổi khác nhau. Dựa trên sự hiểu biết này, các bậc phu huynh mới có thể vận dụng những kiến thức, kỹ năng và phương pháp phù hợp để từng bước giúp trẻ phát triển tối đa và toàn diện về thể lực, trí tuệ, tinh thần, tâm hồn.
Dạy con theo từng thời kỳ
Ai cũng biết, trẻ em phát triển và thay đổi rất nhanh. Có thể nói, chỉ trong 10 năm đầu đời thì sự biến chuyển về thể chất và tâm lý của trẻ bằng cả quãng đời còn lại của người trưởng thành. Nói cách đầy đủ hơn, tuổi trẻ của con người được chia theo từng phân kỳ lứa tuổi. Các nhà chuyên môn về tâm lý phát triển đã chia lứa tuổi trẻ em ra thành 5 độ tuổi:
Từ 0-3 tuổi gọi là tuổi nhũ nhi, đứa trẻ lệ thuộc hoàn toàn vào dòng sữa mẹ và mối quan hệ gắn bó mẹ con là điều kiện hết sức quan trọng cho sự phát triển của trẻ. Những tác động trong sự chăm sóc của người mẹ sẽ để lại những dấu ấn khó phai trong cả hai khía cạnh tốt và xấu.
Từ 3 - 6 tuổi gọi là tuổi ấu nhi, trẻ bắt đầu phát triển khả năng vận động và tư duy nhằm mở rộng mối quan hệ với bên ngoài, cần có sự hổ trợ của một môi trường chăm sóc thích hợp. Những kiến thức và kỹ năng để giúp cho trẻ có được nền tảng của cảm xúc, phát triển vận động và tư duy là điều vô cùng cần thiết trong giai đoạn này.
Từ 6 - 10 tuổi gọi là tuổi thiếu nhi là lứa tuổi vừa có nhu cầu khẳng định cái "tôi" để có những phát triển hết sức riêng biệt, vừa có nhu cầu học tập rất cao để thu thập những kiến thức nền tảng. Những kiến thức về nhân văn và khoa học là điều giúp trẻ hình thành và phát triển những tiềm năng trong các thời kỳ kế tiếp.
Từ 10 - 14 tuổi gọi là tuổi thiếu niên, là giai đoạn tiền dậy thì. Một số trẻ thì hiện tượng dậy thì có thể đến sớm (trước 10 tuổi) hay trễ (sau 16 tuổi) điều đó cũng không có gì là nghiêm trọng nếu không kèm theo đó những xáo trộn về tâm sinh lý hay phái tính. Sự tò mò về thân xác và những nhu cầu về tính dục vừa là một động lực để giúp trẻ phát triển, vừa là một nguy cơ khiến cho nhiều trẻ vấp ngã vì không đủ nội lực chống đỡ và không có được sự đồng hành của cha mẹ.
Từ 14 - 16 tuổi là tuổi thanh thiếu niên, là giai đoạn dậy thì. Có em đã phát triển như một thanh niên để có thể bước vào đời, nhưng cũng có em vẫn còn là một đứa trẻ không dám có những hoạt động tự chủ. Đây là một giai đoạn hết sức khó chịu, ẩm ương làm điên đầu nhiều bậc phụ huynh vì cái tính “sáng nắng chiều mưa” của trẻ. Nếu như trước đó các bậc phụ huynh đã không chịu “đổ móng - xây nền” vững chắc thì trong giai đoạn có nhiều thay đổi cả về “nội dung” lẫn “hình thức” này, sẽ là điều vô cùng khó khăn khi cha mẹ muốn làm tốt vai trò của một “người thầy” của con.
Như vậy, trong mỗi một giai đoạn phát triển, đứa trẻ đều có những nhu cầu và năng lực khác nhau, đòi hỏi cha mẹ cũng phải trang bị cho mình những kiến thức và kỹ năng cần thiết để giúp trẻ phát triển và hoàn thiện. Nếu chỉ trông cậy vào những kinh nghiệm từ ông bà để lại, hay những kiến thức đã nhận được từ những năm tháng "hồi còn trẻ" của mình thì khó có thể nắm bắt được những biến đổi tâm lý khó lường của con trẻ hiện nay.
Vấn đề còn lại là chúng ta cần trang bị cái gì, như thế nào, ở đâu và vào lúc nào? Đó là điều mà mỗi bậc cha mẹ cần phải trau dồi để tìm cách dạy con phát triển toàn diện.
TS. Quách Thu Nguyệt
(Nguyên giám đốc NXB Trẻ, Nhà văn hóa thanh niên TP HCM; Hiệu Trưởng trường Quản trị cuộc đời LiMA)