Khu tháp Chăm Chiên Đàn. |
Khu tháp Chăm Khương Mỹ (xã Tam Xuân, huyện Núi Thành) gồm ba tháp đang xuống cấp nghiêm trọng: đứng từ xa có thể thấy lộ rõ những vết nứt từ thân tháp và gạch ở từng mảng thân tháp đã bắt đầu phân hủy, vỡ vụn sâu vào thân tháp.
Để bảo tồn khẩn cấp cho khu tháp này, Quảng Nam đã lập dự án và tiến hành trùng tu vào năm 2001. Khi dự án được phê duyệt, người ta thuê một nhóm người đào bới dưới chân tháp phía nam và phát hiện nhiều hiện vật bị vùi sâu trong một hố khai quật rộng khoảng 24 m2, phát lộ một phần chân tháp với nhiều họa tiết, hoa văn (đồng thời thuê một công ty xây dựng ở Tam Kỳ dọn vệ sinh các lớp rong rêu và cây dại mọc bám trên thân tháp).
Nhận thấy nguy cơ sập đổ, việc trùng tu tạm dừng và họ cho dựng các giàn chống bằng sắt quanh thân tháp và dùng các dây cáp neo giữa chống tình trạng ngã đổ. Hơn ba năm sau, giàn sắt chống đỡ được tháo dỡ. Việc trùng tu chỉ tiến hành đến đó rồi dừng. Một cán bộ của ngành chức năng cho biết do thiếu kinh phí nên việc trùng tu tạm dừng.
Tuy nhiên, nhiều chuyên gia trong lĩnh vực trùng tu di tích Chăm cho biết là do chưa tìm ra giải pháp và phương án. Cái được gọi là trùng tu, bảo vệ khu tháp là xây dựng hàng rào bằng dây kẽm gai bao quanh và giao cho một người bảo vệ. Cửa đóng then cài, cả khu tháp nằm trong khu vườn mọc dày các loại cây ăn quả... Du khách có đến tham quan, đành phải đứng ngoài nhìn vào rồi tiếc nuối ra đi.
“Đối với một kiến trúc dạng phế tích như tháp F1, việc trùng tu cần căn cứ vào dự án hồ sơ thiết kế mang tính nguyên tắc để tiến hành mở công trường thi công và thực hiện theo cách vừa thiết kế, vừa thi công. Do đó, việc thiết kế và thi công phải do cùng một đơn vị thực hiện. Cách làm này đã được thực hiện ngay từ những năm 1980 trong chương trình hợp tác với các chuyên gia Ba Lan thực hiện trùng tu các di tích ở nhóm tháp B, C, D. Và hiện tại cũng đang được thực hiện tại khu tháp G với sự tham gia của các chuyên gia Ý trong một dự án của UNESCO, dưới sự tài trợ của Quĩ Lerici cho Mỹ Sơn trong năm 2003-2005”. (Trích công văn gửi UBND huyện Duy Xuyên ngày 21-7-2005 của Viện Bảo tồn di tích) |
Tháp Chăm Chiên Đàn (xã Tam An, huyện Phú Ninh) cũng có số phận tương tự. Hơn 11 năm sau lần khai quật vào năm 1989, người ta lại tiếp tục khai quật và được triển khai phương án trùng tu khu tháp. Và rồi hơn năm năm trôi qua, hố khai quật vẫn còn đó mặc cho mùa mưa nước ngập, còn mùa nắng thì cỏ mọc ken dày.
Không riêng gì hai khu tháp trên, khu di sản văn hóa thế giới Mỹ Sơn cũng chịu cảnh đào lên để đó. Điển hình là khu tháp F1 Mỹ Sơn. Dự án trùng tu, tu bổ cấp thiết F1 đã được triển khai vào năm 2001 với UBND huyện Duy Xuyên làm chủ đầu tư. Theo hồ sơ thiết kế được phê duyệt, việc trùng tu chia làm hai giai đoạn: giai đoạn 1 là khai quật phần chìm của tháp. Trên cơ sở tư liệu khảo cổ học, sẽ chỉnh sửa, bổ sung hồ sơ thiết kế kỹ thuật trình cấp có thẩm quyền phê duyệt mới chuyển sang giai đoạn 2 là tu bổ.
Huyện Duy Xuyên tiến hành khai quật khảo cổ và dọn vệ sinh cây dại mọc trên thân tháp. Trong khi đào bới khai quật, khu tháp F1 có nguy cơ bị ngã đổ. Để bảo vệ khu tháp, những người có trách nhiệm đã dùng các thanh sắt chống đỡ và cho xây dựng mái che bằng tôn phía trên. Kể từ đó đến nay đã hơn ba năm vẫn chưa có một phương án trùng tu nào được đưa ra.
Ông Lê Thành Vinh, Viện trưởng Viện Bảo tồn di tích, cho biết: “Khu tháp F1 ngày càng xuống cấp nghiêm trọng và có nguy cơ sập đổ bất kỳ lúc nào là do nhiều nguyên nhân tác động. Trong đó có nguyên nhân lớp đất đá, cây cỏ bao phủ phế tích F1 (tạm thời có tác dụng bảo vệ các thành phần nguyên gốc) được bóc đi. Một nguyên nhân khác là do mái che bằng tôn không phù hợp với đặc điểm vật liệu, cấu trúc liên kết của tháp Chăm. Sau khi khai quật, khu tháp F1 đã bị xuống cấp nghiêm trọng, và mức độ hư hại lớn gấp nhiều lần so với khi chưa khai quật...”.
Nhiều chuyên gia về trùng tu di tích Chăm đã từng cảnh báo việc phát quang cây cỏ, phát lộ di tích, khai quật khảo cổ học không thể tách biệt với quá trình thi công bảo tồn, trùng tu di tích dạng phế tích như các khu tháp Chăm ở Quảng Nam. Việc phát lộ, khai quật cần có sự chỉ đạo và phối hợp chặt chẽ của những người lập dự án, thiết kế trùng tu.
(Theo Tuổi Trẻ)