"Tôi muốn nghe các ý kiến nói thẳng nói thật, đặc biệt là các vấn đề đang cản trở sự phát triển của khoa học, hạn chế sự sáng tạo của các nhà khoa học", Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc mở đầu Hội nghị trực tuyến "Khoa học Công nghệ với sự phát triển Kinh tế - Xã hội" của Bộ Khoa học Công nghệ tổ chức ngày 4/1, tại Hà Nội.
Đây là lần đầu tiên Bộ Khoa học và công nghệ (KHCN) tổ chức Hội nghị trực tuyến cùng 63 tỉnh thành cả nước với sự chủ trì của Thủ tướng và tham gia của hàng loạt Bộ trưởng: Y tế, Nông nghiệp, Công thương... cùng đại diện lãnh đạo tất cả tỉnh, thành phố tại các đầu cầu cả nước. "Việt Nam phải đổi mới, kiến tạo lại nền hành chính để phát huy vai trò của KHCN. Tinh thần chung là giải phóng mọi nguồn lực", Thủ tướng nói.
Tiết kiệm hàng tỷ đô mỗi năm do không phải ra nước ngoài điều trị
Đánh giá những kết quả đạt được trong năm 2016, Bộ trưởng Khoa học Chu Ngọc Anh nhìn nhận, với nỗ lực vượt bậc trong bối cảnh khó khăn, ngành KHCN Việt Nam đã tham gia tích cực vào giải quyết các vấn đề kinh tế xã hội, giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp, ngành sản xuất. Trong đó, khoa học công nghệ đã đóng góp khoảng 30%-40% vào tăng trưởng nông nghiệp tùy theo từng lĩnh vực cụ thể. Trong 5 năm qua, năng suất lúa liên tục tăng từ 55,4 tạ/ha (năm 2011) lên 57,7 tạ/ha, đưa Việt Nam thành nước có năng suất đứng đầu khu vực...
Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Chu Ngọc Anh phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: P.V |
KHCN cũng đã kịp thời tham gia ứng phó với các sự cố phát sinh như tình hình hạn hán, xâm nhập mặn diễn ra trong thời gian dài tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), hiện tượng hải sản chết bất thường ở 4 tỉnh miền Trung.
Trong lĩnh vực y tế, các công trình nghiên cứu đã góp phần dự phòng, đẩy lùi nhiều dịch bệnh nguy hiểm. Nhiều kỹ thuật tiên tiến trong chẩn đoán và điều trị bệnh đã được nghiên cứu ứng dụng thành công, nhiều loại bệnh đã được chẩn đoán và điều trị với tỷ lệ thành công cao, giá thành rẻ, tiết kiệm cho xã hội hàng trăm tỷ đồng, tiết kiệm ngoại tệ hàng tỷ đô la/năm do không phải ra nước ngoài điều trị.
Phân bổ ngân sách không phù hợp nên "không tiêu hết tiền"
Nêu ý kiến thảo luận đầu tiên tại Hội nghị, Bộ trưởng Nông nghiệp Nguyễn Xuân Cường đề xuất trong điều kiện nguồn lực hạn hẹp, ngành khoa học nên tập trung vào những mũi nhọn, khu vực có dư địa phát triển với tác dụng lan tỏa nhanh, kết quả tức thì như nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ… Nhất là hướng vào các ngành hàng nông sản có kim ngạch xuất khẩu trên một tỷ USD.
Nhiều đại biểu khác cũng cho rằng chủ trương lấy khoa học làm động lực phát triển là hướng đi đúng đắn. Bộ trưởng Y tế Nguyễn Thị Kim Tiến cho biết, khoa học đã giúp điều trị nhiều bệnh hiểm nghèo. Trong đó có việc tự chủ sản xuất nhiều loại vaccine tại Việt Nam, như vaccine rotavirus – chỉ 4 nước trên thế giới có thể sản xuất. Ngoài ra, các ứng dụng khoa học còn giúp chữa trị và tiến hành thành công việc ghép tạng, phát hiện và điều trị các bệnh hiểm nghèo khác
Dù vậy, Bộ trưởng Y tế chỉ ra tồn tại của khoa học như việc phân bổ ngân sách trong khoa học công nghệ còn chưa phù hợp, dẫn đến việc có nơi chưa tiêu hết tiền. Bà Tiến đề nghị Bộ Khoa học thực hiện cơ chế khoán, đặt hàng các nhà khoa học nhiều hơn nữa và đầu tư đúng trọng tâm, trọng điểm.
Thứ trưởng Bộ Quốc phòng Bế Xuân Trường cho biết, thông qua nghiên cứu và ứng dụng KHCN, Việt Nam đã từng bước khai thác, làm chủ và sản xuất sản phẩm đáp ứng yêu cầu bảo vệ tổ quốc. Ông dẫn chứng trường hợp thành công nhờ ứng dụng khoa học là Viettel, từ công ty điện tử thiết bị thông tin trở thành tập đoàn mạnh, vươn ra đầu tư 10 nước trên thế giới; đóng góp cho ngân sách nhà nước hàng chục nghìn tỷ đồng.
Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc phát biểu tại hội nghị ngày 4/1. Ảnh: Ngọc Thành. |
Trong phát biểu kết luận Hội nghị, trước việc năng lực cạnh tranh của Việt Nam vẫn xếp thứ 56, chỉ số sẵn sàng công nghệ đứng thứ 92/140 quốc gia và vùng lãnh thổ, Thủ tướng nói: “Chúng tôi nhận thấy rằng điều này không phải do các nhà khoa học gây ra mà do cơ chế của nhà nước”. Ông cũng chỉ ra một tồn tại nữa là nghiên cứu nhiều nhưng ứng dụng ít. Do đó, đầu tư cho KHCN cần bám sát hơn nhu cầu thực tiễn hơn, ưu tiên đầu tư các đề án, đề tài phục vụ thiết thực cho đất nước.
Ông ví dụ về trường hợp một nhà khoa học Việt kiều, mặc dù không am hiểu nông nghiệp, nhưng khi về quê ở Nam Bộ đã giúp nông dân đặt hệ thống quan trắc tự động phát hiện nước mặn, tránh thiệt hại trong chăm sóc cây trồng.
Để có những nghiên cứu ứng dụng thực tiễn, theo Thủ tướng cần tách khoa học ra khỏi hoạt động hành chính, tức là tránh tình trạng buộc các nhà khoa học phải lo về thủ tục hành chính mà không tập trung nghiên cứu.
"Nếu giới khoa học suốt ngày lo nghĩ thủ tục hành chính thì rơi rụng về am hiểu chuyên môn, còn am hiểu về thủ tục hành chính lại tăng lên. Hãy quen với tư duy quản lý khoa học dựa trên kết quả chứ không nên dựa vào quá trình. Đừng để nhà khoa học chỉ lo mua hóa đơn", Thủ tướng nói.
Ông nêu rõ muốn phát triển KHCN thì phải có 6 yếu tố: Thể chế, cơ chế, môi trường; con người; nguồn lực; cơ sở hạ tầng; năng lực hội nhập; năng lực kiến tạo quản trị của nhà nước.
Thủ tướng nhấn mạnh đến việc tạo thể chế thông thoáng trong phát huy nhân tài, kể cả người chưa vào Đảng, kiều bào là những nhà khoa học có nguyện vọng cống hiến cho đất nước.