Trump (phải) trong cuộc gặp Putin bên lề hội nghị G-20 ở Đức năm 2017. Ảnh: Reuters. |
Tổng thống Mỹ Donald Trump cuối tuần trước đe dọa sẽ rút khỏi Hiệp ước Các lực lượng Hạt nhân Tầm trung (INF) ký với Nga cách đây 31 năm. Giới phân tích cho rằng quyết định này của Mỹ là một đòn giáng nặng nề vào cơ chế kiểm soát vũ khí đã giúp đảm bảo hòa bình thế giới sau Chiến tranh Lạnh, đồng thời là một bước đi sai lầm của Trump, theo TIME.
INF được ký vào thàng 12/1987 giữa tổng thống Mỹ lúc đó là Ronald Reagan và lãnh đạo Liên Xô Mikhail Gorbachev. Đây là thỏa thuận kiểm soát vũ khí đầu tiên và duy nhất đến nay loại bỏ hoàn toàn một loại vũ khí hạt nhân, khi yêu cầu hai cường quốc loại bỏ hơn 2.600 tên lửa có tầm bắn 500-5.500 km. Loại tên lửa tầm trung này có thể thực hiện đòn tấn công hạt nhân mang tính hủy diệt trên toàn lãnh thổ châu Âu trong thời gian chỉ chưa đầy 6 phút, khiến quốc gia bị tấn công gần như không có cơ hội đáp trả.
Cách đây nhiều năm, tình báo Mỹ phát hiện Nga đang phát triển và thử nghiệm tên lửa hành trình Novator 9M729 được cho là có tầm bắn 5.000 km, trong phạm vi bị cấm bởi hiệp ước INF. Chính quyền Obama khi đó thông qua các kênh ngoại giao đã nỗ lực thuyết phục Moskva từ bỏ chương trình Novator.
Tuy nhiên, Trump lại có cách tiếp cận hoàn toàn khác. Sau khi cáo buộc Nga vi phạm INF, chính quyền Trump cấp ngân sách 25 triệu USD để quân đội Mỹ nghiên cứu một loại tên lửa hành trình mới được phóng từ bệ phóng di động trên mặt đất. Theo bình luận viên W.J. Hennigan, việc phát triển các chương trình vũ khí hạt nhân mới và nhắc nhở thế giới về sức mạnh hạt nhân của Mỹ là cách làm của Trump nhằm răn đe các nước khác tăng cường năng lực hạt nhân của mình.
Cảm thấy như vậy là chưa đủ, các cố vấn theo quan điểm cứng rắn trong chính quyền Trump như John Bolton còn muốn tiến thêm một bước bằng cách rút khỏi INF, bất chấp việc Nga liên tục bác bỏ các cáo buộc vi phạm hiệp ước. Moskva còn tố ngược rằng chính Washington mới là bên vi phạm INF khi triển khai các tổ hợp phòng thủ tên lửa có khả năng khai hỏa tên lửa tấn công hạt nhân ở châu Âu.
Nhiều chuyên gia về kiểm soát vũ khí đã bày tỏ lo ngại về các hậu quả mà quyết định xé bỏ hiệp ước INF của chính quyền Trump có thể gây ra. Jeffrey Lewis, chuyên gia về vũ khí hạt nhân tại Trung tâm Nghiên cứu Cấm phổ biến vũ khí James Martin, cho rằng Mỹ không được lợi ích gì khi rút khỏi INF.
"Đó là một sai lầm lớn", ông nói. "Mỹ cáo buộc Nga vi phạm hiệp ước, nhưng sẽ là bên bị đổ lỗi vì phá bỏ thỏa thuận này. Cách hành xử như vậy chỉ đem lại lợi thế cho Putin".
Lewis cho rằng sau khi Mỹ phá bỏ hiệp ước này, Nga sẽ không còn bị ràng buộc bởi bất cứ văn kiện pháp lý nào và có thể tự do phát triển, thử nghiệm, đưa vào biên chế tên lửa Novator 9M729 và nhiều vũ khí tiềm năng khác, trong khi Lầu Năm Góc sẽ không thể sớm sở hữu vũ khí tương tự.
Tên lửa Iskander-K của Nga khai hỏa trong một vụ phóng thử năm 2017. Ảnh: BQP Nga. |
Khi đó, hiểm họa sẽ luôn treo lơ lửng trên đầu các đồng minh Mỹ ở châu Âu, theo Kingston Reif, chuyên gia tại Hiệp hội Kiểm soát Vũ khí. "Quyết định này của Mỹ sẽ loại bỏ mọi rào cản đối với việc sản xuất và vận hành tên lửa của Nga, làm gia tăng nguy cơ với những nước trong tầm bắn của chúng", Reif nhận định. "Mỹ lúc đó sẽ phải hứng chịu chỉ trích từ các đồng minh vì đã rút khỏi INF, tạo ra một nguồn cơn chia rẽ mới trong nội bộ phương Tây".
Các đồng minh của Mỹ ở châu Âu rõ ràng không muốn những tên lửa hạt nhân tầm trung hiện diện trên châu lục. Tuyên bố hồi đầu năm của NATO khẳng định hiệp ước INF là "rất quan trọng với an ninh của châu Âu – Đại Tây Dương" và góp phần giảm nguy cơ xung đột. Bởi vậy, các nước này sẽ không bao giờ đồng ý triển khai các tổ hợp tên lửa tầm trung của Mỹ trên lãnh thổ của mình để đối phó Nga sau khi hiệp ước bị hủy.
"Nga lúc đó sẽ cáo buộc rằng Mỹ là bên chủ động đòi rút khỏi hiệp ước và đó là lý do họ cho rằng Nga không tuân thủ INF", Pavel Podvig, giám đốc Dự án Các lực lượng Hạt nhân Nga, nói. "Quyết định này của chính quyền Trump không mang lại lợi ích gì".
Jon B. Wolfsthal, chuyên gia về vũ khí hạt nhân từng làm việc tại Hội đồng An ninh Quốc gia Mỹ dưới thời chính quyền Obama, cho rằng quyết định rút khỏi INF của Trump "đầu độc sự ổn định hạt nhân" và nhiều khả năng sẽ có tác động tiêu cực đến bất cứ thỏa thuận hạt nhân nào có thể được Mỹ và Nga ký kết trong tương lai.
Năm 2002, Mỹ đơn phương rút khỏi Hiệp ước Chống Tên lửa Đạn đạo (ABM) ký với Liên Xô từ năm 1972 để theo đuổi chương trình phòng thủ tên lửa đạn đạo của riêng mình. Hậu quả của quyết định đó đến vào đầu năm nay, khi Tổng thống Nga Vladimir Putin công bố một loạt "siêu vũ khí" được cho là có khả năng vượt qua mọi hệ thống phòng thủ và cảnh báo sớm của Mỹ. Putin cũng nhấn mạnh rằng những siêu vũ khí này là câu trả lời của Nga cho quyết định rút khỏi ABM của Mỹ.
Michael Maloof, cựu quan chức Lầu Năm Góc, tin rằng quyết định rút khỏi INF là một phần trong chính sách "Nước Mỹ trên hết" của Trump, khi ông chủ Nhà Trắng muốn phá bỏ những di sản cũ để đàm phán một "thỏa thuận tốt hơn". Tuy nhiên, ông cảnh báo "hội chứng từ bỏ thỏa thuận quốc tế" của chính quyền Trump có thể gây mất ổn định an ninh toàn cầu, khi Mỹ bị nhìn nhận là quốc gia không chấp nhận con đường ngoại giao khi có bất đồng với các nước khác, theo RT.
"Các quan chức Mỹ và Nga mới chỉ gặp nhau đúng một lần trong nhiều năm qua để bàn về những bất đồng đối với hiệp ước INF", Maloof nói. "Nếu họ nghiêm túc trong việc khắc phục vấn đề, họ cần phải ngồi lại và trao đổi với Moskva. Nhưng cố vấn an ninh quốc gia John Bolton lại không muốn làm việc với Nga".
Kaveh Afrasiabi, chuyên gia khoa học chính trị Iran, tin rằng Trump đang tìm kiếm một thỏa thuận mới toàn diện hơn, có thể bao gồm cả Trung Quốc và Nga, nhằm thay thế INF. Trung Quốc, nước sở hữu nhiều tên lửa hành trình có thể mang đầu đạn hạt nhân, chưa có bất cứ thỏa thuận kiểm soát vũ khí tương tự nào với Mỹ. Tuy nhiên, cách làm của chính quyền Trump hiện nay bị cho là "rất nguy hiểm" và tiềm ẩn quá nhiều rủi ro.
"Thật không may, chúng ta đang chứng kiến một Tổng thống Mỹ công khai ủng hộ chạy đua vũ trang với những cam kết vượt mặt các đối thủ", Afrasiabi nói. "Đây là cách tiếp cận sai lầm và có thể gây mất ổn định trật tự toàn cầu".