Loài dơi tai to, còn gọi là dơi móng ngựa. |
Trên tạp chí Science, một nhóm nghiên cứu gồm các chuyên gia đến từ Trung Quốc, Australia và Mỹ cho rằng: virus gần giống SARS ở dơi có thể phải tấn công thêm một loài động vật nữa, ví dụ như cầy hương, để có được khả năng truyền bệnh cho người.
Dịch SARS bùng phát vào năm 2003 làm 770 người thiệt mạng và gây thiệt hại kinh tế ước tính lên tới hàng tỷ đô la. Trung tâm của vụ dịch nằm ở vùng đông Á và khởi nguồn từ miền Nam Trung Quốc.
Thủ phạm từ đâu đến?
Vào tháng 5/2003, có ý kiến cho rằng "kẻ sát nhân" đến từ cầy hương - loài động vật được ưa chuộng trong các nhà hàng chuyên phục vụ thịt rừng và những khu chợ giết mổ động vật sống ở miền nam Trung Quốc. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xác nhận giả thuyết "cầy hương" vào năm 2004, khiến Trung Quốc lao vào chiến dịch tiêu huỷ khoảng 10.000 con cầy hương cũng như những động vật nghi ngờ khác như gấu chó và con lửng.
Tuy nhiên, trong giới khoa học, đa số cho rằng cầy hương không phải là nguồn bệnh gốc. Một đầu mối là chúng có sức miễn dịch với virus rất yếu và có thể mắc bệnh nặng, trong khi về cơ bản, những loài được xem là mang mầm bệnh trong suốt một thời gian dài thường thích nghi với bệnh. Do đó thực sự vẫn còn một mắt xích khác trong chuỗi truyền bệnh của virus SARS.
Một giả thuyết khác là từ chim, song đầu tháng này, Đại học Tổng hợp Hong Kong nhận thấy con dơi rất khả nghi. Trong một loài dơi ở Hong Kong, người ta tìm thấy loại virus gần giống với virus của bệnh nhân SARS. Nay, nhóm nghiên cứu Trung Quốc, Australia và Mỹ đã tiến xa hơn nữa trong giả thuyết về dơi khi nhận dạng được loại virus giống SARS ở những con dơi trên 3 vùng ở Trung Quốc.
"Virus mà chúng tôi tìm thấy giống virus SARS ở người tới 92%", nhà nghiên cứu Zhengli Shi từ Viện động vật học ở Viện hàn lâm Khoa học Trung Quốc tại Bắc Kinh cho biết, "Tại sao nó ở trong con dơi, vì sao nó chỉ truyền bệnh cho loài này.... chúng tôi không biết chắc. Đó là một câu chuyện ly kỳ mà chúng ta cần khám phá".
Tất cả 3 loài dơi mà nhóm nghiên cứu của tiến sĩ Shi tìm thấy virus giống SARS đều là dơi tai to thuộc giống Rhinolophus - cùng họ với những con trong nghiên cứu trước đó của Hong Kong. Kết quả phân tích bộ gene cho thấy virus corona ở dơi mà hai nhóm nghiên cứu tìm được rất giống nhau, và cả hai đều gần giống với virus ở người và cầy hương. Những khác biệt mấu chốt lại tập trung ở những gene chịu trách nhiệm liên kết virus với tế bào của vật chủ.
"Chúng tôi đảm bảo rằng loại virus này không thể lây cho người", Shi khẳng định.
Câu hỏi lớn hiện nay là virus nhảy từ dơi sang người bằng cách nào và liệu trong cơ thể của vật trung gian, ví dụ như cầy hương, nó có thích nghi theo cách tương tự như khi trong cơ thể người. "Vào thời điểm này, chúng tôi không biết" - Peter Daszak, Giám đốc của tập đoàn Conservation Medicine ở Mỹ và thành viên nhóm nghiên cứu cho biết - "Song có thể so sánh với các virus khác - ví dụ như chúng ta không biết vật chủ gốc của virus Ebola song nó dường như tấn công tinh tinh trước khi nhảy sang người; hay virus Nipah xuất hiện ở Malaysia vào năm 1998-99 được tin rằng có nguồn gốc từ những con dơi ăn thực vật, song thực tế là nó phải chui vào lợn trước khi lây nhiễm cho người". Do đó, cầy hương có thể là một "vật chủ khuyếch đại" của virus SARS. Theo Daszak, một thách thức lớn là ở vùng đông Á, loài dơi tai to có mặt trong các chợ động vật sống, do con người trực tiếp giết mổ và ăn thịt, thậm chí dùng để làm thuốc.
WHO đánh giá phát hiện mới là một "mảnh ghép quan trọng trong trò ghép hình SARS". Thời gian tới, nhóm nghiên cứu sẽ kiểm tra con đường truyền bệnh cụ thể của virus. "Chúng tôi sẽ thay đổi một số chuỗi axit amino trong virus và xem nó có thể lây nhiễm sang người hay không", Shi tiết lộ.
Việc khẳng định loài dơi tai to là nguồn bệnh SARS gây ảnh huởng lớn đối với nghiên cứu và chính sách chăm sóc sức khỏe cộng đồng trong thời gian tới. "Loài dơi này rất phổ biến ở châu Á và Âu", Daszak nói, "và cái mà chúng tôi chưa biết và cần tìm hiểu gấp là sự phân bố của loại virus giống SARS ở những con dơi này".
Trên quy mô lớn, cần giám sát thế giới động vật hoang dã để phát hiện kịp thời những căn bệnh mới và cần nhận ra những thay đổi trong môi trường sống, trong hành vi của con người và nhân khẩu học có khả năng kích thích bệnh hình thành, bởi vì gần như những căn bệnh mới xuất hiện gần đây đều từ động vật.
Mỹ Linh (theo BBC)