Cụ ông Qin Taixiao, 68 tuổi, sống với vợ tại một ngôi làng hẻo lánh cách Bắc Kinh hơn 200 cây số. Ảnh: CNN.
Nét khắc khổ trên khuôn mặt ông Qin Taixiao thoáng biến mất khi nói về Tết Âm lịch. Kỳ nghỉ kéo dài một tuần này là khoảng thời gian vui nhất trong năm đối với ông vì đây là dịp duy nhất hai vợ chồng già được gặp ba đứa con, theo CNN.
Giống nhiều người khác, con cái của ông Qin bỏ làng quê từ nhiều năm trước, theo làn sóng di cư tới các thành phố lớn tìm việc làm. Trong vài thập niên qua, hàng trăm triệu người Trung Quốc đã chuyển tới thành phố để tận dụng các cơ hội của một nền kinh tế phát triển và để lại sau lưng những làng quê vắng bóng người.
Tuổi già của cụ Qin là cô đơn và quằn lưng lao động. Vào mùa đông, cụ ông 68 tuổi này hàng ngày dậy sớm vào rừng nhặt 50 kg củi khô và cõng đống củi trên lưng về nhà. Buổi chiều, ông lại vào rừng chuyến nữa để có củi xua tan giá lạnh của mùa đông ở miền bắc Trung Quốc.
Ông Qin và vợ nương tựa vào nhau sống trong suốt một năm qua. Hai vợ chồng già ở tại một ngôi làng hẻo lánh và gần như bị bỏ hoang cách thủ đô Bắc Kinh khoảng 240 km.
Vừa cô đơn vừa vất vả, ông Qin còn đang vật lộn với bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và ung thư đại tràng chỉ với một nhúm thuốc ít ỏi. "Tôi có thể nói gì được đây", ông cười gượng. "Cuộc sống cũng tạm ổn. Làm gì còn cách nào khác".
Hoàn cảnh của cụ Qin là một ví dụ điển hình về cảnh sống hiện nay của hàng triệu gia đình Trung Quốc. Dân số đất nước tỷ dân đang già hóa rất nhanh, đẩy người cao tuổi vào tình cảnh bơ vơ tự nuôi thân mà không có sự trợ giúp của chính phủ hoặc con cái.
Đến năm 2050, hơn 34% người dân Trung Quốc sẽ trên 60 tuổi, tương đương với 500 triệu người, gấp đôi con số hiện nay, theo Ủy ban Lao động Quốc gia. Số người ở độ tuổi lao động giảm sẽ gây ảnh hưởng mạnh và sâu rộng khắp đất nước Trung Quốc. Các chuyên gia từ lâu đã cảnh báo Trung Quốc có thể mắc kẹt trong thế "chưa giàu đã già" và dân số sẽ trở thành gánh nặng cho nền kinh tế.
Khi lực lượng lao động giảm, nguồn thu từ thuế phí góp vào ngân sách nhà nước cũng giảm theo. "Trong những năm tới, số lượng người già sẽ tăng thêm hàng triệu người mỗi năm, có nghĩa là ngày càng ít người đóng góp vào quỹ phúc lợi xã hội, trong khi ngày càng nhiều người sống dựa vào trợ cấp", Yuan Xin, giám đốc trung tâm nghiên cứu chiến lược chăm sóc người cao tuổi thuộc đại học Nankai, nói với tạp chí tài chính Caixin.
Không chỉ chính phủ phải căng mình chăm sóc người cao tuổi, các nghiên cứu cũng cho thấy nhiều công dân Trung Quốc không tích lũy đủ khoản tiết kiệm để nghỉ hưu. Đến cuối năm 2017, người lao động Trung Quốc đã tích lũy tổng cộng 1.000 tỷ USD, theo Bộ Tài chính. Tính trung bình, mỗi một người ngoài 60 tuổi được nhận 4.000 USD, không đủ với một quốc gia sắp có hàng trăm triệu người bước vào tuổi nghỉ hưu.
Ước tính đến năm 2050, Trung Quốc sẽ phải dành hơn 26% GDP, so với 7% hiện tại, đầu tư vào việc chăm sóc người già. Người Trung Quốc không có thói quen tiết kiệm do văn hóa con cháu trong nhà có nghĩa vụ chăm sóc ông bà, cha mẹ. Nhưng tỷ lệ sinh giảm kéo theo dân số trẻ ít đi, trách nhiệm đặt trên vai các thế hệ sau trở nên nặng nề.
Năm 1993, cứ 5 người ở tuổi lao động chi trả bảo hiểm xã hội cho một người hưởng bảo hiểm, theo Bộ Nhân lực và An sinh xã hội. Đến năm 2050, tỷ lệ này sẽ giảm mạnh xuống 1,3:1
Vợ chồng ông Qin Taixiao đứng trước nhà. Ảnh: CNN.
Chính sách một con là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng dân số già hóa. Tỷ lệ sinh giảm mạnh khi chính sách này bắt đầu có hiệu lực năm 1980. Những người con một sẽ phải gánh trách nhiệm chăm sóc cha mẹ già mà không có anh chị em đỡ đần. Dù chính sách này được xóa bỏ vào năm 2016, tỷ lệ sinh ở Trung Quốc vẫn không tăng đột biến.
Một bài viết đăng năm 2017 trên Global Times phản ánh tâm tư của những người con một. Một câu hỏi thường xuất hiện trên mạng: "Là con một, bạn cảm thấy thế nào?" và câu trả lời phổ biến: "Là con một, anh không dám chết, không dám lấy vợ, lấy chồng xa, phải bù đầu kiếm tiền bởi vì cha mẹ chỉ có mình anh".
Nhiều thanh niên rời bỏ làng quê, như các con của ông Qin, sau nhiều năm cũng có mức thu nhập tốt hơn nhưng nhiều người lo lắng họ vẫn chưa kiếm đủ tiền để có thể chăm sóc cha mẹ.
Sẽ có ngày càng nhiều người cao tuổi phải tự nuôi thân như vợ chồng cụ Qin, hai con người đang sống lay lắt nhờ khoảng thu nhập 1.500 USD một năm từ trồng ngô.
"Bắt các con chăm sóc chúng tôi quả là làm khó chúng", vợ ông Qin nói. "Chúng vốn đã không kiếm được nhiều tiền và chúng tôi không muốn tạo thêm gánh nặng".
Nhưng một ngày nào đó, cõng 100 kg củi mỗi ngày sẽ trở thành việc quá sức. Ông Qin có thể yếu đi vì bệnh tật hoặc vợ ông sơ sẩy trượt ngã. Khi ngày đó đến, họ sẽ phải nương tựa vào các con. Liệu xã hội Trung Quốc có thể giải được bài toán này hay không? Câu trả lời sẽ quyết định tương lai đất nước tỷ dân này.
An Hồng